Operacja Zimowy Sztorm

Operacja Zimowy Sztorm

II wojna światowa, front wschodni, część bitwy stalingradzkiej
(c) Bundesarchiv, Bild 101I-457-0065-36 / Kamm, Richard / CC-BY-SA 3.0 Niemiecki czołg Tygrys obok zniszczonego radzieckiego T-34 w czasie walk na południu Rosji
Czas	12–23 grudnia 1942
Miejsce	na południowy wschód od Stalingradu
Terytorium	ZSRR
Przyczyna	niemiecka próba przebicia się do okrążonej w Stalingradzie 6 Armii
Wynik	zwycięstwo ZSRR
Strony konfliktu
ZSRR  III Rzesza  Rumunia  Włochy
Dowódcy
Andriej Jeriomienko Rodion Malinowski Aleksandr Wasilewski Erich von Manstein Hermann Hoth Karl-Adolf Hollidt Petre Dumitrescu Italo Gariboldi
Siły
150 000 żołnierzy, 230 czołgów, 1500 dział[1][2] 50 000 żołnierzy,[2] 250 czołgów[2]
Straty
n/n 3 700 zabitych, 10 874 rannych, 1 086 zaginionych[3]
brak współrzędnych

Operacja Zimowy Sztorm (niem. Unternehmen Wintergewitter) – niemiecka ofensywa przeprowadzona w grudniu 1942 r. na froncie wschodnim II wojny światowej, której celem było przełamanie radzieckiego okrążenia 6 Armii przez uderzenie 4 Armii Pancernej podczas bitwy stalingradzkiej.

Pod koniec listopada 1942 r. Armia Czerwona zakończyła operację Uran, okrążając około 300 000 żołnierzy wojsk Osi w rejonie Stalingradu. 22 listopada 1942 r. siły niemieckie w obrębie kotła stalingradzkiego i bezpośrednio na zewnątrz niego zostały zreorganizowane w Grupę Armii Don i oddane pod dowództwo feldmarszałka Ericha von Mansteina. Tymczasem Armia Czerwona nadal przeznaczała jak najwięcej zasobów na planowaną operację Saturn w celu odizolowania Grupy Armii A od reszty wojsk niemieckich. Aby temu zaradzić, Luftwaffe próbowała za pomocą mostu powietrznego zaopatrywać siły niemieckie w Stalingradzie. Kiedy próby te zawiodły i stało się oczywiste, że przetrwanie 6 Armii będzie możliwe tylko wtedy, gdy utworzy się korytarz ratunkowy z zewnątrz, tak wcześnie, jak to możliwe, Manstein zdecydował się na atak.

Pierwotnie obiecano Mansteinowi cztery dywizje pancerne. Jednak z powodu niechęci Niemców do osłabienia niektórych sektorów frontu poprzez ponowne rozmieszczenie niemieckich jednostek, zadanie otwarcia korytarza do okrążonej 6 Armii spadło na 4 Armię Pancerną. Siły niemieckie zostały skierowane przeciwko kilku armiom radzieckim, których zadaniem było zniszczenie sił w kotle i kontrofensywa wokół dolnego biegu rzeki Czir.

Niemiecka ofensywa zaskoczyła Armię Czerwoną i pierwszego dnia osiągnęła duże zyski terytorialne. Szpica ataku dysponowała wsparciem powietrznym i pokonała lokalne kontrataki wojsk radzieckich. Jednak do 13 grudnia radziecki opór znacznie spowolnił postępy atakujących. Chociaż siły niemieckie zajęły obszar wokół strategicznie położonej wsi Wierchnie-Kumski, Armia Czerwona rozpoczęła 16 grudnia operację Mały Saturn i zmiażdżyła 8 Armię włoską na lewej flance Grupy Armii Don, grożąc odcięciem sił Mansteina. Wraz z narastającym oporem i zwiększającą się liczbą ofiar Manstein zaapelował do Adolfa Hitlera i do dowódcy 6 Armii, gen. Friedricha Paulusa, o pozwolenie 6 Armii na opuszczenie Stalingradu; obaj odmówili. 4 Armia Pancerna kontynuowała próbę otwarcia korytarza do 6 Armii w dniach 18–19 grudnia, ale nie była w stanie tego zrobić bez pomocniczego ataku sił okrążonych w Stalingradzie. Manstein odwołał atak 23 grudnia i do Wigilii 4 Armia Pancerna zaczęła wycofywać się na swoje pozycje wyjściowe. Ze względu na to, że 6 Armia nie wyszła z okrążenia, Armia Czerwona mogła kontynuować niszczenie sił niemieckich w Stalingradzie.

