Opactwo w Fuldzie
 Dawny kościół klasztorny – katedra Świętego Zbawiciela i św. Sebastiana | |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj związkowy | |
| Miejscowość | |
| Kościół | |
| Rodzaj klasztoru | |
| Właściciel | |
| Obiekty sakralne | |
| kościół | |
| kościół | |
| Założyciel klasztoru | |
| Data budowy | 744 |
| Data zamknięcia | 1803 |
Położenie na mapie Hesji  | |
Położenie na mapie Niemiec  | |
 50°33′14″N 9°40′18″E/50,554028 9,671750 | |
Opactwo w Fuldzie – dawny klasztor benedyktynów w Fuldzie w Niemczech, założony w 744 przez św. Bonifacego, stanowiący w średniowieczu ważne centrum religijne, kulturalne i naukowe. Od 1170 stanowiło centrum samodzielnego księstwa Rzeszy, na którego czele stał opat. Zlikwidowane w 1803. Zachowały się dwa kościoły klasztorne, z których główny, św. Salwatora i św. Sebastiana pełni funkcję katedry w Fuldzie.
Historia
Klasztor benedyktyński w Fuldzie został założony w 744 z inicjatywy św. Bonifacego[1][2][3][4]. Był głównym klasztorem anglosaskich misji w centralnych Niemczech[5]. Pierwszym przełożonym klasztoru został jego uczeń Sturmiusz[1][4], który zbudował tu pierwszy kościół pod wezwaniem św. Salwatora, poświęcony w 751 przez Bonifacego[2]. W tym samym roku klasztor uzyskał od papieża Zachariasza przywilej egzempcji, na mocy którego został bezpośrednio podporządkowany papieżowi[1][3][4]. Po męczeńskiej śmierci św. Bonifacego w 754 sprowadzono jego ciało do klasztoru, który dzięki temu stał się ważnym centrum pielgrzymkowym o zasięgu ogólnoniemieckim[1][2][4]. Pepin Krótki i Karol Wielki nadali klasztorowi prawo do wolnego wyboru opatów spośród zakonników i zwolnienie z jurysdykcji królewskiej[1][3]. Liczne przywileje budowały znaczenie gospodarcze opactwa[1][5], stał się też domem macierzystym dla dużej liczby mniejszych konwentów benedyktyńskich[4].
Na początku IX w. przebudowano klasztor[5]. Wzniesiono nowy, potężny kościół klasztorny, wzorowany na ówczesnej bazylice św. Piotra w Rzymie i konsekrowany w 819[2][5]. Rozmiary nadane mu podczas budowy przez opata Ratgara wzbudziły kontrowersje wśród braci zakonnych, którzy interweniowali u Karola Wielkiego i doprowadzili do złożenia opata z funkcji w 817[2]. Zbudowano także liczne inne budynki kompleksu klasztornego[5], w tym drugi, mniejszy kościół św. Michała (służący jako kaplica cmentarna)[2][5].
Klasztor stał się ważnym ośrodkiem kulturalnym. Szkoła klasztorna, zwłaszcza za czasów opata Hrabana Maura, stała się jedną z najważniejszych takich instytucji w Niemczech i przyciągała wielu uczniów[1][5][4]. Uczniami Hrabana Maura w tutejszej szkole byli m.in. teolog i poeta Walafrid Strabo oraz pisarz Otfrid z Weissenburga[5][4]. Tutaj powstawały liczne dzieła religijne, działało ważne skryptorium[1][5]. W 968 opaci z Fuldy otrzymali prymat nad innymi opatami z Niemiec i Francji[3][4], a w 1133 otrzymali prawo do noszenia insygniów władzy biskupiej i odtąd nazywano ich arcyopatami[1]. Z oporami jednak przyjmowano w klasztorze idee reformy monastycznej zapoczątkowanej w Cluny[1].
Wzrastała także zamożność klasztoru dzięki gościom pielgrzymkowym, obróbce metali szlachetnych i handlowi solą[1]. W IX w. ogromne posiadłości klasztoru znajdowały się w całej Rzeszy[3][4], a w klasztorze mieszkało ponad 600 osób[1].
Opaci i sam klasztor odgrywali dużą rolę polityczną. Między VIII i XIV w. odnotowanych jest 50 pobytów władców Niemiec w klasztorze, z kolei opaci towarzyszyli władcom Rzeszy w wyprawach rzymskich, wspierali ich w sporze o inwestyturę[1], zyskali też prawo koronacji cesarzowych[4]. W 1170 opaci otrzymali rangę książąt Rzeszy, a klasztor stał się jednym z księstw składających się na nią[3][1].
W XI w. obok klasztoru rozwinęło się uzależnione od niego miasto Fulda, którego dobrobytowi sprzyjały związane z klasztorem intensywny ruch pielgrzymkowy i przyjazdy osób zainteresowanych nauką. Z czasem stało się międzynarodowym centrum handlowym[1].
