Okręg kowieński

Okręg kowieński

Kauno apskritis

Okręg
Rynek w miasteczku Rumszyszki
Herb Flaga
Państwo	Litwa
Siedziba	Kowno
Kod ISO 3166-2	LT-KU
Gubernator	Romualdas Morkevičius (od 2006)
Powierzchnia	8 089 km²[1]
Populacja (2011) • liczba ludności	612 532
• gęstość	75,7 os./km²
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba rejonów	8
Położenie na mapie
Strona internetowa
Portal Litwa, Łotwa i Estonia

Okręg kowieński (do XX w. powiat kowieński) – administracyjna jednostka terytorialna poziomu państwowego, jeden z 10 okręgów Litwy, położony w centralnej części kraju, obejmujący rejon kowieński, kiejdański, koszedarski, janowski, preński, rosieński, birsztański oraz miasto Kowno. Centrum okręgu stanowi Kowno.

Okręg kowieński graniczy z okręgiem olickim, wileńskim, poniewieskim, szawelskim, tauroskim i mariampolskim.

Historia

Jednostka podziału administracyjno-terytorialnego Litwy z centrum w Kownie powstała najprawdopodobniej około 1398 r., kiedy to w oficjalnych dokumentach wspomniany został starosta kowieński Jan Sunigajło. Starostwo było wówczas częścią kraju administrowaną przez urzędnika wyznaczonego przez Wielkiego Księcia Litewskiego – starostę lub namiestnika. Dlatego zdaniem historyków rok 1938 można uważać za datę założenia okręgu kowieńskiego. Starosta kowieński rezydował w zamku w Kownie. Od 1408 roku, kiedy Kownu nadano prawo magdeburskie^[2], autonomiczne samorządowo miasto nie podlegało mu, z wyjątkiem niektórych, określonych kwestii. W 1486 roku, kiedy odbudowano zamek w Kownie, stał się on centrum powiatu, a namiestnik powołany przez władcę pełnił tam funkcję najwyższego urzędnika, który zarządzał okolicznym terytorium.

Po reformie administracyjno-prawnej w latach 1564–1566, Litwa, z wyjątkiem Żmudzi, na przykładzie Polski została podzielona na powiaty (okręgi). Powiat kowieński, będący do tej pory niestałą jednostką terytorialną, został podporządkowany województwu trockiemu (i należał doń do 1795 roku) i przyjął jasno określone granice. Metryka Litewska w sposób następujący opisuje terytorium powiatu kowieńskiego: „Granicą tego powiatu – z jednej strony rzeka Niewiaża do granicy Upity, z drugiej strony do granicy Wiłkomierza, włączając Kulwę i Żejmy; z trzeciej strony włączając Vaiguvę i po lewej Uogintai wzdłuż granicy Żyżmar, z czwartej strony w górę Niemna włączając Barboriškės, do puszczy Jego Królewskiej Mości, do granicy Żmudzi.” Kowno nie podlegało powiatowi. Miastu zezwolono na posiadanie pieczęci prawa ziemskiego. W 1791 roku z 20 parafii utworzono nowy okręg preński.

Imperium rosyjskie

Na mocy ugody władz Austrii, Prus i Rosji z 1795 roku państwo polsko-litewskie zostało ostatecznie podzielone i ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego przypadły Rosji. Nakazem cara Mikołaja I 18 grudnia 1842 roku założona została gubernia kowieńska^[2], w skład której weszła cała północna część guberni wileńskiej: okręg telszewski, szawelski, rosieński, upicki, nowoaleksandrowski, wiłkomierski i część dawnego okręgu kowieńskiego. Gubernia istniała do I wojny światowej. Lewobrzeżna część Kowna – Aleksota została przydzielona guberni suwalskiej. Terytorium guberni kowieńskiej obejmowało wówczas 38 400 km².

W latach 1795–1796 i 1801-43 okręg kowieński przynależał do guberni wileńskiej, od 1796 do 1801 roku do guberni litewskiej, a od 1843 do 1915 roku do guberni kowieńskiej (obszar po lewej stronie Niemna w latach 1795–1918 nie należał do okręgu).

Okres międzywojenny

W momencie najazdu Niemiec w latach 1915–1918 okręg kowieński przynależał do obszaru Ober-Ostu (w latach 1915–1917 istniało tylko Kowno, a w latach 1917–1918 miasto i okręg).

