Oleksa Hirnyk

Oleksa Mykołajowycz Hirnyk, ukr. Оле́кса Микола́йович Гі́рник (ur. 28 marca 1912 w Bohorodczanach, zm. 21 stycznia 1978 w Kaniowie) — Ukrainiec, działacz nacjonalistyczny, były więzień polityczny[1][2], który dokonał aktu samospalenia obok grobu Tarasa Szewczenki w Narodowym Rezerwacie Szewczenki niedaleko Kaniowa. W 2007 roku uhonorowany najwyższym tytułem honorowym Bohatera Ukrainy.

Życiorys

Urodził się 28 marca 1912 w Bohorodczanach (powiat bohorodczański), w biednej, wiejskiej rodzinie. Członek Płasta, następnie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN). W latach 1933—1935 pracował w zakładach «Просвіта», «Пласт», «Луг». W latach 1935—1937 służył w Wojsku Polskim. 25 marca 1937 aresztowany przez polską żandarmerię wojskową za członkostwo w nielegalnej OUN. Osądzony, otrzymał wyrok 5 lat i 3 miesięcy więzienia. W trakcie kampanii wrześniowej zbiegł z więzienia. Pod koniec 1939 roku został aresztowany przez NKWD w trakcie wypełniania zadania OUN[1] w Stryju. W 1940 roku został osądzony przez U-NKWD obwodu stanisławowskiego na podstawie artykułu 54-10 kodeksu karnego Ukraińskiej SRR za «Antysowietyzm» na 8 lat łagrów.

Po odbyciu kary w 1948 roku osiadł na zachodzie Ukrainy. Ożenił się w 1952 roku i przeniósł się do miasta Kałusz obwodu iwanofrankowskiego. Do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego w 1972 roku pracował jako kopacz gliny, kamieniarz oraz księgowy. W 1972 roku przeszedł na emeryturę. Według wspomnień znajomych w 1977 roku mocno się zmienił. Później wyjaśniło się, że w tym czasie napisał odręcznie 1000 kopii ulotki „O losie narodu ukraińskiego” (ros. «листовок о судьбе украинского народа»), które skrzętnie ukrywał. 19 stycznia 1978 napisał pożegnalny list do żony:

Szedłem prostą drogą, drogą ciernistą. Nie zdradziłem, nie zboczyłem. Mój protest — to czysta prawda, a nie moskiewskie kłamstwo od początku do końca. Mój protest – to zgryzota przez tortury na narodzie ukraińskim. Mój protest – to prometeizm, to bunt przeciwko gwałtowi i zniewoleniu. Mój protest – to wypełnienie słów Szewczenki, ja jestem jedynie jego uczniem i wykonawcą[3].

Akt samospalenia

20 stycznia 1978 Oleksa przyjechał do Kijowa, skąd udał się do Narodowego Rezerwatu Szewczenki niedaleko Kaniowa. 21 stycznia 1978 na tarasie widokowym Czerniczej Góry (ukr. «Чернечої гори»[4]) (pagórek będący częścią rezerwatu) oblał się benzyną i dokonał aktu samospalenia, w trakcie którego wbił sobie nóż w pierś. Tuż przedtem rozrzucił napisane przez siebie ulotki oraz pozostawił list pożegnalny.

Na ulotkach było napisane między innymi[5][6]:

Protest przeciwko rosyjskiej okupacji Ukrainy. Protest przeciwko rusyfikacji narodu ukraińskiego! Niech żyje niepodległa Ukraina! Sowiecka, ale nie rosyjska! Ukraina dla Ukraińców! Na cześć 60-lecia ogłoszenia niepodległości Ukrainy przez Ukraińską Radę Centralną 22 stycznia 1922 roku \ 22 stycznia 1978 roku na znak protestu podpalił się Hirnyk Oleksa z Kałusza. Tylko w taki sposób można protestować w Związku Radzieckim![7]

Jego ciało zostało znalezione przez robiącego obchód milicjanta, a wszystkie ulotki zebrano. Wszczęto także postępowanie prokuratorskie przez prokuraturę z Kaniowa, które zamknięto po 2 miesiącach. Prokuraturze nie udało się znaleźć związków Hirnyka z „kręgami antysowieckimi” czy odkryć „działalności antysowieckiej” poprzedzającej samobójstwo[8].