Tło sytuacyjne

23 listopada 1942 r. Armia Czerwona zamknęła okrążenie sił Osi w Stalingradzie,^[4] blisko 300 000 żołnierzy niemieckich i rumuńskich, a także rosyjskich Hilfswillige, zostało uwięzionych w okolicach Stalingradu^[5] przez około 1,1 miliona radzieckich żołnierzy^[6]. Wśród zbliżającej się katastrofy Adolf Hitler mianował feldmarszałka Ericha von Mansteina dowódcą nowo utworzonej Grupy Armii Don^[7]. Nowa grupa armii Mansteina, złożona z niemieckiej 4 Armii Pancernej i 6 Armii, a także 3 i 4 Armii rumuńskiej, znajdowała się pomiędzy Grupami Armii A i B^[8]. Zamiast natychmiastowego przebicia się, niemieckie dowództwo postanowiło, że uwięzione siły pozostaną w Stalingradzie, próbując się utrzymać^[9]. Otoczone wojska niemieckie miały być zaopatrywane drogą powietrzną, co wymagało około 680 ton zapasów dziennie^[10]. Jednak zmontowana ad hoc flota 500 samolotów transportowych była niewystarczająca do wykonania tego zadania^[11]. Wiele samolotów nie nadawało się do użytku w warunkach surowej, radzieckiej zimy; na początku grudnia więcej niemieckich samolotów towarowych zostało zniszczonych w wyniku wypadków niż przez radzieckie myśliwce^[12]. Na przykład niemiecka 6 Armia otrzymywała mniej niż 20% dziennego zapotrzebowania^[13]. Ponadto Niemcom nadal groziły siły radzieckie, które wciąż utrzymywały się nad zachodnim brzegiem Wołgi w Stalingradzie^[14].

(c) Gdr z angielskojęzycznej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Front wschodni pomiędzy 19 listopada 1942 r. a 1 marca 1943 r.

Biorąc pod uwagę nieoczekiwany rozmiar sił niemieckich zamkniętych w Stalingradzie,^[15] 23 listopada Stawka postanowiła wzmocnić zewnętrzny krąg okrążenia, przygotowując się do zniszczenia sił Osi w mieście i wokół niego^[16]. 24 listopada kilka formacji radzieckich zaczęło okopywać się w celu obrony przed możliwymi niemieckimi atakami z zachodu^[17]. Sowieci wzmocnili także siły okrążające, aby zapobiec ewentualnemu przebiciu się na zewnątrz przez 6 Armię niemiecką i inne jednostki Osi^[18]. Wiązało się to jednak ze związaniem walką połowy sił Armii Czerwonej w rejonie^[19]. Planowanie operacji Saturn rozpoczęło się 25 listopada;^[20] nowa operacja miała na celu zniszczenie 8 Armii włoskiej i zerwanie łączności pomiędzy siłami niemieckimi na zachód od rzeki Don, a wojskami działającymi na Kaukazie^[21]. W międzyczasie rozpoczęto także planowanie operacji Pierścień, której celem było zredukowanie sił niemieckich w kotle stalingradzkim^[22].

Kiedy zakończyła się operacja Uran, siły niemieckie wewnątrz okrążenia były zbyt słabe, aby samodzielnie próbować przebicia się. Na przykład połowa ich sprzętu została utracona podczas walk obronnych, a chroniczny brak paliwa i amunicji uziemiał ocalałe pojazdy, biorąc pod uwagę, że Luftwaffe nie była w stanie zapewnić odpowiedniego zaopatrzenia z powietrza^[23]. Manstein zaproponował kontratak, aby przełamać radzieckie okrążenie Stalingradu, o kryptonimie Zimowy Sztorm (niem. Wintergewitter)^[24]. Feldmarszałek uważał, że z powodu niezdolności Luftwaffe do zaopatrzenia wojsk w kotle ważniejsze stało się teraz uwolnienie ich „jak najwcześniej”^[25]. 28 listopada Manstein przesłał Hitlerowi szczegółowy raport na temat sytuacji Grupy Armii Don, w tym sił niemieckiej 6 Armii oraz ocenę dostępnej ilości amunicji dla niemieckiej artylerii w mieście^[26]. Tragiczna sytuacja strategiczna sprawiła, że Manstein wątpił, czy operacja ratunkowa może pozwolić sobie na opóźnienie, zanim przybędą wszystkie jednostki przeznaczone do ofensywy^[27].

