Oksana Zabużko

Oksana Zabużko
Ilustracja
Oksana Zabużko (2015)
Data i miejsce urodzenia

19 września 1960
Łuck

Odznaczenia
Galeria
Oksana Zabużko, VIII Festiwal Góry Literatury. Nowa Ruda, (2022)

Oksana Zabużko (ukr. Окса́на Стефа́нівна Забу́жко; ur. 19 września 1960 w Łucku) – ukraińska pisarka, poetka i eseistka.

Wykształcenie i twórczość

Uzyskała tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie Kijowskim (1987). Wykładała filologię ukraińską na uniwersytetach w USA. Na stałe mieszka w Kijowie. W swojej twórczości skupia się na zagadnieniach dotyczących ukraińskiej samoidentyfikacji, problemach postkolonializmu oraz feminizmie[1].

Największą sławę przyniosła jej książka Badania terenowe nad ukraińskim seksem, wydana w 1996 i przetłumaczona na węgierski, czeski, niemiecki, francuski, a w 2003 na polski[2]. Opisuje ona spustoszenia w ludzkiej psychice jako następstwa komunizmu i totalitaryzmu. Uznano ją za pierwszy manifest ukraińskiego feminizmu[3]. W marcu 2006 Badania terenowe... miały swoją sceniczną premierę w warszawskim teatrze Polonia Krystyny Jandy. W monodramie autorstwa i w reżyserii Małgorzaty Szumowskiej wystąpiła Katarzyna Figura[4].

W Polsce ukazał się również zbiór opowiadań Siostro, siostro (2007) oraz powieść Muzeum porzuconych sekretów w 2013, za która otrzymała Nagrodę Literacką Europy Środkowej „Angelus”[5]. Za tłumaczenie książki nagrodę Angelusa otrzymała także tłumaczka Katarzyna Kotyńska.

W 2009 została odznaczona Orderem Księżnej Olgi III klasy[6].

W listopadzie 2013 roku ukazała się książka Ukraiński palimpsest, zapis rozmów, które z Oksaną Zabużko przeprowadziła Izabella Chruślińska. To pierwsza książka Oksany Zabużko, która swoją premierę miała poza Ukrainą. Tłumaczenie na język ukraiński ukazało się w roku 2014.

Symbolicznie, 23 lutego 2022, w przeddzień rosyjskiej inwazji, ukazała się jej książka Planeta Piołun – zbiór esejów wybranych dla polskiego czytelnika, napisanych po zajęciu 2014 Krymu przez Rosjan. W tytułowym eseju opisany jest wpływ katastrofy w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej z 1986 na nastawienie Ukraińców do władzy sowieckiej. Była to swoista terapia szokowa pozwalająca odreagować głęboki, przenikający do samych kości wieloletni strach po zorganizowanym przez Stalina w 1933 Wielkim Głodzie (Hołodomorze). Czarnobyl otworzył mentalnie drogę do przemian Ukrainy po 1989. W innych esejach Zabużko opisuje dzieje Kateryny Biłokur oraz imperialne, antyukraińskie nastawienie petersburskiego poety i dysydenta Iosifa Brodskiego, laureata Nagrody Nobla 1987; daje też swoiste postscriptum do swej książki Badania terenowe nad ukraińskim seksem.

W 2018 i 2022 była gościem Festiwalu Góry Literatury[7][8].

22 listopada 2022 w Centrum Kongresowym ICE Kraków Rada Miasta Krakowa przyznała pisarce Nagrodę im. Stanisława Vincenza, co spotkało się z protestem ze strony Młodzieży Wszechpolskiej[9].

Twórczość

Poezja

  • Trawnewyj inij (Травневий іній, 1985)
  • Dyrygent ostannioji swiczky (Дириґент останньої свічки, 1990)
  • Awtostop (Автостоп, 1994)
  • Nowyj zakon Archimeda (Новий закон Архімеда. Вибрані вірші 1980–1998, 2000)
  • Druha sproba. Wybrane (Друга спроба. Вибране, 2005)

Proza

  • Badania terenowe nad ukraińskim seksem (Польові дослідження з українського сексу, 1996)
  • Bajka o kalinowej fujarce (Казка про калинову сопілку, 2000)
  • Siostro, siostro (Сестро, сестро Повісті та оповідання, 2003)
  • Muzeum porzuconych sekretów (Музей покинутих секретів, 2009), wyd. pol. 2013

Publicystyka

  • Chroniky wid Fortinbrasa (Хроніки від Фортінбраса, 1999)
  • Let my people go (15 текстів про українську революцію, 2005)
  • Notre Dame d’Ukraine: Ukrajinka w konflikti mifolohij (Notre Dame d’Ukraine: Украīнка в конфлікті міфологій, 2007)
  • Ukraiński palimpsest. Rozmowy Oksany Zabużko z Izą Chruślińską, 2013.
  • Planeta Piołun, Agora Warszawa, 2022, ISBN 978-83-268-3865-1.

Przypisy

  1. Корреспондент назвав переможців конкурсу Краща українська книга-2010. korrespondent.net, 2010-07-01. [dostęp 2013-10-27]. (ukr.).
  2. Muzeum porzuconych sekretów. wab.com.pl, 2013. [dostęp 2013-10-26]. (pol.).
  3. Badania terenowe nad ukraińskim seksem. wab.com.pl, 2013. [dostęp 2013-10-27]. (pol.).
  4. Co wiemy o literaturze ukraińskiej i kim była Łesia Ukrainka?. krakow.pl, 2013-07-01. [dostęp 2013-10-26]. (pol.).
  5. Angelus 2013 dla Oksany Zabużko. angelus.com.pl, 2013-10-19. [dostęp 2013-10-19]. (pol.).
  6. Про відзначення державними нагородами України; Указ від 16.01.2009 № 26/2009. zakon4.rada.gov.ua, 2009-01-16. [dostęp 2013-10-26]. (ukr.).
  7. Festiwal Góry Literatury dzień 7, czw. 19.07.18. nowaruda.info. [dostęp 2018-07-20]. (pol.).
  8. Festiwal Góry Literatury 2022. Goście festiwalu. nowaruda.info. [dostęp 2022-07-16]. (pol.).
  9. Ukraińska pisarka Oksana Zabużko z nagrodą im. Vincenza, w tle protest, wnp.pl [dostęp 2022-11-22] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Oksana Zabużko11.jpg
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Oksana Zabużko. VIII Festiwal Góry Literatury. Nowa Ruda, 18.07.22
Ukraine-republic047.png
Ribbon bar of Order of Princess Olha 3 st.
Oksana Zabuzhko, 2015.jpg
Autor: Rafał Komorowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Oksana Zabużko podczas Miesiąca Spotkań Autorskich 2015, Wrocław
Oksana Zabużko.jpg
Autor: Tomasz Leśniowski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Marcin Gaczkowski, Oksana Zabużko, Olga Tokarczuk. Festiwal Góry Literatury, 2018