Olza (rzeka)

Olza
Olše
	; Olza w Cieszynie, widoczny jeden z jazów
Kontynent	Europa
Państwo	Polska; Czechy
Lokalizacja	województwo: śląskie; kraj: morawsko-śląski
	Rzeka
Długość	86,2 km (16 km w Polsce, 46 km w Czechach, 24 km granica między Polską i Czechami) km
Powierzchnia zlewni	1118 km²
Średni przepływ	10 m³/s przy ujściu
	Źródło
Miejsce	w Istebnej, pod Gańczorką i Karolówką, na zachodnich stokach grzbietu Beskidu Śląskiego
Wysokość	840–880 m n.p.m.
Współrzędne	49°34′57,4″N 18°58′51,6″E/49,582600 18,981000
	Ujście
Recypient	rzeka Odra
Miejsce	na północ od Bogumina, koło wsi Olza (powiat wodzisławski)
Wysokość	191 m n.p.m.
Współrzędne	49°56′57,3″N 18°19′58,6″E/49,949236 18,332944
	Mapa
	; Dorzecze Olzy
Szlak
	Położenie na mapie województwa śląskiego źródło ujście
	Położenie na mapie Polski źródło ujście

Instalacja artystyczna nad Olzą w Cieszynie podczas wydarzenia Rzeka Olza-Open Air Museum

Olza (cz. Olše, niem. Olsa) – rzeka na Śląsku Cieszyńskim, na granicy Polski i Czech, będąca prawym dopływem Odry.

Przebieg

Długość 86,2 km, powierzchnia zlewiska 1117,6 km², z tego 479 km² na terytorium Polski. 49 większych dopływów. Źródła w Koniakowie w gminie Istebna, pod Gańczorką i Karolówką, na zachodnich stokach grzbietu Beskidu Śląskiego, na wysokości 840–880 m n.p.m. Uchodzi do Odry na północ od Bogumina, koło wsi Olza, na wysokości 191 m n.p.m. Średni spadek 0,67%, średni przepływ przy ujściu ok. 10 m³/s^[1].

Pierwsze 16 km biegu na terenie Istebnej, w granicach Polski. W górnym biegu w granicach Czech, od Jabłonkowa po Trzyniec Olza tworzy granicę między Beskidem Śląskim a Beskidem Śląsko-Morawskim. W biegu środkowym, od Cieszyna do Karwiny oraz w dolnym, od Zawady po ujście do Odry, korytem Olzy biegnie granica polsko-czeska.

Dopływy Olzy

Lista nazwanych cieków wodnych w dorzeczu Olzy:

Olza (ujście do Odry)

   ├───P───Szotkówka
   │ └───P───Lesznica
   ├───P───Pietrówka
   ├───L───Stonawka
   ├───P───Bobrówka
   │ └───L───Młynówka
   ├───P───Puńcówka
   ├───L───Ropiczanka
   ├───L───Tyrka
   ├───P───Głuchówka
   ├───L───Kopytná
   ├───P───Radwanów
   ├───L───Łomna
   ├───L───Bukowiec
   ├───P───Gliniany
Olza (źródło)

Przyroda

parki krajobrazowe

Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego

rezerwaty przyrody

Rezerwat przyrody Velké doly
Rezerwat przyrody Lasek Miejski nad Olzą
Rezerwat przyrody Lasek Miejski nad Puńcówką

Konotacje w kulturze

Olza i jej źródła zajmują poczesne miejsce w kulturze duchowej mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. Pieśń „Płyniesz Olzo po dolinie”, do której słowa ułożył Jan Kubisz, pochodzący z położonej nad tą rzeką wsi Końska, uznawana jest za nieoficjalny hymn Śląska Cieszyńskiego^[2].

Hydronimia

Nazwa rzeki we współczesnej formie Olza wspominana była już w 1425 r.^[3] Według polskiego językoznawcy, związanego ze Śląskiem Henryka Borka, etymologia nazwy rzeki „Olza” wywodzi się od praindyjskiej formy * Ali-gā od * ali- ‘biały’, skąd prasłowiańskie * Olьdza, a więc pierwotnie ‘biała rzeka’ (podobnie jak Łaba ← * Alba, łac. albus ‘biały’)^[3]^[4]. Twórca teorii hydronimii staroeuropejskiej, Hans Krahe stwierdził, że rdzeń *el-/*ol-/*al- oznacza „wodę, wilgoć”. Podobną teorię akceptuje (m.in. za J. Rozwadowskim) Robert Mrózek: Olza ← Oldza ← Oliga z pierwotnym znaczeniem ‘woda’, ‘ciecz’^[5]. Niemiecki onomasta Jürgen Udolph wywodzi nazwę „Aliga”, przekształconą następnie w „Olbga”, „Oldza”, od staroeuropejskiego *el-g/*ol-g („pachnieć, śmierdzieć, gnić”), stąd „Olza” oznacza „rzekę wydzielającą zapach” (nazwa „Olbga” – „bagno, błoto”).

W niemieckojęzycznych źródłach drukowanych rzeka występuje od 1493 r. pod nazwą „Olsa”. Czeska nazwa urzędowa rzeki („Olše”), utrwalona w dwudziestoleciu międzywojennym jako jeden z elementów czechizacji tzw. Zaolzia, obecnie budzi kontrowersje nawet wśród uczonych czeskich. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił rzekę w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Elsa fl. ^[6].

Miejscowości położone nad Olzą

Galeria

Źródło Olzy na Gańczorce
(c) I, Ondřej Žváček, CC BY 2.5
Olza w Bukowcu
Olza w Gródku
Olza w Cieszynie
Olza w Cieszynie, widziana z „Mostu przyjaźni”
Ujście Olzy do Odry w powiecie wodzisławskim

Zobacz też

Przypisy

↑ A. Dorda, 2009, s. 66.
↑ Zdzisław Hierowski: 25 lat literatury na Śląsku 1920-1945. Katowice – Wrocław: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego, 1947. OCLC 69489660. (pol.)
↑ ^a ^b Henryk Borek: Wśród śląskich nazw (seria: „Encyklopedia wiedzy o Śląsku”), wyd. Instytut Ślaski w Opolu, Opole 1986, s. 23–24.
↑ Henryk Borek: Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, wyd. Instytut Śląski w Opolu, Opole 1988, s. 52.
↑ Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice 1984 ISBN 82-00-00622-2, s. 131.
↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 175. ISBN 978-83-910595-2-4.

Bibliografia

Aleksander Dorda: Środowisko abiotyczne. Charakterystyka hydrograficzna. Rzeki i potoki. Dorzecze Odry. W: Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod redakcją Idziego Panica. T. I: Śląsk Cieszyński w czasach prehistorycznych. Cz. pierwsza: Środowisko przyrodnicze. Cieszyn: Starostwo Powiatowe, 2009, s. 66–68. ISBN 978-83-926929-2-8.

Linki zewnętrzne

Archiwalne zdjęcia rzeki w bibliotece Polona

[1] A. Dorda, 2009, s. 66.

[2] Zdzisław Hierowski: 25 lat literatury na Śląsku 1920-1945. Katowice – Wrocław: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego, 1947. OCLC 69489660. (pol.)

[HBWśr-3] Henryk Borek: Wśród śląskich nazw (seria: „Encyklopedia wiedzy o Śląsku”), wyd. Instytut Ślaski w Opolu, Opole 1986, s. 23–24.

[4] Henryk Borek: Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, wyd. Instytut Śląski w Opolu, Opole 1988, s. 52.

[5] Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice 1984 ISBN 82-00-00622-2, s. 131.

[6] Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 175. ISBN 978-83-910595-2-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne