Operacja Vigorous

Operacja Vigorous (konwój MW-11)
— II wojna światowa, Kampania śródziemnomorska —
Czas	11-16 czerwca 1942
Miejsce	wschodnie Morze Śródziemne
Przyczyna	aliancka próba zaopatrzenia Malty
Wynik	zwycięstwo sił Osi
Strony konfliktu
Wielka Brytania  Australia  Stany Zjednoczone  III Rzesza  Włochy
Dowódcy
Philip Vian Giuseppe Fioravanzo
Siły
8 krążowników lekkich, 26 niszczycieli, 9 okrętów podwodnych, 2 trałowce, 4 korwety, 4 kutry torpedowe, 1 okręt-cel, 11 statków, Samoloty torpedowe Bristol Beaufort, Bombowce B-24 2 pancerniki, 2 krążowniki ciężkie, 2 krążowniki lekkie, 12 niszczycieli, 6 kutrów torpedowych, okręty podwodne, lotnictwo
Straty
1 krążownik lekki, 3 niszczyciele, 2 statki zatopione, 1 kuter torpedowy zatonął, 2 krążowniki i 2 statki uszkodzone 1 krążownik ciężki zatopiony, 1 pancernik uszkodzony, nieznane straty samolotów
brak współrzędnych

Operacja Vigorous – aliancka operacja na Morzu Śródziemnym podczas II wojny światowej, mająca na celu dostarczenie konwoju MW-11 z zaopatrzeniem na Maltę. Konwój wypłynął z Aleksandrii, Port Saidu i Hajfy w dniach 11-12 czerwca 1942, lecz na skutek silnego przeciwdziałania państw Osi, przede wszystkim ataków lotnictwa i obecności floty włoskiej, nie dotarł do Malty i powrócił ze sporymi stratami do Aleksandrii 16 czerwca 1942. Równocześnie z tą operacją prowadzono od zachodu operację konwojową Harpoon.

Podłoże

Najważniejszym alianckim punktem oporu na Morzu Śródziemnym w środkowym okresie II wojny światowej była Malta, stanowiąca wysuniętą bazę okrętów i lotnictwa zagrażających zaopatrywaniu przez państwa Osi wojsk w Afryce Północnej. Była też bazą dla okrętów alianckich w drodze między Gibraltarem a portami egipskimi. Zaopatrywanie Malty było jednak dużym problemem dla aliantów, wobec panowania lotnictwa niemieckiego i włoskiego nad centralnym i wschodnim Morzem Śródziemnym, używającego m.in. baz na Krecie i w Afryce Północnej. Zagrożenie stwarzały też silne włoskie okręty nawodne oraz niemieckie i włoskie okręty podwodne. Dlatego też zaopatrywanie Malty odbywało się w drodze silnie bronionych konwojów organizowanych od wschodu z portów egipskich, a od zachodu z Gibraltaru, przybierających formę całych operacji z powodu angażowania znacznych sił alianckich.

W połowie 1942 sytuacja zaopatrzeniowa na Malcie stała się krytyczna, szczególnie dotyczyło to benzyny dla bazujących tam samolotów. Alianci zaplanowali wobec tego na czerwiec 1942 dużą operację zaopatrzeniową, składającą się z dwóch równoczesnych operacji konwojowych w celu rozproszenia sił Osi, nazwanych Harpoon - z Gibraltaru i Vigorous - ze wschodu (konwój MW-11).

Jeden z australijskich niszczycieli typu N (HMAS Nestor).

W celu przeprowadzenia operacji Vigorous, siły brytyjskiej Floty Śródziemnomorskiej zostały wzmocnione okrętami z Oceanu Indyjskiego, m.in. czterema australijskimi niszczycielami typu N (HMAS "Napier", "Norman", "Nestor" i "Nizam") i brytyjskimi HMS "Griffin", "Fortune", "Hotspur".

Skład konwoju

W skład konwoju MW-11 weszło 11 statków, eskortowanych ogółem przez 8 krążowników lekkich (w tym 5 przeciwlotniczych), 26 niszczycieli (w tym 9 eskortowych), 4 korwet i 2 trałowców. Spośród niszczycieli, 9 eskortowych typu Hunt i 2 typu P miały całą artylerię przystosowaną do ognia przeciwlotniczego, lecz pozostałe miały niewielkie możliwości w tym zakresie. Z powodu uszkodzenia przez włoskie „żywe torpedy” w Aleksandrii w grudniu 1941 pancerników HMS „Queen Elizabeth” i „Valiant”, pancerniki nie były dostępne dla aliantów. W składzie zespołu jedynie znajdował się okręt-cel HMS „Centurion” – dawny pancernik, przebudowany w celu zmylenia wywiadu na atrapę nowego pancernika HMS „Anson”, uzbrojony jedynie w lekkie działa przeciwlotnicze. Transportował on ponadto ok. 2000 t. ładunku. Dla zabezpieczenia się przed włoską flotą, pod główną bazę w Tarencie wysłano 9 brytyjskich okrętów podwodnych.