Po I wojnie światowej i odbudowaniu państwa litewskiego, 20 grudnia 1918 roku gubernia kowieńska została podzielona na 20 okręgów, a jako pierwszy w kraju powstał okręg kowieński. 16 lutego 1919 roku ogłoszony został okólnik Ministra Spraw Wewnętrznych nr 1 „Z powodu samorządów na Litwie”, na mocy którego Litwa została podzielona na 20 okręgów. Terytorium okręgu podlegały gminy, starostwa i w drugiej kolejności miasta. Kowno było podporządkowane republice, dlatego nie wchodziło w obszar okręgu.

W latach 1941–1944 okręg wszedł w rejon obszaru kowieńskiego Generalnego Okręgu Litewskiego Komisariatu Rzeszy Wschód.

Podczas okupacji Litwy przez ZSRR dawna struktura władzy administracyjno-terytorialnej była zachowana – pozostały okręgi, gminy, miasta. W 1946 roku gminy Kronie i Rumszyszki zostały przekazane nowemu okręgowi koszedarskiemu, gmina Pokojnie – nowemu okręgowi preńskiemu, w 1947 roku gmina Wielona – okręgowi jurbarskiemu, w 1948 roku gmina Wilki – okręgowi wileckiemu, a w 1949 roku okręgowi kowieńskiemu przypadła gmina Wejwery z okręgu mariampolskiego.

20 czerwca 1950 roku Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka zarządzeniem Prezydium Rady Najwyższej ZSRR został utworzony nowy system podziału administracyjnego – okręgi zostały wycofane, a Litwa podzielona na cztery obszary – wileński, kowieński, kłajpedzki i szawelski. Okręg kowieński został przekształcony w rejony Poniemunia (41 apylinkes – dawnych starostw) i Wiliampola (27 apylinkes), a część terytorium została przekazana rejonom Janowa (14 apylinkes), Kozłowej Rudy (12 apylinkes) i Kiedajn (4 apylinkes).

Odbudowa niepodległości

Po odzyskaniu niepodległości przez Litwę na początku października 1993 roku mianowani zostali przez rząd przedstawiciele w 10-ciu regionach oraz w Wilnie i Kownie. 5 sierpnia 1994 roku po przyjęciu ustawy o jednostkach administracyjnych Republiki Litwy i ich granicach, rozpoczęto odbudowę okręgów. 15 grudnia 1994 została przyjęta ustawa o władzy w okręgach. Rzeczywiste prace nad odbudową okręgów rozpoczęły się na przełomie lutego i marca 1995 roku, po mianowaniu władz okręgowych przez rząd.

W 2003 roku potwierdzony został obecny herb okręgu kowieńskiego. 1 lipca 2010 roku zniesiono administrację okręgu, jej funkcje przeniesiono na samorządy i ministerstwa, a sam okręg pozostał jednostką terytorialną.

Mieszkańcy

Rozwój demograficzny między rokiem 2001 a 2014^[3]

Histogram rozwoju demograficznego

Skład narodowościowy

Gminy

Gminy okręgu w latach 1918–1950:

Gospodarka

W okręgu kowieńskim dominuje przemysł przetwórczy. Tu wytwarza się około 1/5 całej produkcji przemysłowej Litwy. W okręgu jest rozbudowany przemysł produkcji maszyn i urządzeń, obróbki metalu, chemiczny, materiałów budowlanych, tekstylny, poligraficzny, meblowy, szklarski i żywieniowy.

Najważniejsze wytwarzane produkty to: meble, przędza, tkaniny, leki, mięso i podroby, produkty mleczarskie, mączne, pasze kombinowane, nawozy mineralne, kwasy siarkowe i fosforowe, produkty konserwowane, cegły, tarcica, torf, papier, piwo i napoje bezalkoholowe, wódki i likiery, wody mineralne.

Objętość produkcji sprzedanej przemysłu w 2005 roku wzrosła w Kownie oraz w rejonach Janowa, Kiedajn i Koszedar. Pod względem objętości produkcji sprzedanej okręg kowieński jest jednym z przodujących okręgów w kraju.

Zgodnie z danymi z roku 2003 w okręgu było zarejestrowanych 56 państwowych i 26583 prywatnych firm, z których w samorządzie miasta Kowna jest 80% zamkniętych spółek akcyjnych, 60% spółek akcyjnych, 68% firm indywidualnych.

Za granicę eksportuje się szczególnie produkty tekstylne, odzież, futra, maszyny elektryczne, drewno i produkty drewniane, meble. Podstawowy rynek eksportowy to Unia Europejska z krajami skandynawskimi oraz Rosja i USA. Włączenie w rynki międzynarodowe zdopingowało zakłady przemysłowe do osiągania lepszej jakości produkcji zgodnie ze standardami międzynarodowymi (produkty wielu firm odpowiadają standardom ISO), dlatego rośnie konkurencyjność firm przemysłowych na rynkach wschodnich, jak i zachodnich^[7].