Stawka przełożyła operację Saturn do 16 grudnia, gdy siły radzieckie walczyły o usunięcie niemieckich obrońców z dolnego biegu rzeki Czir. Ofensywa Armii Czerwonej na tym obszarze rozpoczęła się 30 listopada i objęła około 50 000 żołnierzy, co zmusiło Mansteina do użycia XLVIII Korpusu Pancernego w celu ochrony tego obszaru^[28]. W odpowiedzi na to radziecka 5 Armia Pancerna została wzmocniona przez nowo utworzoną 5 Armię Uderzeniową, wywodzącą się z wydzielonych formacji Frontu Południowo-Zachodniego i Frontu Stalingradzkiego; 5 Armia Pancerna liczyła prawie 71 000 ludzi, 252 czołgów i 814 dział^[29]. Ofensywie radzieckiej udało się związać walką XLVIII Korpus Pancerny, pierwotnie wybrany jako jedna z głównych formacji przeznaczonych do ataku na wojska okrążające Stalingrad^[30]. Sowieci zostali ostrzeżeni przed zbliżającym się atakiem, gdy odkryli, że niemiecka 6 Dywizja Pancerna przygotowuje się do walki w mieście Morozowsk, w wyniku czego powstrzymali kilka armii przed atakiem na Dolny Czir, aby przygotować się na możliwą próbę przebicia się przez Niemców z wewnętrznej strony kotła^[31].

Porównanie sił

Siły niemieckie uczestniczące w operacji

(c) Bundesarchiv, Bild 183-H01757 / CC-BY-SA 3.0

Feldmarszałek Erich von Manstein, dowódca Grupy Armii Don

Operacja ratunkowa pierwotnie miała obejmować LVII Korpus Pancerny 4 Armii Pancernej pod dowództwem gen. Friedricha Kirchnera, w tym 6 i 23 Dywizję Pancerną oraz Oddział Wojskowy Hollidt, składający się z trzech dywizji piechoty i dwóch dywizji pancernych (11 i 22 Dywizje Pancerne)^[32]. Oczekiwano, że łącznie cztery dywizje pancerne, cztery dywizje piechoty i trzy dywizje polowe Luftwaffe wezmą udział w operacji Zimowy Sztorm. Ich zadaniem będzie tymczasowe otwarcie korytarza do 6 Armii^[33]. Dywizje polowe Luftwaffe, złożone z nieuczestniczących w walkach żołnierzy i personelu sztabowego, były źle wyszkolone i brakowało w nich doświadczonych oficerów i żołnierzy, a także wystarczającej ilości dział przeciwpancernych i polowych^[34]. Wielu ludzi obiecanych do udziału w operacji nie dotarło, częściowo z powodu problemów transportowych, podczas gdy niektóre jednostki początkowo wybrane do przekazania pod dowództwo Armii Grupy Don zostały zatrzymane przez ich pierwotne dowództwa^[35]. Inne elementy Grupy Armii Don nie były w stanie przeprowadzić operacji ofensywnych z powodu strat poniesionych w ostatnim miesiącu walk, a wiele obiecanych formacji nie dotarło na czas ^[36].

Schemat operacji

Z drugiej strony 11 Dywizja Pancerna była jedną z najbardziej kompletnych niemieckich dywizji pancernych na froncie wschodnim, ponieważ właśnie została przeniesiona z rezerwy armii niemieckiej. 6 Dywizja Pancerna była również kompletna, ponieważ została przekazana Mansteinowi z Europy Zachodniej^[37]. Przydatność 11 Dywizji Pancernej została jednak mocno ograniczona, gdy Sowieci rozpoczęli ofensywę przeciwko siłom w dolnym biegu rzeki Czir, co związało Oddział Wojskowy Hollidt walką w defensywie^[38]. Z tego powodu, a także dlatego, iż Manstein uważał, że uderzenie wyprowadzone z pozycji Oddziału Wojskowego Hollidt byłoby zbyt oczywiste, niemiecki feldmarszałek postanowił wykorzystać 4 Armię Pancerną i jej LVII Korpus Pancerny jako główne elementy operacji ratunkowej^[39]. Jednak pomimo prób Niemców, aby zbudować siłę potrzebną do ofensywy, ich pozycja wzdłuż dolnego biegu rzeki Czir stawała się coraz bardziej niepewna;^[40] radzieckie natarcie zostało stępione dopiero nadejściem 11 Dywizji Pancernej, która była w stanie zniszczyć większość dwóch radzieckich brygad pancernych^[41]. W związku z tym XLVIII Korpus Pancerny został uwikłany w walki obronne o rzekę Czir, podczas gdy Sowieci parli w kierunku opanowania lotniska Tacinskaja (wykorzystywanego do zaopatrywania sił niemieckich w Stalingradzie drogą powietrzną)^[42].

