Olawa

Olawa

Herb Olawa
Typ herbu

szlachecki

Zawołanie

Oława

Alternatywne nazwy

Olawa, Oliwa

Pierwsza wzmianka

1384 (zapis sądowy)

Oława (Olawa, Oliwa[a]) – polski herb szlachecki, noszący zawołanie Oława[1]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480[2].

Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej[1].

Opis herbu

Opis historyczny

Herb Olywa w herbarzu Jana Długosza z lat 1464–1480 Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae.

Jan Długosz blazonuje herb następująco[2]:

Olywa in medio clipei lylium album cum radicibus, quod due rosę ambiunt rubee ex utraąue parte, in campo viridi.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Po przetłumaczeniu:

Oliwa pośrodku tarczy ma białą lilię z korzeniami, która z dwóch stron otoczona jest czerwonymi różami w polu zielonym nosi.

Jan Długosz, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae

Opis współczesny

Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[b]:

Na tarczy w polu zielonym między dwiema różami pięciolistnymi czerwonymi, lilia srebrna o pięciu korzonkach

W klejnocie pól lwa ukoronowanego.

Labry herbowe zielone, podbite srebrem.

Geneza

Najwcześniejsze wzmianki

Najstarsza wzmianka pisana o tym herbie pochodzi z 1384 roku[1]. Według Ewarysta Andrzeja Kuropatnickiego, herb ten został "nabyty" około roku 1157 nieopodal Gdańska[3].

Według Kaspra Niesieckiego, herb ten miał przysługiwać Onoldowi, biskupowi kruszwickiemu, który wstąpił na ten urząd w roku 1157, a zmarł w 1160 roku[4].

Herb nie pojawia się na pieczęciach średniowiecznych[5].

Legenda

Kasper Niesiecki, na podstawie dzieł Bartosza Paprockiego oraz Szymona Okolskiego twierdzi, że herb ten otrzymał jeden mąż, który wykazał się walecznością w starciu z Prusakami. Wydarzenie to miało się dziać pod Oliwą, w miejscu gdzie obecnie stoi klasztor i opactwo oliwskie. Z tego powodu pewien hetman pieczętujący się herbem Gozdawa w nagrodę podarował mu herb na wzór samej Gozdawy[4].

Herbowni

Lista Tadeusza Gajla

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)[6]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla[7] (15 nazwisk[8]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Oława. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Oława[8]:

Cieciszewski, Cieciszowski, Częstoszewski.
Dobrowolski, Dowkont.
Graj, Grajewski.
Holsner.
Kozakowski, Krajewski, Krupek.
Lewandowski.
Modliński.
Strzeżewski, Strzeżowski.
Tadeusz Gajl, Herbarz Polski

Galeria

Zobacz też

Uwagi

  1. Nazwy alternatywne, czyli nazwy, którymi przeróżni historycy nazywali ten herb na przestrzeni wieków.
  2. Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.

Przypisy

  1. a b c Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 140, ISBN 83-7391-166-9.
  2. a b Długosz 1885 ↓.
  3. Kuropatnicki 1789 ↓, s. 37.
  4. a b Niesiecki 1841 ↓, s. 84.
  5. Ostrowski 1906 ↓, s. 240.
  6. Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.
  7. Gajl 2007 ↓, Bibliografia.
  8. a b Gajl ↓, Linki zewnętrzne.

Linki zewnętrzne

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Insignia Dolanga Olywa.jpg
Autor: Zygmunt Celichowski (1845-1923), Jan Długosz (1415-1480), Licencja: CC0
Zygmunt Celichowski,"Insignia seu clenodia regis et regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego", wyd. Z. Celichowski, Poznań 1885.
Herb Oliwa, Baranow Sandomierski.PNG
Autor: User:Piotrus copy in large size by User:Gustavo Szwedowski de Korwin, Licencja: CC-BY-SA-3.0

Oliwa coat of arms in Baranow-Sandomierski castle.

Detail of Image:Baranów Sandomierski - castle 11.JPG full resolution, by User:Piotrus and tagged with the same “self2.GFDL.cc-by-sa-2.5,2.0,1.0” license.