Olza (rzeka)

Olza
Olše
Ilustracja
Olza w Cieszynie, widoczny jeden z jazów
KontynentEuropa
Państwo Polska
 Czechy
Lokalizacjawojewództwo: śląskie
kraj: morawsko-śląski
Rzeka
Długość86,2 km (16 km w Polsce, 46 km w Czechach, 24 km granica między Polską i Czechami) km
Powierzchnia zlewni1118 km²
Średni przepływ10 m³/s przy ujściu
Źródło
Miejscew Istebnej, pod Gańczorką i Karolówką, na zachodnich stokach grzbietu Beskidu Śląskiego
Wysokość840–880 m n.p.m.
Współrzędne49°34′57,4″N 18°58′51,6″E/49,582600 18,981000
Ujście
Recypientrzeka Odra
Miejscena północ od Bogumina, koło wsi Olza (powiat wodzisławski)
Wysokość191 m n.p.m.
Współrzędne49°56′57,3″N 18°19′58,6″E/49,949236 18,332944
Mapa
Mapa rzeki
Dorzecze Olzy
Szlak
RiverIcon-Spring.svg86,2 km (16 km w Polsce, 46 km w Czechach, 24 km granica między Polską i Czechami)w Istebnej, pod Gańczorką i Karolówką, na zachodnich stokach grzbietu Beskidu Śląskiego
840–880 m n.p.m.
RiverIcon-AffluentL.svgŁomna
RiverIcon-AffluentR.svgGłuchówka
RiverIcon-AffluentL.svgTyrka
RiverIcon-AffluentR.svgPuńcówka
RiverIcon-AffluentR.svgBobrówka
RiverIcon-AffluentL.svgStonawka
RiverIcon-AffluentR.svgPietrówka
RiverIcon-AffluentR.svgLesznica
RiverIcon-AffluentR.svgSzotkówka
RiverIcon-delta.svg0
na północ od Bogumina, koło wsi Olza (powiat wodzisławski)
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „ujście”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „źródło”, powyżej na lewo znajduje się również punkt z opisem „ujście”
Instalacja artystyczna nad Olzą w Cieszynie podczas wydarzenia Rzeka Olza-Open Air Museum

Olza (cz. Olše, niem. Olsa) – rzeka na Śląsku Cieszyńskim, na granicy Polski i Czech, będąca prawym dopływem Odry.

Przebieg

Długość 86,2 km, powierzchnia zlewiska 1117,6 km², z tego 479 km² na terytorium Polski. 49 większych dopływów. Źródła w Koniakowie w gminie Istebna, pod Gańczorką i Karolówką, na zachodnich stokach grzbietu Beskidu Śląskiego, na wysokości 840–880 m n.p.m. Uchodzi do Odry na północ od Bogumina, koło wsi Olza, na wysokości 191 m n.p.m. Średni spadek 0,67%, średni przepływ przy ujściu ok. 10 m³/s[1].

Pierwsze 16 km biegu na terenie Istebnej, w granicach Polski. W górnym biegu w granicach Czech, od Jabłonkowa po Trzyniec Olza tworzy granicę między Beskidem Śląskim a Beskidem Śląsko-Morawskim. W biegu środkowym, od Cieszyna do Karwiny oraz w dolnym, od Zawady po ujście do Odry, korytem Olzy biegnie granica polsko-czeska.

Dopływy Olzy

Lista nazwanych cieków wodnych w dorzeczu Olzy:

Olza (ujście do Odry)

   ├───P───Szotkówka
   │ └───P───Lesznica
   ├───P───Pietrówka
   ├───L───Stonawka
   ├───P───Bobrówka
   │ └───L───Młynówka
   ├───P───Puńcówka
   ├───L───Ropiczanka
   ├───L───Tyrka
   ├───P───Głuchówka
   ├───L───Kopytná
   ├───P───Radwanów
   ├───L───Łomna
   ├───L───Bukowiec
   ├───P───Gliniany
Olza (źródło)

Przyroda

parki krajobrazowe

rezerwaty przyrody

Konotacje w kulturze

Olza i jej źródła zajmują poczesne miejsce w kulturze duchowej mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. Pieśń „Płyniesz Olzo po dolinie”, do której słowa ułożył Jan Kubisz, pochodzący z położonej nad tą rzeką wsi Końska, uznawana jest za nieoficjalny hymn Śląska Cieszyńskiego[2].

