Ontario (jezioro)

Jezioro Ontario
Ilustracja
Położenie jeziora Ontario
Położenie
Państwo

 Kanada
 Stany Zjednoczone

Miejscowości nadbrzeżne

Toronto, Hamilton, Rochester

Wysokość lustra

74 m n.p.m.

Morfometria
Powierzchnia

19 470 km²

Wymiary
• max długość
• max szerokość


311 km
85 km

Głębokość
• średnia
• maksymalna


86 m
244 m

Hydrologia
Rzeki zasilające

Niagara

Rzeki wypływające

Rzeka Świętego Wawrzyńca

Rodzaj jeziora

tektoniczno-polodowcowe

Położenie na mapie Ontario
Mapa konturowa Ontario, na dole po prawej znajduje się owalna plamka nieco zaostrzona i wystająca na lewo w swoim dolnym rogu z opisem „Jezioro Ontario”
Położenie na mapie Kanady
Mapa konturowa Kanady, blisko dolnej krawiędzi nieco na prawo znajduje się owalna plamka nieco zaostrzona i wystająca na lewo w swoim dolnym rogu z opisem „Jezioro Ontario”
Położenie na mapie stanu Nowy Jork
Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych
Mapa konturowa Stanów Zjednoczonych, u góry po prawej znajduje się owalna plamka nieco zaostrzona i wystająca na lewo w swoim dolnym rogu z opisem „Jezioro Ontario”
Ziemia43°42′N 77°54′W/43,700000 -77,900000
mapa izobaryczna
(c) The author of the work
and Great Lakes Bathymetry and GLOBE
(see above and the Source section), CC BY-SA 4.0

Ontario (ang. Lake Ontario, fr. Lac Ontario) – jezioro słodkowodne, najmniejsze i położone najbardziej na wschodzie z kompleksu pięciu Wielkich Jezior Ameryki Północnej[1]. Środkiem jeziora biegnie granica między kanadyjską prowincją Ontario a amerykańskim stanem Nowy Jork. Rzeka Niagara wpływa do jeziora Ontario blisko jego zachodniego końca i oddziela je wodospadem od jeziora Erie. Z północno-wschodniego krańca jeziora wypływa Rzeka Świętego Wawrzyńca. Jezioro Ontario stanowi część Drogi Wodnej Świętego Wawrzyńca.

Lake Ontario 3859.jpg

Około 1/4 ludności Kanady mieszka w pobliżu jeziora Ontario[2]. Zachodnie wybrzeże jest całkowicie zurbanizowane przez aglomerację zwaną potocznie Golden Horseshoe (Złota Podkowa), złożoną z Toronto[2] i satelitarnych miast prowincji Ontario, liczącą 8,1 mln mieszkańców (2006). Wybrzeże amerykańskie jest słabiej zaludnione, jedynym większym miastem jest Rochester w stanie Nowy Jork, a orientacyjna liczba mieszkańców w końcu XX wieku wynosiła 2,25 mln[3].

Historia

Pierwszym Europejczykiem który dotarł do jeziora był Étienne Brûlé w 1615 r.[2] Nazwa, która prawdopodobnie pochodzi z języka Irokezów, była używana przez Europejczyków od 1641 r. i pojawiła się na mapach Ameryki Północnej w 1656 r.[2] Pierwszą stałą placówką europejską nad jeziorem był Fort Frontenac (dziś Kingston) założony przez Francuzów w 1673 r. W XVIII wieku powstały kolejne placówki: francuskie forty Niagara i Rouillé (na terenie obecnego Toronto) i brytyjski Fort Oswego. W 1763 r. w wyniku wojny siedmioletniej Wielka Brytania podbiła Nową Francję.

Po zakończeniu wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych w 1783 r. Brytyjczycy formalnie utracili południowy brzeg jeziora, który stał się częścią amerykańskiego stanu Nowy Jork. W praktyce dopiero w 1796 r. siły brytyjskie opuściły forty na południowym brzegu jeziora, w konsekwencji Traktatu Jaya. Amerykańscy i brytyjscy osadnicy (wśród nich lojaliści) zasiedlili brzegi jeziora począwszy od końca XVIII wieku, wypierając Indian. W 1791 r. brytyjskie tereny przy jeziorze objęła prowincja Górna Kanada, późniejsze Ontario.

Jezioro było obszarem walk wojny brytyjsko-amerykańskiej (1812–1814)[2]. Obie strony zaangażowały się w wyścig zbrojeń na jeziorze, budując coraz większe okręty. Ostatecznie HMS St. Lawrence, okręt liniowy o wyporności 2300 ton uzbrojony w 112 dział, zwodowany 10 września 1814 r. w Kingston, pozwolił brytyjczykom opanować jezioro. Zawarta w 1817 r. ugoda Rusha-Bagota zdemilitaryzowała jezioro.

Charakterystyka fizyczna

Jezioro leży na wysokości 74 m n.p.m., o 99 metrów niżej niż jezioro Erie, połączone 55 km rzeką Niagara[4]. Powierzchnia lustra wynosi 18 960 km² (z czego około 10 tys. km² znajduje się w Kanadzie[2]), a całkowita powierzchnia (wraz z dorzeczem) jest ponad cztery razy większa i wynosi 82 990 km² (32,1 tys. mi²). Pod względem powierzchni zajmuje na świecie czternaste miejsce. Linia brzegowa jeziora Ontario ma długość 1146 km[4] (lub 1168 km[5]), z czego 531,6 km należy do Stanów Zjednoczonych a 636,4 km do Kanady[5].

