Olbrzymkowce
 Sphaeropteris medullaris | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Podklasa | |
| Rząd | olbrzymkowce |
| Nazwa systematyczna | |
| Cyatheales A.B. Frank Leunis, Syn. Pflanzenk. (ed.2) 3: 1452. 1877[2] | |
Olbrzymkowce (Cyatheales) – rząd paproci rozprzestrzenionych głównie w strefie międzyzwrotnikowej oraz wilgotnych lasach strefy umiarkowanej porastających m.in. Nową Zelandię, Tasmanię i południową Australię. Większość przedstawicieli należy do rodzin olbrzymkowatych (Cyatheaceae) i diksoniowatych (Dicksoniaceae).
Morfologia
Niektóre gatunki płożą się, ale większość wykształca zdrewniałą, wznoszącą się łodygę zakończoną parasolem liści. Ten wygląd sprawił, że olbrzymkowce nazywane są paprociami drzewiastymi. Określenie to stosowane bywa również wobec paproci z innych rzędów wykształcających podobną, choć z reguły niższą łodygę.
Olbrzymkowce przypominają palmy oraz sagowce, z którymi jednak nie są blisko spokrewnione. "Pień" przypominający kłodzinę jest w istocie przekształconym kłączem otoczonym korzeniami przybyszowymi. Jego wysokość wynosi od kilkudziesięciu centymetrów do ok. 20 metrów. Liście mają po kilka metrów długości. Uszkodzenie wierzchołka powoduje śmierć rośliny, z kolei złamane kłącze potrafi się na nowo zakorzenić.
Systematyka
Grupa siostrzana dla paprotkowców w obrębie podklasy paprotkowych. W różnych systemach do grupy tej stosowano w całości lub części następujące nazwy teraz mające status synonimów: Dicksoniales, Hymenophyllopsidales, Loxomatales, Metaxyales, Plagiogyriales.
| paprotkowe |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rzędu według systemu PPG I (2016)[2]
W obrębie rzędu wyróżnia się osiem rodzin tworzących dwa klady siostrzane:
| olbrzymkowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zastosowanie
Pnie olbrzymek Cyathea i diksonii wykorzystywane bywają jako materiał konstrukcyjny[4][5], np. do wykładania pomostów na terenach bagnistych[5]. Wydrążone używane są jako ule. Bogate w skrobię wnętrze pni bywa wykorzystywane jako pożywienie lub karma dla świń. Jadane przez Aborygenów australijskich były także kłącza diksonii. Niektóre gatunki paproci wykorzystywane są jako rośliny lecznicze[4].
Pnie paproci drzewiastych (m.in. olbrzymek i diksonii) wykorzystywane są po rozdrobnieniu do tworzenia mieszanek podłoży do upraw storczyków (często z dodatkiem włókien kokosowych, torfowców, granulowanej kory drzew)[4][5].
Liczne gatunki z rodzajów olbrzymka Cyathea, pierzastek Alsophila oraz diksonia antarktyczna uprawiane są jako ozdobne. Rośliny pochodzące z chłodnych lasów górskich uprawiane są na zewnątrz także na obszarach o łagodnym klimacie umiarkowanym[5][6]. Poza tym uprawiane są w palmiarniach lub jako okazałe, powoli rosnące rośliny doniczkowe[7].
Włoski pokrywające kłącza pierzastek i otężałek Cibotium wykorzystywane były tradycyjnie na Archipelagu Malajskim do tamowania krwotoków zewnętrznych. W XIX wieku ich zastosowanie zostało szeroko spopularyzowane, wykorzystywane były powszechnie w Europie np. podczas zabiegów operacyjnych[8].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ a b c d The Pteridophyte Phylogeny Group, A community-derived classification for extant lycophytes and ferns, „Journal of Systematics and Evolution”, 54 (6), 2016, s. 563–603, DOI: 10.1111/jse.12229.
- ↑ Smith, A. R., K. M. Pryer, E. Schuettpelz, P. Korall, H. Schneider & P. G. Wolf: A classification for extant ferns. Taxon 55(3): 705–731, 2006. [dostęp 2010-12-22]. (ang.).
- ↑ a b c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 261. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d Mark F. Large, John E. Braggins: Tree Ferns. Timber Press, 2004, s. 53, 83-86. ISBN 978-0-88192-630-9.
- ↑ Sue Olsen: Encyclopedia of Garden Ferns. Portland, Or.: Timber Press, 2007, s. 184. ISBN 978-0-88192-819-8.
- ↑ Diksonia (Dicksonia antarctica) – piękna i egzotyczna paproć drzewiasta. PoradnikOgrodniczy.pl. [dostęp 2010-02-11]. (pol.).
- ↑ Daniela i Stanisław Tałałajowie: Dziwy świata roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1974, s. 35.
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Cyathea medullaris, Mamaku, tree ferns growing in the Waitakere Ranges, near Auckland, New Zealand
Autor: LBM1948, Licencja: CC BY-SA 4.0
Giant ferns [Cyathea arborea]; El Yunque National Forest. Rio Grande, Puerto Rico