Konwój wypłynął podzielony na trzy części: MW-11A z Hajfy w składzie 5 statków z eskortą^[1], MW-11B z Aleksandrii w składzie 2 tankowców z eskortą^[1] i MW-11C z Port Saidu w składzie 4 statków, eskortowanych przez krążownik przeciwlotniczy HMS "Coventry" i niszczyciele eskortowe HMS "Airedale", "Aldenham", "Beaufort", "Croome", "Eridge", "Dulverton", "Exmoor" i "Hurworth". Dodatkowo, statki MW-11C holowały 4 kutry torpedowe. Komodorem konwoju był kontradmirał England. Zakładano, że konwój będzie płynął z prędkością średnią 13 węzłów, której jednak w praktyce nie osiągano.

Zespół osłony stanowiło aż 7 krążowników lekkich (HMS "Arethusa", "Birmingham", "Newcastle", "Cleopatra", "Dido", "Euryalus", "Hermione" - z tego 4 ostatnie przeciwlotnicze, 19 niszczycieli (HMS "Hasty", "Hero", "Hotspur", "Fortune", "Griffin", "Inconstant", "Javelin", "Jervis", "Kelvin", "Napier", "Nestor", "Nizam", "Norman", "Pakenham", "Paladin", "Sikh", "Zulu" i eskortowy "Tetcott"), 4 korwety, 2 trałowce i 2 statki ratownicze (prawdopodobnie część niszczycieli i lżejsze okręty były przydzielone do bezpośredniej eskorty konwojów)^[1]. Okrętem flagowym był HMS "Cleopatra".

W niektórych publikacjach za pierwszą ofiarę operacji uważa się niszczyciel eskortowy HMS "Grove", zatopiony na północ od Sollum przez niemiecki okręt podwodny U-77 12 czerwca o 5.37, lecz powracał on wówczas z rejsu zaopatrzeniowego do Tobruku (wraz z "Tetcott"), nie związanego z operacją Vigorous.

Przebieg operacji

Rozpoczęcie

Dla odciągnięcia uwagi przeciwnika przeprowadzono najpierw operację dywersyjną w postaci rejsu konwoju MW-11C, który wypłynął 11 czerwca z Port Saidu. Konwój ten, z silną eskortą okrętów mogących prowadzić ogień przeciwlotniczy (krążownik przeciwlotniczy i 8 niszczycieli eskortowych), miał pozorować rejs do Tobruku, po czym zawrócić i połączyć się z pozostałymi częściami. Miało to w założeniu spowodować wypłynięcie włoskiej floty z baz, zmniejszając jej zapasy paliwa i wystawiając na ataki okrętów podwodnych. Nadzieje te jednak nie spełniły się, natomiast konwój, który wpłynął w tzw. "aleję bombową" (bomb alley) między Kretą a Afryką Północną, stał się celem ataków lotnictwa. Już po zawróceniu do miejsca spotkania, 12 czerwca bombowce Ju 88 z I/KG.54 uszkodziły statek "City of Calcutta" (8063 BRT)^[2], który został odesłany do Tobruku pod eskortą niszczycieli "Croome" i "Exmoor".

13 czerwca konwój MW-11C połączył się pod Tobrukiem z głównymi częściami konwoju MW-11A z Hajfy i MW-11B z Aleksandrii oraz siłami głównymi osłony z Aleksandrii pod dowództwem kontradmirała Philipa Viana. Szybko konwój zaczął się uszczuplać - jeden ze statków, "Elizabeth Bakke" odesłano z powrotem z uwagi na zbyt małą prędkość. Z powodu pogorszenia pogody odesłano także 13 czerwca kutry torpedowe (w drodze zatonął MTB 259).

W nocy na 14 czerwca przeprowadzono też operację dywersyjną w postaci rajdu brytyjskich komandosów, transportowanych przez greckie okręty podwodne "Triton" i "Papanicolis", na lotnisko pułku LG.1 w Maleme na Krecie^[2], bez większych efektów.

Główne walki

14 czerwca statek "Aagtekirk" (6811 BRT), który nie mógł utrzymać prędkości, odesłano do Tobruku pod eskortą niszczyciela eskortowego "Tetcott" i korwety "Primula", jednakże został on zatopiony przed tym portem przez niemieckie bombowce Ju 87 i Ju 88, które uszkodziły też "Primulę". Do konwoju powróciły jednak niszczyciele eskortowe "Croome" i "Exmoor".