Rolnictwo

Znaczną część terytorium okręgu zajmują ziemie przeznaczone pod uprawę roli (56,5%), lasy (29,2%)^[8], zbiorniki wodne i inne ziemie (9,1%). Duża część ziem jest prywatna, własność sięga 75,3% całej powierzchni.

Rolnictwo w okręgu kowieńskim wyspecjalizowane jest i rozwijane intensywnie w kierunku hodowli bydła, uprawy zbóż, sadownictwa. Rozwijane jest rolnictwo przy miastach. Najbardziej intensywna produkcja rolnicza ma miejsce w rejonie kiejdańskim. Rejon ten odznacza się również obecnością gospodarstw, stosujących zmodernizowane, postępowe technologie, dzięki którym obserwuje się znacząco większy urodzaj.

Mieszkańcy okręgu kowieńskiego utrzymują się z rolnictwa w mniejszym stopniu niż przeciętnie w kraju, w tej sferze pracuje tylko 7% wszystkich zatrudnionych, podczas gdy średnio na Litwie – 14,7% wszystkich zatrudnionych mieszkańców.

Zgodnie z danymi departamentu statystyki w okręgu kowieńskim do 1 czerwca 2003 roku zarejestrowanych było 38 925 gospodarstw o łącznej powierzchni 388 200 ha. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa wynosiła 9,97 ha.

W okręgu kowieńskim gospodarstwa o powierzchni do 30 ha najczęściej są mieszane, a posiadające ponad 30 ha zajmuje uprawa roślin. Determinują to przyrodnicze i ekonomiczne warunki rozwoju rolnictwa. Połowę wszystkich zasiewów obejmują zboża. Prawie wszystkie nadmiernie mokre tereny rolnicze są osuszane.

W okręgu działają i rozwijają się instytuty naukowo-badawcze, centra przygotowania specjalistów ds. rolnictwa, czy produkcja technologii rolniczych. To Uniwersytet Aleksandrasa Stulginskisa (do 2011 roku Litewski Uniwersytet Rolniczy), instytuty naukowo-badawcze w Boptach, Czerwonym Dworze, Datnowie (rejon kiejdański), fabryka techniki rolniczej (w rejonie rosieńskim).

Transport

Okręg kowieński – jedyny region krajów bałtyckich, gdzie spotykają się dwa paneuropejskie korytarze transportowe – I i IX B (ruchu samochodowego) oraz I i IX D (kolejowe).

W okręgu jest 345 dróg. Całkowita długość dróg ekspresowych – 344,6 km, krajowych – 602,6 km, rejonowych – 1929,1 km. Długość dróg lokalnych – 8818 km (wliczając drogi w Kownie oraz innych miastach), z czego 1817 km posiada naprawioną nawierzchnię (21%).

W okręgu jest dobrze rozwinięty transport kolejowy pasażerski oraz towarowy we wszystkich kierunkach, ponadto projektowane są europejskie tory kolejowe biegnące od granicy z Polską przez Kowno i Rygę do Talina.

W Kormiałowie k/Kowna funkcjonuje kowieńskie międzynarodowe lotnisko, mogące przyjąć i obsłużyć samoloty praktycznie wszystkich typów. Lotnisko obsługuje dwie trzecie towarów przewożonych za pomocą transportu lotniczego na Litwę i jest najpotężniejszym centrum przewozu towarów w krajach bałtyckich.

Oświata i nauka

W okręgu działa 7 uniwersytetów (to 1/3 szkół wyższych w całym kraju), na których studiuje 46 tys. studentów. Liczba studentów w ciągu ostatnich 5 lat zwiększyła się o 38,5%. Zmiana sektora oświaty i nauki ma wpływ na gospodarkę okręgu kowieńskiego oraz sytuację społeczną i demograficzną.

W Kownie funkcjonuje jedyne muzeum pedagogiczne w okręgu.

Liczba szkół ogólnokształcących w okręgu maleje (z 383 w 1999 roku do 338 w 2003). Średnia liczba uczniów – 333. Po przeprowadzeniu reformy oświaty prognozowany jest dalszy spadek liczby szkół i uczniów.

