Opactwo Cystersów w Zirc

Opactwo Cystersów w Zirc

Zirci Ciszterci Apátság

Opactwo w Zirc
Państwo	Węgry
Miejscowość	Zirc
Kościół	Kościół katolicki
Rodzaj klasztoru	opactwo
Właściciel	Cystersi
Opat	Sixtus Dékány
Typ zakonu	męski
Obiekty sakralne
Kościół (budynek)	Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
Fundator	Bela III
Styl	Barok
Data budowy	1182
Data zamknięcia	1526
Data reaktywacji	1659
Położenie na mapie Węgier Zirc
47°15′49″N 17°52′28″E/47,263500 17,874400

Opactwo Cystersów w Zirc – opactwo cysterskie w Zirc, w sercu Lasu Bakońskiego, w komitacie Veszprém na Węgrzech. Opactwo leży na terytorium archidiecezji veszprémskiej. Mimo burzliwych dziejów, od 1989 opactwo w Zirc jest ponownie czynnym klasztorem cysterskim. W roku 1982 kościół opacki pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny został podniesiony przez papieża Jana Pawła II do rangi bazyliki mniejszej. Z funkcjonowaniem opactwa związane jest Bakońskie Muzeum Historii Naturalnej oraz jedno z najpiękniejszych na Węgrzech arboretum.

Historia

Historię opactwa można podzielić na dwa zasadnicze etapy. Pierwszy obejmuje okres od chwili fundacji opactwa w 1182 do jego zniszczenia przez Turków w XVI w. Drugi etap rozpoczął się wraz z odbudową opactwa na początku XVIII w. i trwa do czasów współczesnych. W tym etapie wyróżnia się jednak okresy związane z bieżącą historią Europy.

Pierwszy etap

Pierwsze opactwo na Węgrzech ufundowane zostało w 1142 roku w Cikádor. Przez prawie czterdzieści lat było to jedyne opactwo cysterskie na Węgrzech, mimo że w innych krajach powstawało wiele nowych placówek. Sytuacja ta zmieniła się dopiero za panowania króla Beli III, który był wielkim zwolennikiem i mecenasem opactw cysterskich. Z jego fundacji powstało kilka nowych opactw, wśród nich w 1182 ufundowane zostało Zirc.

W chwili fundacji mnisi otrzymali od króla tereny leśne we wzgórzach bakońskich, przeznaczone pod budowę opactwa. Uzyskali również liczne przywileje i donacje, na skutek czego opactwo wkrótce stało się jednym z bardziej znanych w kraju. Pierwsi zakonnicy przybyli do Zirc z opactwa Clairvaux, najliczniejszego wówczas opactwa cysterskiego, którego opatem był św. Bernard. Pierwotnie opactwo zwane było Bakony, a dopiero później przyjęto nazwę Zirc. Opactwo systematycznie się rozwijało. W 1232 mnisi z Zirc założyli klasztor Gotó (Honesta Vallis), znane obecnie jako Kutjevo i znajdujące się obecnie na terenie Chorwacji^[1]. Rozkwit opactwa trwał przez trzy wieki do roku 1552, kiedy to Turcy zajęli zamek Veszprém. Niedługo potem mnisi opuścili Zirc, a klasztor został splądrowany i zniszczony przez Turków. Wyludnione zostało również samo Zirc. Przez 150 lat klasztor pozostawał niezamieszkany^[2].

Drugi etap

W 1659 pozostałości dóbr klasztornych przekazane zostały opatowi z Lilienfeld^[3]. W 1660 mianowano nowego opata w Zirc (rezydującego w Pápa ze względu na zły stan obiektów w Zirc), którego zadaniem była ocena stanu klasztoru. Opat ten zginął jednak w 1678 w wyniku morderstwa (prawdopodobnie ze strony Turków). Klasztor Zirc przekazany został pod jurysdykcję klasztoru Klostermarienberg w Austrii, a w 1699 stał się własnością opactwa w Henrykowie. Opat dobrze funkcjonującego i zamożnego śląskiego opactwa Heinrich Kahlert (1681–1702) wysłał tu swoich mnichów, którzy w 1700 rozpoczęli odbudowę klasztoru^[1].

Herb opactwa nawiązujący do unii personalnej z Henrykowem

Fasada bazyliki klasztornej w Zirc

Wnętrze biblioteki klasztornej

Część fasady klasztoru obejmująca współcześnie muzeum

W niecałe pół wieku opactwo zostało odbudowane zyskując nowy barokowy blask zarówno kościoła, jak i klasztoru. W 1750 w opactwie przebywało 12 mnichów, a opat henrykowski mianował dla Zirc odrębnego administratora. 4 czerwca 1752 biskup Veszprému Márton Padányi Biró przeprowadził uroczystą konsekrację kościoła. Przez następne lata liczba zakonników stale wzrastała. W 1798 kiedy świętowano 700-lecie istnienia Cystersów oraz 600-lecie opactwa z Zirc, na 28 mnichów mieszkających w klasztorze, 11 było urodzonych na Węgrzech. Zakonnicy obsługiwali też okoliczne parafie. Mimo tak dobrej kondycji, aż do 1814 klasztor w Zirc nie miał własnego opata, a tytuł opata Zirc, jako równorzędny nosił opat z Henrykowa. Po likwidacji henrykowskiego opactwa i śmierci ostatniego opata, zerwane zostały związki Zirc z Henrykowem, a król Franciszek I mianował dotychczasowego przeora w Zirc Antala Drétę na stanowisko samodzielnego opata^[1].

