Oliwnikowate
 Rokitnik zwyczajny | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | oliwnikowate | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Elaeagnaceae Juss. Gen. Pl.: 74. 4 Aug 1789 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Zasięg | |||
 | |||
Oliwnikowate, rokitnikowate (Elaeagnaceae Juss.) – rodzina roślin należąca do rzędu różowców (w przeszłości różnie sytuowana w systemie roślin okrytonasiennych). Należą tu trzy rodzaje z różną liczbą gatunków wedle różnych źródeł – niektóre podają ich ok. 45[3][2], podczas gdy w Azji Wschodniej, gdzie występuje największe zróżnicowanie przedstawicieli, wyróżnia się ich ok. 90[4]. Rośliny te występują w strefie umiarkowanej półkuli północnej, sięgając także tropików w południowo-wschodniej Azji i w północno-wschodniej Australii[2][5]. Na ich korzeniach tworzą się brodawki, w których żyją bakterie promieniowce z rodzaju Frankia, mające zdolność asymilowania wolnego (atmosferycznego) azotu. Pozwala to oliwnikowatym zasiedlać siedliska bardzo ubogie, często kamieniste lub piaszczyste[5].
Znaczenie użytkowe ma zwłaszcza rokitnik zwyczajny uprawiany dla cenionych ze względu na wartości odżywcze owoców. Jadalne owoce mają także liczne inne gatunki z wszystkich trzech rodzajów, aczkolwiek smak ich jest często cierpki. Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, używane są w nasadzeniach chroniących przed erozją lub wspomagających rekultywację gleb zniszczonych[5].
Morfologia
- Pokrój
- Krzewy, rzadziej niewielkie drzewa liściaste, często cierniste, z różnymi częściami pokrytymi gwiazdkowatymi włoskami albo tarczowatymi łuskami w kolorze srebrzystym lub miedzianym[5][4].
- Liście
- Skrętoległe, czasem naprzeciwległe i okółkowe, sezonowe lub zimozielone. Ogonkowe, bez przylistków, o blaszce liściowej całobrzegiej, często skórzastej[5][4].
- Kwiaty
- Obupłciowe lub jednopłciowe (wówczas rośliny dwupienne), promieniste, skupione w niewielkie grona lub pęczki albo wyrastające pojedynczo. Okwiat tworzą działki kielicha w liczbie do sześciu, rzadko ośmiu, czasem barwnych. Płatków korony brak. Pręciki w liczbie 4 lub 8, o nitkach wolnych i pylnikach pękających podłużnymi pęknięciami. Zalążnia jest górna, ale zwykle jest otoczona przez hypancjum, powstaje z jednego owocolistka i zawiera pojedynczy zalążek. Na szczycie zalążni znajduje się pojedyncza szyjka słupka z bocznie rozwiniętym znamieniem[5].
- Owoce
- Niełupki otoczenie przez zmięśniałe hypancjum, często o silnie twardniejącej części wewnętrznej, przez co cały owoc pozorny przypomina budową pestkowca[5].
Systematyka i pochodzenie
Najstarsze skamieniałości przypisywane do tej rodziny pochodzą z eocenu środkowej Azji. Znaleziska z oligocenu i miocenu odnajdowane są już także w Europie i Ameryce Północnej[5].
Pozycja systematyczna rodziny istotnie się zmieniała w różnych systemach. Ze względu na podobieństwo budowy kwiatów, jeszcze w systemie Cronquista z 1981 oliwnikowate były sytuowane w obrębie rzędu srebrnikowców Proteales. W systemie Takhtajana (1997) rodzina trafiła już do podklasy Rosidae do nadrzędu Rhamnanae, gdzie była zaliczana do monotypowego rzędu oliwnikowców Elaeagnales, siostrzanego względem także monotypowego rzędu szakłakowców Rhamnales z rodziną szakłakowatych Rhamnaceae[2]. Podobne relacje przedstawiał w swoim systemie Reveal (1994–1999)[6]. W systemach APG oliwnikowate sytuowane są blisko szakłakowatych. Według Angiosperm Phylogeny Website stanowią klad bazalny w grupie siostrzanej względem tej rodziny, obejmującej poza tym Dirachmaceae i Barbeyaceae[2].
W obrębie rodziny rodzaj rokitnik Hippophaë jest siostrzanym względem pozostałych dwóch[2].
- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
| różowce |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Wykaz rodzajów
- oliwnik (Elaeagnus L.)
- rokitnik (Hippophaë L.)
- szeferdia (Shepherdia Nutt.)
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-01-19] (ang.).
- ↑ David J. Mabberley: Mabberley’s Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 323. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c Haining Qin & Michael G. Gilbert: Elaeagnaceae. W: Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-17].
- ↑ a b c d e f g h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 269. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ Crescent Bloom: Elaeagnaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2010-01-23].
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Adrián Pablo Rodríguez Quiroga, Licencja: CC0
Flor de Elaeagnus angustifolia (Elaeagnaceae). Barrio de Moratalaz, Madrid.
Autor: Ninjatacoshell, Licencja: CC BY-SA 3.0
Distribution of the family Elaeagnaceae (oleasters) — of the Rosales Order.
- Credits
- Based on Silvester WB. (1977). "Dinitrogen fixation by plant associations excluding legumes." in Hardy RFW, Gibson AH (ed.), A Treatise on Dinitrogen Fixation. Section IV: Agronomy and Ecology. John Wiley and Sons, New York, p. 141–190.
Autor: Jürgen Howaldt, Licencja: CC BY-SA 2.0 de
Nordseeinsel Spiekeroog: Sanddorn Hippophae rhamnoides, auch Weidendorn genannt