Ataki samolotów Ju 88 z pułku LG.1 na konwój 14 czerwca zatopiły statek "Bhutan" (6104 BRT) i uszkodziły "Potaro" (5410 BRT), który jednak płynął dalej^[2]. HMS "Pakenham" z eskorty konwoju był także atakowany nieskutecznie torpedami przez niezidentyfikowany okręt podwodny. Kontradmirał Vian uzyskał tego dnia informacje o wyjściu w morze floty włoskiej z Tarentu głównych sił floty włoskiej pod dowództwem admirała Giuseppe Fioravanzo, w składzie dwóch pancerników "Vittorio Veneto" i "Littorio", 2 ciężkich i 2 lekkich krążowników oraz niszczycieli. Obecność silnego zespołu włoskiego skomplikowała sytuację - siły alianckie nie miały szans na pokonanie Włochów i niewielkie szanse na uchylenie się w razie starcia, z uwagi na panującą dobrą pogodę. Mając to na uwadze, Vian zdecydował zawrócić i 15 czerwca o 1.45 konwój zmienił kurs na wschodni. Wkrótce jednak został zaatakowany przez niemieckie kutry torpedowe z Derny w Libii (schnellbooty), ok. 90 mil na północny zachód od Derny. Kuter S-56 uszkodził krążownik lekki HMS "Newcastle" (bez ofiar), a S-55 zatopił niszczyciel HMS "Hasty" (13 ofiar).

W tym czasie, o 5.15 brytyjski samolot torpedowy Bristol Beaufort z 217. Dywizjonu RAF z Malty zdołał poważnie uszkodzić włoski krążownik ciężki "Trento". Unieruchomiony "Trento" został pozostawiony z eskortą, lecz o 9.10 odnalazł go i storpedował brytyjski okręt podwodny P35 (HMS "Umbra"), po czym krążownik zatonął ze sporymi stratami w załodze. Około 9.05 włoskie siły główne zostały zaatakowane przez amerykańskie bombowce B-24 Liberator, które zdołały uzyskać jedno trafienie na "Littorio", powierzchownie uszkadzając wieżę dziobową.^[3]

Lekki krążownik HMS "Birmingham"

Porzucony i tonący "Nestor", 16 czerwca 1942

Około godz. 7 15 czerwca, gdy włoska flota była ok. 200 mil na północny zachód, konwój powrócił na kurs na Maltę na rozkaz dowództwa z brzegu. O 9.40 jednak konwój odwołano z powrotem, kiedy oceniono, że włoska flota pomimo utraty krążownika w dalszym ciągu zmierza na przechwycenie. W dzień konwój, znajdujący się na południe od Krety, podlegał szczególnie silnym atakom lotnictwa (m.in. bombowce nurkujące Junkers Ju 87 Stuka z StG.3 i włoskie bombowce CANT Z.1007^[2]). Lekki krążownik HMS "Birmingham" został uszkodzony bliskim wybuchem, który unieruchomił mu wieże artylerii, a niszczyciel eskortowy HMS "Airedale" został ciężko uszkodzony przez stukasy, po czym musiał zostać dobity przez HMS "Aldenham" i "Hurworth". Około godz. 18, na południowy zachód od Krety, lotnictwo ciężko uszkodziło niszczyciel australijski "Nestor". Próba holowania przez HMS "Javelin" do Aleksandrii nie powiodła się i następnego dnia rano tonący okręt został przez niego dobity.

Odwrót

W tym czasie, po południu 15 czerwca dowództwo nakazało ponownie zawrócić w kierunku Malty z uwagi na otrzymane informacje o zawróceniu floty włoskiej. Jednakże, w obliczu poniesionych strat i kończących się zapasów amunicji przeciwlotniczej oraz paliwa, z powodu zmian kursu, ostatecznie zdecydowano przerwać operację i konwój zawrócił do Aleksandrii. W drodze powrotnej poniósł jednak dalszą stratę, gdyż 16 czerwca rano krążownik przeciwlotniczy HMS "Hermione" został zatopiony przez niemiecki U-Boot U-205 na południe od Krety. Resztki konwoju dopłynęły do Aleksandrii 17 czerwca.

Flota włoska 15 czerwca około godz. 14 zawróciła do Tarentu, jednakże brytyjski samolot Wellington z 38. Dywizjonu RAF z Malty zdołał jeszcze o 23.39 uszkodzić torpedą pancernik "Littorio" w część dziobową.^[3]

Podsumowanie

Operacja Vigorous zakończyła się porażką aliancką - żaden ze statków z zaopatrzeniem nie dotarł na Maltę, a flota poniosła ciężkie straty na skutek działań lotnictwa, okrętów podwodnych i kutrów torpedowych. Utracono jeden krążownik (HMS "Hermione"), trzy niszczyciele (HMS "Airedale", HMS "Hasty" i HMAS "Nestor") oraz dwa statki. Większym uszkodzeniom uległy dalsze dwa krążowniki, korweta i statek, kilka dalszych okrętów było mniej uszkodzonych. Krążownik HMS "Newcastle" był remontowany w USA do listopada 1942, następnie wyposażany w Wielkiej Brytanii do marca 1943, uszkodzenia "Birmingham" usunięto na miejscu.