Chociaż LVII Korpus Pancerny został niechętnie wypuszczony do Grupy Armii Don przez swoją macierzystą Grupę Armii A, 17 Dywizja Pancerna została odesłana z powrotem do pierwotnego obszaru koncentracji i nie przygotowywała się do powrotu do Grupy Armii Don wcześniej jak 10 dni po tym, gdy została o to poproszona^[43]. W świetle kłopotów z budowaniem grupy uderzeniowej i widząc, że Sowieci koncentrują większą ilość sił pancernych na rzece Czir, Manstein postanowił rozpocząć operację Zimowy Sztorm za pomocą 4 Armii Pancernej. Feldmarszałek miał nadzieję, że 6 Armia rozpocznie własną ofensywę z przeciwnej strony po otrzymaniu sygnału kodowego Thunderclap^[44][45]. Manstein grał z Hitlerem, akceptując tę jedyną możliwą metodę uniknięcia rozbicia 6 Armii, dlatego pozwalał jej na przebicie się i zakładał, że gen. Paulus zgodzi się rozkazać swoim siłom uciec z kotła stalingradzkiego^[46]. 10 grudnia Manstein poinformował Paulusa, że operacja ratunkowa rozpocznie się w ciągu 24 godzin^[47].

Zaangażowane siły radzieckie

Na potrzeby operacji Uran marsz. Gieorgij Żukow rozmieścił jedenaście armii radzieckich^[48]. Aby wzmocnić zdolności ofensywne Frontu Stalingradzkiego, nad Wołgę wysłano ponad 420 czołgów, 111 000 żołnierzy i 556 dział w ciągu trzech tygodni^[49]. Armia Czerwona i Wojskowe Siły Powietrzne były w stanie zgromadzić ponad milion żołnierzy, 13 500 dział, 890 czołgów i 1100 samolotów bojowych, zorganizowanych w 66 dywizji strzeleckich, pięć korpusów pancernych, 14 brygad pancernych, samodzielną brygadę zmechanizowaną, korpus kawalerii oraz 127 pułków artylerii i moździerzy^[50]. Gdy okrążenie zamknęło się, a Sowieci kontynuowali operacje wtórne, 51 Armia została ustawiona na skraju zewnętrznego okrążenia z 34 000 żołnierzy i 77 czołgów. Na południe od nich znajdowała się 28 Armia z 44 000 żołnierzy, 40 czołgami i 707 działami i moździerzami^[31]. Równolegle Armia Czerwona zaczęła budować swoją siłę do operacji Saturn, w ramach której dążyła do izolacji i zniszczenia niemieckiej Grupy Armii A na Kaukazie^[51].

Niemiecka ofensywa

(c) Bundesarchiv, Bild 101I-457-0056-12 / Kamm, Richard / CC-BY-SA 3.0

Batalion czołgów Tygrys został wysłany do Grupy Armii Don, aby wzmocnić niemieckie uderzenie w stronę Stalingradu