Długość jeziora wynosi 311 km, a szerokość 85 km[4]. Średnia głębokość to 86 m, z maksymalną głębiną 244 m[4]. Jezioro Ontario mieści 1640 km³ wody[4], a prąd powierzchniowy przemieszczający się z zachodu (rzeka Niagara) na wschód (rzeka Świętego Wawrzyńca) płynie z prędkością 8 mil dziennie[1].

Napływ ciepłego powietrza z południowego zachodu powoduje, że jezioro Ontario rzadko zamarza całkowicie[2][6]. W lecie średnia temperatura wody zawiera się w przedziale pomiędzy 20 °C (lipiec) a 24 °C (sierpień)[7][8][6]. Jednak ciepła warstwa wody ma grubość od 10–20 m[2]. Niżej jest dużo zimniejsza, a poniżej 100 m przez cały rok temperatura wody ma poniżej 5 °C[2].

Mikroklimat tworzony przez jezioro ma wpływ na opady śniegu. Szczególnie południowo-wschodni brzeg poddany jest temu oddziaływaniu, nazywany często „śnieżnym pasem”. Opady śniegu w zimie w tym rejonie często przekraczają 600 cm. Z tego względu Syracuse, mimo położenia na nizinach, jest miastem o jednej z najdłużej zalegającą pokrywą śniegu[6].

Wyspy

Na jeziorze Ontario jest wiele wysp, z największym archipelagiem Tysiąc Wysp, leżącym wzdłuż granicy kanadyjsko-amerykańskiej, którego liczebność szacuje się na około 2 tysięcy wysp[6]. Wiele jest małych, nie nadających się do zamieszkania, lecz największe są zasiedlone. Największą wyspą jest Wolfe Island o powierzchni 124 km²[9]. Ma ona charakter rolniczy, z jedną niewielką osadą Marysville.

Innymi dużymi wyspami są leżące po wschodniej stronie jeziora Association Island, Galloo Island, Amherst Island, Simcoe Island, Garden Island, Grenadier Island, Waupoos Island, Nicholson Island i Big Island. Na zachodzie wysp jest niewiele, m.in. leżąca w pobliżu Toronto grupa 14 wysp o nazwie Toronto Islands. Jest na nich ustanowiony park rekreacyjny określany „największym zielonym skarbem Toronto”[10].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Lake Ontario, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2014-10-22] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i Lake Ontario. The Canadian Encyclopedia. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
  3. ↑ The State of the New York Lake Ontario Basin, A Report on Water Resources and Local Watershed Management Programs. Water Resources Board. [dostęp 2014-10-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-26)]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e Great Lakes Factsheet No. 1, Physical Features And Population. United States Environmental Protection Agency. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
  5. ↑ a b Shorelines of the Great Lakes. Michigan Department of Environmental Quality. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
  6. ↑ a b c d Lake Ontario Facts. LiveScience. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
  7. ↑ Great Lakes Surface Temperatures. NOAA Great Lakes Environmental Research Laboratory. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
  8. ↑ Lake Ontario water temperature. [dostęp 2014-10-22]. (ang.).
  9. ↑ James Hawkins: History of Wolfe Island. [dostęp 2014-10-23]. (ang.).
  10. ↑ Joanna Kidd: Nature on the Toronto Islands: An Explorer’s Guide. Toronto Parks & Recreation. [dostęp 2014-10-23]. (ang.).
Wielkie Jeziora

Great-Lakes-Basin.svg

Media użyte na tej stronie

Usa edcp relief location map.png
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief location map of the USA (without Hawaii and Alaska).

EquiDistantConicProjection : Central parallel : 

* N: 37.0° N

Central meridian : 

* E: 96.0° W

Standard parallels: 

* 1: 32.0° N
* 2: 42.0° N

Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.

Formulas for x and y: 

x = 50.0 + 124.03149777329222 * ((1.9694462586094064-({{{2}}}* pi / 180))
      * sin(0.6010514667026994 * ({{{3}}} + 96) * pi / 180))
y = 50.0 + 1.6155950752393982 * 124.03149777329222 * 0.02613325650382181
      - 1.6155950752393982  * 124.03149777329222 *
     (1.3236744353715044  - (1.9694462586094064-({{{2}}}* pi / 180)) 
      * cos(0.6010514667026994 * ({{{3}}} + 96) * pi / 180))
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Legenda jezioro.gif
Autor: Tzugaj, Licencja: CC0
znak graficzny do map, ukazujący przykładowe jezioro
USA New York rel location map.svg
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of New York, USA
Lake Ontario 3859.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Lake Ontario bathymetry map.png
(c) The author of the work
and Great Lakes Bathymetry and GLOBE
(see above and the Source section), CC BY-SA 4.0
Lake Ontario bathymetric shaded relief map contoured with interval 20 m (100 m with thicker lines). The deepest point is marked with "×". For land the vertical datum is sea level, for bathymetry low water datum of the lake.
The map was created using the Generic Mapping Tools, GMT, version 5.1.1.
Great-Lakes-Basin.svg
Autor: Phizzy (talk), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Map of Great Lakes Basin.
Relief map of Canada.png
Autor: Nzeemin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief map of Canada.
  • Projection: Lambert Conformal Conic Projection
    • lon0 = -27°
    • lat0 = 69°
    • lat1 = 51°
    • lat2 = 45°
  • Projection/coords for GMT: -Jl-95/49/49/77/1:29350000 -R-121.36/38.29/-11.5/63.0r