Flota włoska poniosła również stosunkowo dotkliwą stratę na skutek ataków lotnictwa brytyjskiego, w postaci zatopienia krążownika ciężkiego "Trento", niemniej jednak jej działania dopomogły w osiągnięciu celu w postaci zablokowania zaopatrzenia Malty, mimo że nie doszło do bezpośredniego starcia okrętów nawodnych. Uszkodzenia pancernika "Littorio" usunięto do 27 sierpnia 1942, duże okręty włoskie nie były już jednak aktywnie wykorzystywane z uwagi na kiepską sytuację paliwową Włoch.

Przeprowadzona równocześnie operacja Harpoon z zachodu osiągnęła minimalnie swój cel - tylko 2 z 6 statków dotarły na Maltę. Spowodowało to konieczność przeprowadzenia w sierpniu kolejnej, silniejszej operacji zaopatrzeniowej, Pedestal.

Siły

• † - okręty zatopione
• # - okręty uszkodzone, ## - ciężko uszkodzone
• główne źródło - ^[2]

Alianci

• 4. Dywizjon Krążowników
  • krążowniki lekkie: HMS "Newcastle"##, HMS "Birmingham"#
• 15. Dywizjon Krążowników
  • krążowniki lekkie: HMS "Cleopatra", "Dido", "Hermione"†, "Euryalus", "Arethusa"
• krążownik lekki HMS "Coventry"
• 2. Flotylla Niszczycieli:
  • niszczyciele HMS "Fortune", "Griffin", "Hotspur"
• 5. Flotylla Niszczycieli:
  • niszczyciele eskortowe HMS "Dulverton", "Exmoor", "Croome", "Eridge", "Airedale"†, "Beaufort", "Hurworth", "Tetcott", "Aldenham" (typów Hunt II i III)
• 7. Flotylla Niszczycieli:
  • niszczyciele HMAS "Napier", HMAS "Norman", HMAS "Nestor"†, HMAS "Nizam"
• 12. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: HMS "Pakenham", "Paladin", "Inconstant"
• 14. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: HMS "Jervis", "Javelin", "Kelvin"
  • 22. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: HMS "Hero", "Hasty"†, "Sikh", "Zulu"
• 4 korwety: HMS "Delphinium", "Erica", "Primula", "Snapdragon" (typu Flower)
• 2 trałowce: HMS "Boston", "Seaham" (typu Bangor)
• 4 kutry torpedowe: MTB-259†, MTB-261, MTB-262 i MTB-264
• 2 statki ratownicze: "Antwerp", "Malines"
• okręt-cel HMS "Centurion"
• 9 okrętów podwodnych:
  • HMS "Proteus", HMS "Thorn", HMS "Taku", HMS "Thrasher", HMS "Porpoise", HMS "Una", P-31 (HMS "Uproar"), P-34 (HMS "Ultimatum"), P-35 (HMS "Umbra")
• 11 statków.
  • MW-11A: "Ajax", "City of Edinburgh", "City of Lincoln", "City of Pretoria", "Elizabeth Bakke"
  • MW-11B: tankowce "Bulkoil", "Potaro"#
  • MW-11C: "Aagtekirk"†, "Bhutan"†, "City of Calcutta"#, "Rembrandt"

Państwa Osi

Włosi:

• 9. Dywizjon:
  • pancerniki: "Littorio"#, "Vittorio Veneto"
• 3. Dywizjon:
  • krążowniki ciężkie: "Trento"†, "Gorizia"
• ..
  • krążowniki lekkie: "Giuseppe Garibaldi", "Emanuele Filiberto Duca D'Aosta"
• 7. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: "Folgore", "Freccia", "Legionario", "Saetta"
• 13. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: "Alpino", "Antonio Pigafetta", "Bersagliere", "Mitragliere"
• 11. Flotylla Niszczycieli
  • niszczyciele: "Corazziere", "Aviere"^[2], "Camicia Nera", "Geniere" (niszczyciele typu Soldati)

Niemcy:

• 3. Flotylla Kutrów Torpedowych (3. S-Flottille) - Oblt.z.S. Wuppermann:
  • kutry torpedowe: S 56 (flagowy), S 54, S 55, S 58, S 59, S 60
• okręty podwodne: m.in. U-205

Zobacz też

• Operacja Harpoon
• Kampania śródziemnomorska
• Włochy w czasie II wojny światowej

Przypisy

Bibliografia

• Arnold Hague: THE SUPPLY OF MALTA 1940-1942, Part 1 of 3
• Chronik Seekrieg