XIII w. przyniósł pewien upadek klasztoru. Nasilały się konflikty zewnętrzne (z mieszczanami z Fuldy, okoliczną szlachtą, a także sąsiednimi feudałami, w tym landgrafami Hesji, biskupami Würzburga i arcybiskupami Moguncji)[1] i wewnętrzne – między opatem a zakonnikami[1][4]. Klasztor utracił wiele ze swych dóbr[3][4], choć wciąż miał największe posiadłości spośród wszystkich klasztorów niemieckich[3]. Od początku XIV w. opaci rezydowali w znajdującym się poza klasztorem zamku, a zakonnicy walczyli o niezależność od nich i większe kompetencje prepozytów[1]. Z czasem rola opatów w zarządzaniu samym klasztorem została zminimalizowana[4].
Pod koniec XV w. klasztor musiał zastawić większość ze swoich dóbr[3]. W 1525, podczas wojny chłopskiej, klasztor został splądrowany, a opat uciekł z Fuldy – powrócił do niej dopiero po pokonaniu powstańców przez landgrafa Hesji Filipa. W 1552 klasztor został ponownie zniszczony i pogrążył się w ogromnym kryzysie. W 1570 rozpoczęła się jego odbudowa, a do miasta sprowadzono jezuitów, aby prowadzili szkołę i wspierali kontrreformację; rozpoczęto także zabiegi o uniezależnienie się do biskupów Moguncji i Würzburga[1].
W 1626 przeprowadzona została kolejna reforma klasztoru, na mocy której oddzielono pochodzących z możnych rodów kanoników kapituły od pozostałych zakonników. W 1632 klasztor zdobyły wojska szwedzkie i trafił w ręce protestanckiego landgrafa Hesji-Kassel Wilhelma V Stałego[1]. W tym okresie z klasztoru wywieziono bezcenną bibliotekę[1][3]. Po dwóch latach mnisi wrócili, a po zakończeniu wojny trzydziestoletniej rozpoczęli odbudowę gospodarczą[1]. W latach 1702–1714 zbudowano nowy, barokowy kościół klasztorny, zaprojektowany przez Johanna Dientzenhofera[5]. W 1734 z połączenia szkół klasztornych i jezuickich powstał uniwersytet[1][4], z inicjatywy opatów także w mieście powstało wiele nowych budowli. W 1744 uroczyście obchodzono tysiąclecie opactwa[1]. W 1752 papież Benedykt XIV podniósł opatów do rangi biskupów[1][5][3][4], a tutejsza kapituła stała się kapitułą katedralną[1][4] – granice biskupstwa pokrywały się z granicami dóbr klasztoru[1].
W 1802/1803 klasztor został zlikwidowany, a jego dobra sekularyzowane[1][5][3][4]. Zlikwidowano uniwersytet. Tereny klasztorne trafiły początkowo w ręce książąt Oranii-Nassau, po zawierusze okresu napoleońskiego przypadły w 1816 Wielkiemu Księstwu Hesji, a w 1866 stały się częścią Królestwa Prus[3][4]. W 1829 ponownie ustanowiono biskupstwo w Fuldzie[4]. Kościół św. Salwatora nadal pełni funkcje sakralne jako katedra biskupia[5].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Benediktinerkloster Fulda. [w:] Landesgeschichtliches Informationssystem Hessen [on-line]. Hessisches Landesamt für geschichtliche Landeskunde. [dostęp 2020-10-14]. (niem.).
- ↑ a b c d e f Jenny H. Shaffer: Fulda. W: Medieval Germany: an Encyclopedia. John M. Jeep (red.). New York: Garland Publishing, 2001, s. 258–259. ISBN 0-8240-7644-3. [dostęp 2020-10-14]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Fulda. W: Gerhard Köbler: Historisches Lexikon der deutschen Länder: die deutschen Territorien vom Mittelalter bis zur Gegenwart. Wyd. 7. München: C. H. Beck, 2007, s. 202–203. ISBN 978-3-406-54986-1. [dostęp 2020-10-14]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Joseph Lins: Fulda. W: The Catholic Encyclopedia. T. 6. New York: Robert Appleton Company, 1909. [dostęp 2020-10-14]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m David Parsons: Fulda, Germany. W: Encyclopedia of Monasticism. ed. William M. Johnston. T. 1&2. London, New York: Routledge, 2015, s. 510–512. ISBN 978-1-57958-090-2. [dostęp 2020-10-14]. (ang.).
Media użyte na tej stronie
Autor: NordNordWest, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Germany (Wp article: en:Germany)
Symbol klasztoru do legendy mapy
Raban Maur (right) presents his work to Pope Gregory IV (middle)
Autor: Gerd Eichmann, Licencja: CC BY-SA 4.0
Crypt of St Boniface in Fulda Cathedral
Ratgar-Basilika during renaissance times in Fulda
Autor: Hanhil based on work by TUBS, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map Hesse, showing position of Bavaria within Germany. Geographic limits of the map: