Opactwo Benedyktynów w Tyńcu

Zespół klasztorny benedyktynów

nr rej. A-169/M z 29 października 2008[1]
Klasztor w Tyńcu
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków-Tyniec ul. Benedyktyńska 37
Kościół	Kościół katolicki
Rodzaj klasztoru	Opactwo
Właściciel	Benedyktyni
Prowincja	krakowska; Kongregacja Zwiastowania
Opat	Szymon Hiżycki
Klauzura	tak
Typ zakonu	męski
Liczba zakonników (2020)	33
Liczba eremów	1
Obiekty sakralne
Kościół	św. Piotra i św. Pawła
Fundator	Kazimierz I Odnowiciel
Styl	XI wiek – romański XV wiek – gotycki barok
Materiał budowlany	kamień
Data budowy	XI wiek
Data zamknięcia	1816
Data reaktywacji	1939
Położenie na mapie Krakowa Zespół klasztorny benedyktynów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zespół klasztorny benedyktynów
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zespół klasztorny benedyktynów
50°01′10″N 19°48′07″E/50,019444 19,801944
Strona internetowa klasztoru

Opactwo benedyktynów w Tyńcu wraz z kościołem św. Piotra i św. Pawła – opactwo benedyktynów w Tyńcu w południowo-zachodniej części Krakowa. Opactwo w Tyńcu jest najstarszym z istniejących klasztorów w Polsce.

Historia

Opactwo, usytuowane na wapiennym Wzgórzu Klasztornym nad Wisłą, ufundował najprawdopodobniej Kazimierz I Odnowiciel w 1044 r. Działo się to po kryzysie młodego państwa, wywołanym pogańskim buntem i czeskim najazdem. Benedyktyni mieli wspierać odbudowę państwa i Kościoła. Pierwszym opatem został Aaron z Cluny. Część badaczy uważa natomiast, że opactwo tynieckie dla benedyktynów obecnych wcześniej w Krakowie ufundował dopiero syn Kazimierza Odnowiciela, Bolesław II Szczodry.

W II połowie XI w. powstał zespół romańskich budowli: trójnawowa bazylika oraz zabudowania klasztorne. W średniowieczu Tyniec znajdował się na terenie przygranicznym, a bliskość stołecznego Krakowa czyniła z opactwa przedmiot sporów jako miejsca o charakterze obronnym. Znajdująca się u stóp wzgórza przeprawa przez Wisłę miała duże znaczenie komunikacyjne, ale także ekonomiczno-skarbowe. W 1. połowie XIII stulecia założenie klasztorne zostało otoczone kamiennym murem. Taki system obrony okazał się jednak niewystarczający, bo w 1259 roku klasztor został zniszczony podczas najazdu tatarskiego. W II połowie XIII wieku na terenie opactwa wzniesiony został książęcy zamek na planie trójkąta z wieżą od strony skarpy wiślanej. W 1306 r. szwagier biskupa Jana Muskaty Gerlach de Culpen obległ, zdobył i spalił sprzyjające Władysławowi Łokietkowi opactwo. Na początku XIV w. we wschodnim skrzydle klasztornym powstał krzyżowo sklepiony kapitularz, a w XV w. otaczające wirydarz gotyckie krużganki. Nowy gotycki kościół zbudowano w XV wieku, a jego konsekracja miała miejsce w 1463 r. za rządów opata Macieja ze Skawiny. W XV wieku benedyktyni tynieccy zaliczali się do najbogatszych konwentów w Polsce – jak napisał Jan Długosz, benedyktyni tynieccy posiadali dobra, składające się „ze stu wsi i pięciu miasteczek”^[2]. Gdy w 1457 r. król Kazimierz Jagiellończyk wykupił księstwo oświęcimskie i księstwo zatorskie, Tyniec stracił znaczenie jako strażnica graniczna. Z tego powodu w XVI wieku budynek zamku przeszedł na własność klasztoru i został zaadaptowany na siedzibę opata. W latach 1618–1622 benedyktyni przebudowali gotycki kościół w stylu barokowym i w tej postaci zachował się zasadniczo bez zmian do naszych czasów. Nowy kościół konsekrowano 8 maja 1622^[3]. Barokowa przebudowa objęła również klasztor. Opactwo zostało zniszczone przez wojny w połowie XVII wieku, lecz wkrótce zostało odbudowane w stylu barokowym i powiększone (m.in. o bibliotekę). W XVIII wieku wzniesiono u podnóża wzgórza klasztornego mury obronne z basztami, później unowocześnione o bastiony. Kolejne zniszczenie dotknęło zabudowania klasztorne w latach 1771–1772 w związku z zamienieniem ich na punkt oporu konfederatów barskich, których oblegały w nim wojska rosyjskie, bombardując klasztor.

Mocą zawartego ze Stolicą Apostolską konkordatu wschowskiego w 1737 roku królowie Polski mieli prawo mianowania tynieckich opatów komendatoryjnych^[4].

