Omarlicowate

Omarlicowate
Silphidae
Latreille, 1807
(c) Evanherk, CC-BY-SA-3.0 Grabarz żółtoczarny (Nicrophorus vespilloides)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	chrząszcze
Podrząd	chrząszcze wielożerne
Infrarząd	Staphyliniformia
Nadrodzina	Staphylinoidea
Rodzina	omarlicowate

Ścierwiec (Oiceoptoma thoracicum)

Necrophila americana: samiec i samica

Larwa omarlicy ciemnej (Silpha obscura)

Zaciemka czarna (Phosphuga atrata)

(c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

Larwa pościerwki (Thantophilus sp.)

Omarlicowate (Silphidae) – rodzina chrząszczy z podrzędu wielożernych i nadrodziny Staphylinoidea. Takson kosmopolityczny, ale głównie holarktyczny. Obejmuje 183 gatunki. Większość to padlinożercy. Częste jest też drapieżnictwo, w tym wyspecjalizowane. Gatunki roślinożerne są nieliczne. Przedstawiciele jednej podrodziny wykazują zachowania społeczne i troskę o potomstwo u obojga rodziców.

Taksonomia

Takson ten wprowadzony został po raz pierwszy przez P.A. Latreille'a w 1807 roku. Dawniej obejmował również Agrytidae w randze podrodziny^[1][2]. Obecnie zalicza się do niego tylko dwie podrodziny: Silphinae i Nicrophorinae^[3][2]. Łącznie obejmują one 183 gatunki należące do 15 rodzajów^[2].

Opis

Owady dorosłe jak i larwy o różnorodnych kształtach^[2].

Ciało dorosłych chrząszczy ma długość od 7 do 45 mm^[2] (przeciętnie 10–20 mm^[1]) i kształt owalny do podłużnego z wyłupiastymi oczami, spłaszczony do silnie wypukłego. Ubarwienie zwykle ciemne, czasem z jaskrawymi znakami barwy od żółtej do czerwonej^[2]. Głowa zwykle krótka, niekiedy ryjkowato wydłużona, pozbawiona przyoczek na czole^[1]. Jedenastoczłonowe czułki są osadzone po bokach głowy i mają formę maczugowatą (Silphinae) lub z wyraźnie odgraniczoną buławką (Nicrophorinae)^[2]. Ich czwarty człon może być zredukowany^[1], a ostatnie trzy człony pokryte mikroszczecinkami^[2]. Przedplecze najczęściej trapezowate, zwykle mniej lub więcej na przodzie wcięte^[1]. Tarczka często bardzo duża. Pokrywy przykrywają cały odwłok lub odsłaniają od 1 do 5 jego segmentów^[2]. Powierzchnia pokryw z nieregularnym pomarszczeniem, bezładnym punktowaniem, dziewięcioma rządkami punktów albo kilkoma żeberkami^[1].

Larwy kampodealne lub pędrakowate. Mają aparat gębowy bez płatka molarnego na żuwaczkach oraz z szeroką, podzieloną wierzchołkowo malą, wyposażoną w szczecinki na płacie zewnętrznym. Zwykle występują u nich dwuczłonowe, stawowo połączone urogomfy^[2].

Biologia i ekologia

Większość gatunków jest padlinożerna, a wiele z nich jest również drapieżnych i zjada innych przedstawicieli nekrofauny, np. jaja i czerwie muchówek. Niektóre gatunki są wyłącznie drapieżne. Część z nich jest wyspecjalizowana w określonym typie ofiary, np. zaciemka czarna (Phosphuga atrata) jest ślimakożerna, a omarlica czterokropkowa poluje na gąsienice. Nieliczne gatunki są fitofagami, np. z rodzaju Aclypea. Atraktorami niektórych gatunków są rozkładające się grzyby lub rośliny oraz odchody^[2].

Larwy gatunków nekrofagicznych żywią się padliną, przy czym każdą z podrodzin cechuje odmienna strategia rozrodcza. Silphinae wybierają truchła większych kręgowców i składają jaja na lub do gleby w ich pobliżu, po czym więcej się nimi nie interesują. Nicrophorinae są subsocjalne i obaj rodzice wykazują troskę rodzicielską o potomstwo. Samce po znalezieniu padliny małego kręgowca przywabiają samice feromonami. Następnie para wspólnie zakopuje truchło, po czym odziera je ze skóry, formuje w kulę i zabezpiecza wydzielinami o działaniu przeciwmikrobowym. Następnie samica tworzy w niej jamkę, w której składa jaja. Rodzice karmią wyklute larwy zwracanym pokarmem, a samica pozostaje z nimi do zakończenia ich rozwoju^[2].

Techniki obronne

U wielu gatunków występuje ubarwienie ostrzegawcze np. w formie jaskrawopomarańczowych wzorów na pokrywach, które może odstraszać drapieżniki^[4]. U obu podrodzin występuje na końcu odwłoka gruczoł rektalny, wydzielający substancje obronne. Najczęściej wydzielina ma postać brunatnej kropli, ale Necrodes surnamensis potrafi ją rozpylać, w dodatku, dzięki dużej ruchomości końcówki odwłoka, w dowolnym kierunku. Wydzielina u wielu rodzajów zawiera około 4,5% roztwór amoniaku, ale np. u N. surnamensis zawiera m.in. kwas kapronowy, kwas kaprylowy oraz terpenoidy, w tym nekrodany^[5][6]. Wydzielina owych gruczołów może u drapieżników służyć również do ataku, np. u Ablattaria laevigata^[6].

Rozprzestrzenienie

Rodzina kosmopolityczna, jednak głównie holarktyczna, przy czym większość gatunków zasiedla strefę umiarkowaną Palearktyki. W strefie tropikalnej skrajnie rzadka, ze względu na przegrywanie konkurencji o padlinę z tamtejszymi mrówkami i muchówkami^[2].

W Polsce występują 22 gatunki^[7] (zobacz: omarlicowate Polski).

Znaczenie

Gatunki padlinożerne odgrywają ważną rolę w rozkładzie i obiegu materii w ekosystemach lądowych. Niektóre z nich wykorzystuje się w entomologii sądowej do oznaczania czasu zgonu, aczkolwiek grupa ta jest słabiej poznana pod tym względem niż muchówki^[2]. Jeden z gatunków roślinożernych: omarliniec włochaty (Aclypea opaca), notowany bywa jako szkodnik buraków cukrowych^[1][2].

Przypisy