Mieszkańcy

Okręg kowieński leży w geograficznym centrum Litwy. W okręgu, zajmującym 12,4% terytorium całego kraju, w 2005 roku żyło ok. 20% jego mieszkańców^[8] (okręg osiąga pod tym względem drugie miejsce w kraju). Pod względem gęstości zaludnienia (85 os./km²) okręg 1,63 raza przewyższa uśrednioną gęstość zaludnienia Litwy (53 os./km²). Najgęściej zaludniona jest gmina Kowno (2315,9 os./km²), a najrzadziej gmina Rosienie (27,4 os./km²). Ponad połowa (54%) mieszkańców okręgu mieszka na terytorium gminy Kowno.

Obecnie obserwuje się zanik małych miasteczek i tendencję do poszerzania się przedmieść Kowna. Formuje się układ urbanistyczny w formie gwiazdy z jądrem w Kownie oraz ramionami kolejno w Janowie, Kiejdanach, Wilkach, Prenach, Żyżmorach.

Ogólne tendencje demograficzne w Kownie są podobne do reszty kraju. Liczba mieszkańców okręgu w ciągu 10 lat zmniejszyła się o 67 tys., tj. 9,7%. Na Litwie w tym samym okresie (1994-2004 r.) – o 9,3% (274 tys.). Skład narodowościowy jest jednolity – w okręgu Litwinów jest 93,9%, na Litwie – 83,4%.

Miasta

W okręgu jest 13 miast (spis według wielkości):

1. Kowno
2. Janów
3. Kiejdany
4. Godlewo
5. Rosienie
6. Preny
7. Koszedary
8. Żyżmory
9. Ejragoła
10. Birsztany
11. Wilki
12. Ażarele
13. Jezno

Współpraca międzynarodowa

• Obwód Kaliningradzki, Rosja
• Kronoberg, Szwecja
• Frederiksborg, Dania
• Vestfold, Norwegia
• Prefektura Saloniki, Grecja
• Komi, Rosja
• Peijet Hemė, Finlandia
• Ulan Udė, Rosja
• Obwód charkowski, Ukraina
• Województwo podlaskie, Polska
• Region witebski, Białoruś
• Bioblingen, Niemcy
• Okręg zaporoski, Ukraina

Turystyka

Okręg nie posiada wystarczająco dużo wysokiej jakości zasobów turystycznych, ma jednak stosunkowo duży potencjał turystyki przyrodniczej, na który składają się zbiorniki wodne – jeziora i rzeki, a także lasy.

Do najważniejszych i najciekawszych obiektów turystyki przyrodniczej, jak i kulturoznawczej, ekologicznej, agroturystyki, a także miejsc aktywnego wypoczynku należą park regionalny Zalewu Kowieńskiego, Zakola Niemna, Dubisy, części parków regionalnych Wysokiego Dworu, Poniemunia, Cytowian, Krakinowa, jedno uroczysko, 50 obszarów chronionych samorządowo i 35 w ramach parków narodowych, a także wąwozy Niemna, Wilii, Niewiaży, Dubisy, Verkne. W okręgu kowieńskim znajduje się wiele obiektów dziedzictwa etnokulturowego.

W ostatnich latach zaobserwowano rozwój biznesu usług turystycznych. Rosną dochody zarówno z turystyki przyjazdowej, jak i wyjazdowej. W okręgu rośnie liczba turystów zagranicznych, szczególnie z Niemiec, Polski i innych krajów europejskich, zarówno przepływających, jak i liczba turystów miejscowych.

Usługi noclegowe w okręgu kowieńskim składają się na 9,5% łącznej liczby litewskich przedsiębiorstw. Korzysta z nich 16,3% łącznej liczby odwiedzających Litwę. 82,6% gości korzystało z usług w Kownie.

Władze okręgu

• Jonas Slavinskas
• Juozas Mikuckis
• Konstantinas Nekvedavičius
• Petras Kerpė
• Pranas Morkus
• Julius Čaplikas
• Kazimieras Matulevičius
• Vladas Sidaravičius
• Jurgis Glušauskas
• Vincas Paleckis
• w 1995 r. Petras Mikelionis
• w 1997 r. Kazys Starkevičius
• w 2000 r. Giedrius Buinevičius
• w 2001 r. Valentinas Kalinauskas
• w 2004 r. Zigmantas Benjaminas Kazakevičius
• w 2006 r. Romualdas Morkevičius

Przypisy

Odnośniki

• Apskrities tinklalapis
• Apskrities istorija
• Statistiniai duomenys. kastat.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-06-29)].
• Apskrities miestai ir miesteliai
• Kauno apskrities lankytinos vietos. rimutija.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-20)].
• Keletas žymesnių apskrities bažnyčių
• Kauno regiono turizmo informacijos centras

Zobacz też

• Herb okręgu kowieńskiego

Linki zewnętrzne

• Historia okręgu
• Centrum informacji turystycznej