Odbudowy dokonał opat Florian Amand Janowski. W 1816 r. opactwo zostało zlikwidowane przez zaborców austriackich. W 1821 r. kościół został siedzibą biskupstwa tynieckiego z biskupem Grzegorzem Tomaszem Zieglerem na czele. Diecezję tę w roku 1826 r. przeniesiono do Tarnowa. Ostateczny cios zadał opactwu pożar, który wybuchł od pioruna uderzenia w 1831 r. i po którym odnowiono tylko kościół^[2]. Po okresie dziewiętnastowiecznego zaniedbania tyniecki kościół został odzyskany dla diecezji i odnowiony przez kardynała Jana Duklana Puzynę.

Mnisi, dzięki inicjatywie belgijskiego benedyktyna Karola van Oosta^[5], powrócili do Tyńca po 123 latach 30 lipca 1939^[6], a od 1947 r. odbudowywali podniszczony kompleks. W 1968 r. przywrócono opactwo.

8 maja 1991 o. Włodzimierz Zatorski założył przy opactwie Wydawnictwo Benedyktynów „Tyniec”. 14 stycznia 2006 dekret opata Bernarda Sawickiego powołał do życia Benedicite – Jednostkę Gospodarczą Opactwa Tynieckiego. Wtedy też rozpoczął się ostatni etap odbudowy. Jednostka zajmuje się m.in. prowadzeniem domu gości, kawiarni i restauracji oraz klasztornego sklepu na dziedzińcu^[7] (w przeszłości prowadziła sprzedaż produktów pod marką Produkty Benedyktyńskie^[8]). Jednostka gospodarcza działa w głównej mierze na terenie odbudowanej w lipcu 2008 roku tzw. Wielkiej Ruiny, w której goście mogą zatrzymać się na nocleg. Także w 2008 r. powstał Benedyktyński Instytut Kultury Aby chronić Dobro, z czasem przekształcony w Fundację Chronić Dobro^[9].

19 sierpnia 2002 opactwo w Tyńcu odwiedził papież Jan Paweł II^[10][11].

Oprócz domu gościnnego, restauracji, kawiarni i sklepu z produktami, na terenie klasztoru mieści się także muzeum opactwa oraz księgarnia Wydawnictwa Benedyktynów Tyniec.

Opactwo należy do benedyktyńskiej Kongregacji Zwiastowania.

Zabytki

• Kościół klasztorny – trójnawowa świątynia ma gotyckie prezbiterium i barokową nawę główną. We wnętrzu najcenniejsze zabytki to:
  • rokokowy ołtarz główny z czarnego marmuru, przedstawiający Świętą Trójcę i apostołów św. św. Piotra i Pawła, którego twórcą był Franciszek Placidi
  • późnobarokowa ambona w kształcie łodzi, utrzymana w czarno złotej tonacji, autorstwa najprawdopodobniej Franciszka Józefa Mangoldta
  • w długim prezbiterium stanowiącym chór zakonny znajdują się stalle z XVII wieku, ozdobione motywami z życia świętych, w tym św. Benedykta
• Zabudowania klasztorne
  • krużganki klasztorne w stylu gotyckim
  • XIV-wieczny kapitularz
  • Opatówka z okresu średniowiecza (mieści małe muzeum)
• zabytkowa studnia z 1620 r. na środku dziedzińca
• dwie bramy prowadzące do klasztoru
• ogród renesansowy
• mury obronne z basztami

• 

  Dziedziniec ze studnią

• 
• 

  Krużganki z romańską ścianą i portalem uskokowym

• 

  Kościół św. św. Piotra i Pawła

• 

  Wnętrze kościoła

• 

  Prezbiterium kościoła

• 

  Ambona

• 

  Opactwo widziane z powietrza

Ujęcie opactwa zostało wykorzystane w filmie Ogniem i mieczem (reż. Jerzy Hoffman) jako widok zdobytego Baru.

W pobliżu klasztoru, na brzegu Wisły, znajduje się przystanek tramwaju wodnego kursującego do centrum Krakowa.

Zobacz też

• Adam Kozłowski – opat tyniecki
• Leon Knabit
• Małopolska Droga św. Jakuba
• manuskryptu z klasztoru tynieckiego – Sakramentarz tyniecki, Graduał opata Mścisława, Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego

Przypisy

Bibliografia

• Kamińska M., Aktualny stan badań i nowe koncepcje interpretacyjne romańskiego Tyńca, [w:] M. Bochenek (red.), Kraków romański: materiały sesji naukowej odbytej 13 kwietnia 2013 roku w Krakowie, Kraków (Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa), 2014, s. 137–168
• Leńczyk Gabriel, Wyniki dotychczasowych badań na Tyńcu, pow. Kraków, Materiały Starożytne 1, 1956, s. 7–49
• Woźny Marzena, Milenijne Badania Gabriela Leńczyka w Tyńcu, [w:] Od Bachórza do Światowida ze Zbrucza.Tworzenie się słowiańskiej Europy w ujęciu źródłoznawczym.Księga jubileuszowa Profesora Michała Parczewskiego; B. Chudzińska, M. Wojenka, M. Wołoszyn (red.), Kraków – Rzeszów 2016, s. 773–781

Linki zewnętrzne

• Strona opactwa benedyktynów w Tyńcu
• Zdjęcie lotnicze z okresu międzywojennego