Funkcjonowanie klasztoru w Zirc jako samodzielnego opactwa pod rządami Dréty związane było z utrzymywaniem opieki nad szkołami pozostawionymi przez rozproszonych w 1773 jezuitów. Zirc sprawowało opiekę nad gimnazjami w Székesfehérvárze i Peczu, a także nad połączonymi gimnazjami w Egerze i Pásztó. W ten sposób węgierscy cystersi stali się zakonem nauczycielskim. Ze względów politycznych zostali oni odcięci od kontaktów z innymi zakonami w Europie oraz ze Stolicą Apostolską. Następca opata Dréty dobudował w klasztorze drugie piętro oraz całe zachodnie skrzydło, w którym współcześnie znajduje się biblioteka. Zirc stał się centrum cysterskim na Węgrzech.

W 1923 papież Pius XI ustanowił kongregację w Zirc, której konstytucja została zatwierdzona przez Stolicę Apostolską w 1941. Jeszcze przed II wojną światową wybudowano kilka nowych szkół, tak że kształciło się w nich łącznie około 2500 uczniów. Nawet w czasie wojny liczba mnichów stale rosła i w 1950 wynosiła 128 zakonników mających śluby wieczyste i 45 ze ślubami czasowymi.

Po wojnie nadszedł dla klasztoru czas kryzysu związany z prześladowaniami sowieckimi. W 1950 opat Zirc został aresztowany. Był więziony i torturowany przez 14 lat. Część zakonników opuściła klasztor i emigrowała do Stanów Zjednoczonych. Brali oni tam udział w tworzeniu Katolickiego Uniwersytetu w Dallas, a 1964 założyli nowe opactwo. Zakonnicy którzy pozostali w Zirc byli więzieni lub deportowani do obozów. Klasztor w 1950 przestał funkcjonować, a kościół przejął funkcje parafialne.

W 1987 Károly Kerekes z opactwa w Tyrolu został przez Watykan powołany na opata Zirc. W 1989 przywrócona została i uznana przez państwo kongregacja w Zirc. Na początku 1990 do Zirc powrócili mnisi przywracając opactwo do życia.

Architektura kościoła i klasztoru

Kościół

Odbudowę bryły kościoła po zniszczeniach tureckich rozpoczęto w 1732, a ukończono w 1751. Do 1770 trwały prace wykończeniowe wewnątrz kościoła. Znacznych rozmiarów dwuwieżowy kościół ma wystrój późnobarokowy z elementami klasycystycznymi. Wewnątrz znajdują się bogato zdobione stalle, chór i ambona. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Franza Maulbertscha Wniebowzięcie NMP^[4]. Wystrój uzupełniają liczne freski autorstwa Jozsefa Wagenmeistera oraz obrazy. Ze względu na znaczne zniszczenia i uszkodzenia dekoracji wewnętrznej w latach 1995–2005 prowadzono prace renowacyjne.

Od 1982 kościół nosi miano bazyliki mniejszej^[5].

Klasztor

Budynki klasztorne wzniesiono w stylu klasycystycznym. Największą atrakcją klasztoru jest piękna sala biblioteki^[4]. Wewnątrz zgromadzono 60 tysięcy cennych woluminów. Największe skarby to cenne inkunabuły, rzadkie książki i czasopisma. Pilnie strzeżone przez wieki, konserwowane i przechowywane, ze względów bezpieczeństwa nie są dostępne dla turystów.

Drugą atrakcją klasztoru jest Muzeum Historii Naturalnej Lasów Bakońskich. W muzeum zgromadzono opisy i zdjęcia wszystkich gatunków drzew rosnących w okolicy. Stałe wystawy w muzeum prezentują również kolekcję karpackich minerałów.

Arboretum

Na południowy wschód od klasztoru znajduje się arboretum. Na powierzchni 18 hektarów rozciąga się park z różnorodnymi gatunkami roślin. W Domu Leśnym znajduje się wystawa na temat arboretum, ochrony przyrody oraz leśnictwa. W parku można zobaczyć okazy starych drzew (wiele gatunków jodły, modrzewi, cisów, tui), przejść kamiennymi mostami przez strumień Cuha, a w narożniku arboretum zwiedzić ruiny starego cysterskiego kościoła^[6].

Przypisy