12 grudnia 1942 r. LVII Korpus Pancerny 4 Armii Pancernej gen. Hermanna Hotha rozpoczął uderzenie na północny wschód w kierunku sił niemieckich uwięzionych w kotle stalingradzkim^[52]. 6 i 23 Dywizja Pancerna osiągnęły duże postępy, zaskakując Armię Czerwoną i grożąc wyjściem na tyły radzieckiej 51 Armii. Niemiecka szpica miała być dowodzona przez 503 batalion czołgów ciężkich złożony z nowych Tygrysów, ale jednostka rozpoczęła swój transfer na front wschodni dopiero 21 grudnia 1942 r. i nie widziała działań bojowych aż do pierwszych dni stycznia 1943 r. wzdłuż rzeki Manycz. Początkowy postęp ofensywy był szybki. Niektóre jednostki były w stanie pokonać do 50 km pierwszego dnia^[53]. Niemcom pomagał element zaskoczenia, ponieważ Stawka nie spodziewała się, że niemiecka ofensywa rozpocznie się tak szybko, podczas gdy gen. Aleksandr Wasilewski nie był w stanie odłączyć 2 Gwardyjskiej Armii, aby użyć jej jako siły blokującej szpicę Mansteina^[54]. Początkowy atak był tak szybki, że 6 Dywizji Pancernej udało się nawet zdobyć nienaruszony radziecki sprzęt artyleryjski. Opór Sowietów wyraźnie zmalał po tym, jak 6 i 23 Dywizja Pancerna wyparły główną część radzieckiej piechoty^[55]. Dla przykładu, 302 Dywizja Strzelecka 51 Armii została całkowicie wyparta ze swoich pozycji do końca 12 grudnia^[56]. Chociaż radziecka piechota szybko umocniła się w wioskach na trasie niemieckiego ataku, kawaleria Armii Czerwonej na tym obszarze była wyczerpana tygodniami walk i nie potrafiła stawić poważnego oporu przeciwko nieprzyjacielskiej ofensywie^[57]. Jednak pomimo wczesnych zdobyczy, LVII Korpus Pancerny nie był w stanie osiągnąć decydujących wyników^[58]. Pojawiły się również doniesienia o silnym nacisku na 23 Dywizję Pancerną, pomimo postępów poczynionych pierwszego dnia niemieckiego natarcia^[59].

13 grudnia 6 Dywizja Pancerna weszła w kontakt z radziecką 5 Armią Pancerną,^[60] która była zaangażowana w redukcję niemieckiej obrony wokół rzeki Czir^[29]. Siły niemieckie były w stanie zaatakować i pokonać radzieckie siły pancerne,^[61] gdy te pierwsze sforsowały rzekę Ałksaj^[62]. W tym momencie rozpoczęła się ważna bitwa pancerna wokół wioski Wierchnie-Kumski^[63].

Losy operacji zostały w dużej mierze rozstrzygnięte w tej małej wiosce kozackiej. Usytuowana przy najdogodniejszej drodze z południa na północ do Stalingradu, podczas gdy jałowy step wokół niej był usiany wąwozami pokrytymi głębokim, zdradzieckim śniegiem, Wierchnie-Kumski była punktem strategicznym dla dużych sił pancernych zdążających na północ w kierunku rzeki Myszkowa^[64]. Po stronie radzieckiej 4 Korpus Zmechanizowany gen. Wasilija Wolskiego również parł z pełną prędkością, by obronić wioskę. Korpus nie miał jeszcze czasu na uzupełnienie personelu i materiałów po listopadowych walkach ofensywnych; ledwo wystawił 100 czołgów zdolnych do walki, podczas gdy kolejne 50 wymagało naprawy. Połowa z nich to T-34 zdolne do przeciwstawienia się niemieckim Panzer III i IV, podczas gdy reszta to lekkie T-70, przydatne tylko przeciwko piechocie lub samochodom pancernym^[65]. A jednak ta niewielka siła była przyczyną niepowodzenia całej niemieckiej operacji ratunkowej. W tym czasie droga do okrążonej 6 Armii była prawie niebroniona, a gdyby 4 Korpus Zmechanizowany nie ingerował, gen. Hoth miałby znacznie większą szansę na dotarcie do Paulusa^[64].

Mimo poniesienia ciężkich strat, wojska radzieckie były w stanie zepchnąć siły niemieckie z powrotem na brzeg rzeki Ałksaj do końca dnia, nie odzyskując samej wsi. Jednak straty poniesione przez Armię Czerwoną w pobliżu Wierchnie-Kumski pozwoliły 6 Dywizji Pancernej cieszyć się niewielką przewagą w liczbie czołgów na późniejszych etapach operacji^[66]. Walka o Wierchnie-Kumski trwała trzy dni,^[54] w czasie których Armia Czerwona rozpoczęła serię kontrataków przeciwko niemieckim przyczółkom za rzeką Ałksaj i obrońcom w wiosce^[67]. Niemcom udało się zwabić radzieckie czołgi do Wierchnie-Kumski i zniszczyć je za pomocą dobrze rozmieszczonych dział przeciwpancernych^[68]. Przy silnym wsparciu Luftwaffe Niemcy byli w stanie odnieść lokalny sukces i zaczęli nacierać w kierunku rzeki Myszkowa^[69]. 6 Dywizja Pancerna poniosła ciężkie straty podczas tych walk i dostała niewiele czasu, by się zregenerować. Drobne uszkodzenia czołgów, które ocalały, zostały naprawione, a większość czołgów trafionych podczas walk o Wierchnie-Kumski przywrócono do stanu używalności^[70].