W niepodległej Ukrainie

Informacja o samospaleniu Hirnyka została skrzętnie ukryta[9] i po raz pierwszy przedostała się do wiadomości publicznej w gazecie „Literaturna Ukraina” (ukr. „Літературна Україна”) dopiero na początku 1992 roku[10]. W 1993 roku w Kałuszu imię Hirnyka nadano jednej z ulic, a na domu w którym mieszkał, odsłonięto tablicę pamiątkową. W 1995 roku w Bohorodczanach odsłonięto pomnik, a w szkole otwarto klasę-muzeum pamięci O. Hirnyka. W 1996 roku szkoła ogólnokształcąca nr 1 rejonu bohorodczańskiego decyzją Rządu Ukrainy otrzymała imię Oleksy Hirnyka[11]. Dyrektor Narodowego Rezerwatu Szewczenki umieścił na terenie rezerwatu pamiątkowe tablice oraz niewielką ekspozycję.

W 2003 roku Liga ukraińskich mecenasów oraz Fundusz im. Oleksy Hirnyka «mając na celu uwiecznienie pamięci ukraińskiego patrioty Oleksy Hirnyka i uhonorowanie walczących o narodowe odrodzenie Ukrainy» ustanowiła stypendium im. Oleksy Hirnyka[12]. Laureatami stypendium zostało już ponad 40 osób[13].

18 stycznia 2007 roku Prezydent Ukrainy Wiktor Juszczenko nadał Hirnykowi tytuł i order Bohatera Ukrainy, za okazane męstwo i ofiarowanie siebie[14]. Nagrodę odebrali jego synowie. Jeden z synów – Jewhen Hirnyk, były zastępca przewodniczącego Kongres Ukraińskich Nacjonalistów, deputowany Rady Najwyższej Ukrainy IV kadencji Rady Najwyższej Ukrainy V kadencji z frakcji Nasza Ukraina.

W rocznicę wydarzenia 21 stycznia 2009 roku obok miejsca samospalenia otwarto i poświęcono pomnik[15][16]. Wybrany został projekt kijowskiego rzeźbiarza Adriana Bałoga przez Prezydenta Juszczenkę[17]. Podczas odsłonięcia obecni byli deputowani parlamentu Ukrainy oraz przedstawiciele władz lokalnych[15][18].

Zobacz też

Bibliografia

Przypisy

  1. a b Ю. Д. Зайцев, Artykuł «Гірник Олекса Миколайович» na stronie Instytutu Historii Ukrainy NANU
  2. Muzeum ruchu dysydenckiego, artykuł «Гірник Олекса Миколайович»
  3. Tłumaczenie Bogdan Malinowski. Oryginalnie: Я ішов простою дорогою, тернистою. Не зблудив, не схибив. Мій протест – то сама правда, а не московська брехня від початку до кінця. Мій протест – то пережиття, тортури української нації. Мій протест – то прометеїзм, то бунт проти насилля і поневолення. Мій протест – то слова Шевченка, а я його тільки учень і виконавець
  4. Чернеча гора
  5. Олекса Гирник 21 января 1978-го сжег себя на могиле Шевченко
  6. ЛЬВІВСЬКА ГАЗЕТА | Межі патріотизму…
  7. Tłumaczenie Bogdan Malinowski, oryginalnie: Протест проти російської окупації на Україні! Протест проти русифікації українського народу! Хай живе Самостійна Соборна Українська Держава! Радянська, та не російська! Україна для українців! З приводу 60-річчя проголошення самостійности України Центральною Радою 22 січня 1918 p. 22 січня 1978 p. на знак протесту спалився Гірник Олекса з Калуша. Тільки в цей спосіб можна протестувати в Радянському Союзі!
  8. Справа № 4953 від 21.01. — 17.03. 1978 Канівської прокуратури \ За книгою Іщенко М. Спалився за Україну : Художньо-біографічна повість. Київ: Просвіта, 2004., — 128 с. ISBN 966-8547-18-7
  9. Książka Курносов Ю.О., „Інакомислення в Україні: 60-ті-перша половина 80-х рр. XX ст.”; wydawnictwo: Національна академія наук України, Інститут історії України; rok 1994; ISBN 5-7702-0734-5
  10. Іщенко М. …Спалився Гірник Олекса з Калуша // Літературна Україна. — 1992. — 20 лютого
  11. Кабінет Міністрів України, Постанова від 23 вересня 1996 р. N 1162 «Про присвоєння імен загальноосвітнім школам»
  12. Положення про премію ім. Олекси Гірника
  13. Ліга українських меценатів. Премія іменi Олекси Гірника. [dostęp 2010-08-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-29)].
  14. Указ Президента Украины № 28/2007 от 18 января 2007 года
  15. a b Владислав Кирей «Спалив себе за Україну», газета «Урядовий кур’єр», 24.01.2009
  16. Украинское национальное информационное агентство, 2009.01.21
  17. Розпорядження Президента України № 350/2006-рп
  18. «На Чернечій горі в Каневі урочисто відкрито пам’ятний знак Герою України Олексі Гірнику», сайт Івано-Франківської обласної державної адміністрації. [dostęp 2010-08-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].