Hydronimia

Nazwa rzeki we współczesnej formie Olza wspominana była już w 1425 r.[3] Według polskiego językoznawcy, związanego ze Śląskiem Henryka Borka, etymologia nazwy rzeki „Olza” wywodzi się od praindyjskiej formy * Ali-gā od * ali- ‘biały’, skąd prasłowiańskie * Olьdza, a więc pierwotnie ‘biała rzeka’ (podobnie jak Łaba ← * Alba, łac. albus ‘biały’)[3][4]. Twórca teorii hydronimii staroeuropejskiej, Hans Krahe stwierdził, że rdzeń *el-/*ol-/*al- oznacza „wodę, wilgoć”. Podobną teorię akceptuje (m.in. za J. Rozwadowskim) Robert Mrózek: OlzaOldzaOliga z pierwotnym znaczeniem ‘woda’, ‘ciecz’[5]. Niemiecki onomasta Jürgen Udolph wywodzi nazwę „Aliga”, przekształconą następnie w „Olbga”, „Oldza”, od staroeuropejskiego *el-g/*ol-g („pachnieć, śmierdzieć, gnić”), stąd „Olza” oznacza „rzekę wydzielającą zapach” (nazwa „Olbga” – „bagno, błoto”).

W niemieckojęzycznych źródłach drukowanych rzeka występuje od 1493 r. pod nazwą „Olsa”. Czeska nazwa urzędowa rzeki („Olše”), utrwalona w dwudziestoleciu międzywojennym jako jeden z elementów czechizacji tzw. Zaolzia, obecnie budzi kontrowersje nawet wśród uczonych czeskich. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił rzekę w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Elsa fl. [6].

Miejscowości położone nad Olzą

Galeria

Zobacz też

Przypisy

  1. A. Dorda, 2009, s. 66.
  2. Zdzisław Hierowski: 25 lat literatury na Śląsku 1920-1945. Katowice – Wrocław: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego, 1947. OCLC 69489660. (pol.)
  3. a b Henryk Borek: Wśród śląskich nazw (seria: „Encyklopedia wiedzy o Śląsku”), wyd. Instytut Ślaski w Opolu, Opole 1986, s. 23–24.
  4. Henryk Borek: Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych, wyd. Instytut Śląski w Opolu, Opole 1988, s. 52.
  5. Robert Mrózek: Nazwy miejscowe dawnego Śląska Cieszyńskiego, wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice 1984 ISBN 82-00-00622-2, s. 131.
  6. Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 175. ISBN 978-83-910595-2-4.

Bibliografia

  • Aleksander Dorda: Środowisko abiotyczne. Charakterystyka hydrograficzna. Rzeki i potoki. Dorzecze Odry. W: Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod redakcją Idziego Panica. T. I: Śląsk Cieszyński w czasach prehistorycznych. Cz. pierwsza: Środowisko przyrodnicze. Cieszyn: Starostwo Powiatowe, 2009, s. 66–68. ISBN 978-83-926929-2-8.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Relief Map of Poland.svg
Autor: TUBSEmail Silk.svg Gallery, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Poland
RiverIcon-delta.svg
Icon for riverfloating diagrams. Informations on the Category Page
Olza - Cieszyn.JPG
Autor: Patryk Matyjaszczyk, Licencja: CC BY-SA 3.0
Rzeka Olza - granica polsko-czeska
Silesian Voivodeship Relief location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Relief Location map of Silesian Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
The source of Olza.JPG
Autor: Pborys, Licencja: CC BY-SA 4.0
Źródło Olzy.
Odra i Olza.jpg
Górna Odra i Olza widziana z miejscowości Olza w powiecie wodzisławskim. Widok na trójstyk granic: powiatu wodzisławskiego (miejsce z którego robione jest zdjęcie), raciborskiego (drugi brzeg rzeki-wysokie drzewa po prawej stronie zdjęcia) oraz Republiki Czeskiej (tereny w klinie pomiędzy Olzą - z lewej strony zdjęcia a Odrą).
Olza w Cieszynie.JPG
Autor: TomaszJanski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Olza w Cieszynie, widziana z "Mostu przyjaźni"
Olza grodek.jpg
Autor: Robert Borski, Licencja: CC BY 3.0
Olza River in Hrádek (Gródek), Czech Republic
Rzeka Olza-Open Air Museum, Cieszyn.jpg
Autor: Świeczka2021, Licencja: CC BY-SA 4.0
Jesień, pierwsza transgraniczna ekspozycja muzealna Rzeka Olza-Open Air Museum, Cieszyn
Olše nad Bukovcem.jpg
(c) I, Ondřej Žváček, CC BY 2.5
Rzeka Olza w Bukowcu (Zaolzie, Kraj morawsko-śląski, Republika Czeska).
Czciesz 1708.jpg
Autor: User:Darwinek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Olza River in Cieszyn (Těšín) and Český Těšín (Czeski Cieszyn), as seen from Adam Sikora Park.
Olza (rzeka).png
Autor: Tomasz Majtyka, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dorzecze Olzy; rzeka Olza = pogrubiona niebieska linia, jej dopływy = cienkie niebieskie linie, Odra – fragment (recypient) = bardzo gruba niebieska linia z grotem wskazującym kierunek prądu, granica zlewni Olzy = jasnoniebieska linia, miasta (w granicach administracyjnych) przez które przepływa Olza (od źródła: Jablunkov, Třinec, Český Těšín, Cieszyn, Karviná, Bohumín) = czarne obrysy, izohipsy = szare obrysy przerywane