Radziecka odpowiedź: 13–18 grudnia

(c) Bundesarchiv, Bild 101III-Bueschel-090-39 / Büschel / CC-BY-SA 3.0

Niemiecki Panzer III na południu Rosji w grudniu 1942 r.

Ofensywa 4 Armii Pancernej zmusiła Stawkę do ponownego obliczenia zamiarów operacji „Saturn”, a 13 grudnia Stalin i Stawka zezwolili na przeniesienie 2 Gwardyjskiej Armii z Frontu Donieckiego na Front Stalingradzki, gdzie byłby gotowy do użycia przeciwko siłom niemieckim 15 grudnia^[71]. Armia ta liczyła około 90 000 żołnierzy, zorganizowanych w trzy Korpusy Strzeleckie (1., 13. i 2.)^[72]. Operacja Saturn została przeprojektowana na operację Mały Saturn, która ograniczyła zakres ataku do przebicia się przez pozycje włoskiej 8 Armii, a następnie do zaatakowania Grupy Armii Don z tyłu^[73][74]. Kierunek ofensywy został również zmieniony z południowego na południowo-wschodni, a datę rozpoczęcia przesunięto z powrotem na 16 grudnia^[75]. W międzyczasie 4 Korpus Zmechanizowany i 13 Korpus Pancerny nadal kontratakowały siły niemieckie w pobliżu rzeki Ałksaj, próbując opóźnić ich atak w oczekiwaniu na przybycie 2 Gwardyjskiej Armii^[76].

Radziecka 1, 3 i 6 Armia rozpoczęły operację Mały Saturn 16 grudnia^[77]. Pomimo wczesnych problemów spowodowanych twardym oporem wojsk włoskich, Armia Czerwona była w stanie częściowo wyprzeć 8 Armię do 18 grudnia^[78]. Przełom – nawet niewielki i szybko powstrzymany – okazał się możliwym zagrożeniem dla lewej flanki Grupy Armii Don, podczas gdy pozycjom Osi w Rostowie zagrażała 3 Gwardyjska Armia^[79][80]. To, a przede wszystkim ciężkie straty poniesione przez niemieckie dywizje pancerne nad rzeką Myszkowa, zmusiły Mansteina do ponownego rozważenia kontynuacji ofensywy^[81]. Feldmarszałek ocenił, że nie da rady obronić swojej lewej flanki, podtrzymując jednocześnie próbę uwolnienia 6 Armii^[82]. Chociaż 6 Dywizja Pancerna była w stanie przekroczyć rzekę Myszkowa w nocy 19 grudnia,^[83] LVII Korpus Pancerny nadal nie poczynił znacznych postępów przeciwko tężejącemu, radzieckiemu oporowi, pomimo przybycia 17 Dywizji Pancernej; wydawało się, że korpus musiałby przejść do obrony^[84]. Co więcej, radziecki rajd na Tacinskoj doprowadził do zniszczenia lotniska, a Luftwaffe wykorzystało kilkadziesiąt samolotów do uzupełnienia sił w kotle stalingradzkim, zmuszając Mansteina do pozostawienia Korpusu Pancernego XLVIII w defensywie, zamiast zachować go, aby wzmocnić szpicę w kierunku Stalingradu^[85]. Co gorsza dla Niemców, 18 grudnia Hitler odmówił zgody niemieckiej 6 Armii na rozpoczęcie operacji przebicia się do reszty Grupy Armii Don, pomimo próśb Mansteina^[86].

Porażka operacji: 19–23 grudnia

19 grudnia Manstein wysłał swojego głównego oficera wywiadu - majora Eismanna - do Stalingradu, aby dać generałowi Paulusowi dokładny obraz sytuacji strategicznej, która spadła na Grupę Armii Don^[87]. Paulus nie był pod wrażeniem, chociaż zgodził się, że najlepszą opcją jest próba wybicia jak najwcześniej^[88]. Szef sztabu 6 Armii, gen. Arthur Schmidt, argumentował, że przebicie się jest niemożliwe i zasugerował, by Grupa Armii Don podjęła kroki w celu lepszego zaopatrzenia uwięzionych sił Osi drogą powietrzną^[89]. Pomimo wcześniejszego uzgodnienia z Eismannem, Paulus zdecydował, że nie ma mowy o przebijaniu się, biorąc pod uwagę niezdolność 6 Armii do przeprowadzenia takiego manewru i wyraźne rozkazy Hitlera przeciwko niemu^[90]. Chociaż tego dnia LVII Korpusowi Pancernemu udało się przedrzeć przez rzekę Ałksaj i dotrzeć na odległość 48 km od południowej krawędzi frontu 6 Armii, uwięzione siły niemieckie nie podjęły próby połączenia się z siłami ratunkowymi^[91]. Płk Wilhelm Adam twierdził, że czołgi 6 Armii miały paliwo do pokonania zaledwie 30 km.^[92] Poza tym 6 Armia po prostu nie miała sił do podjęcia próby przebicia się na taką skalę, mając mniej niż 70 działających czołgów, z ograniczonymi zapasami, podczas gdy jej piechota nie była w stanie ruszyć ataku w zamieci, która rozwinęła się w ciągu ostatnich kilku dni^[81].

Manstein nakazał 6 Dywizji Pancernej zakończyć swoją ofensywę i przesunąć ją na południowy brzeg rzeki Czir, aby wzmocnić tam niemiecką obronę przed kontynuowaną radziecką ofensywą po 23 grudnia^[93]. Do Wigilii 4 Armia Pancerna znalazła się w pełnym odwrocie^[94] i powróciła na pozycję wyjściową^[95]. Niemożność przedostania się do 6 Armii, a także odmowa podjęcia próby przebicia się przez tę ostatnią formację, spowodowały załamanie operacji Zimowy Sztorm 24 grudnia, gdy Grupa Armii Don wróciła do defensywy^[96].

Następstwa

Po odparciu niemieckiej operacji ratunkowej Stawka mógł skoncentrować się na zniszczeniu sił Osi w kotle stalingradzkim i rozszerzeniu na zachód zimowej ofensywy Armii Czerwonej^[97]. Wojska radzieckie były w stanie rzucić prawie 150 000 żołnierzy i 630 czołgów przeciwko wycofującej się 4 Armii Pancernej i chociaż 4 Korpus Zmechanizowany Wolskiego (przemianowany na 3 Gwardyjski Korpus Zmechanizowany 18 grudnia 1942 r.) został wycofany w celu remontu maszyn, 51 Armia, 1 Gwardyjska Armia i 7 Korpus Pancerny uderzyły w niemieckie jednostki wycofujące się pomiędzy rzekami Muszkowa i Ałksaj^[1]. W ciągu trzech dni atakujące jednostki radzieckie przedarły się przez pozycje rumuńskie strzegące flanki LVII Korpusu Pancernego i zagroziły 4 Armii Pancernej z południa, zmuszając Niemców do dalszego wycofywania się na południowy zachód^[98]. Cały czas XLVIII Korpus Pancerny - prowadzony głównie przez 11 Dywizję Pancerną - starał się utrzymać swoją pozycję wzdłuż rzeki Czir^[99]. Pomimo sukcesu XLVIII Korpus Pancerny został rzucony do obrony Rostowa, ponieważ radzieckie przełamanie frontu wydawało się być bliskie po częściowym upadku włoskiej 8 Armii^[100]. Gdy Armia Czerwona ścigała 4 Armię Pancerną w kierunku rzeki Ałksaj i przedarła się przez niemiecką obronę nad brzegiem rzeki Czir, zaczęła także przygotowywać się do operacji Pierścień - likwidacji 6 Armii w Stalingradzie^[101].

Siłom niemieckim w Stalingradzie wkrótce zaczęło brakować podstawowych zapasów, a konina stała się podstawowym pokarmem żołnierzy ^[102]. Do końca 1942 r. odległość między 6 Armią a siłami poza kotłem wynosiła już ponad 65 km, a większość formacji niemieckich w tym rejonie była bardzo słaba^[103]. Nacisk Hitlera na utrzymanie Stalingradu do końca groził zagładą 6 Armii^[104]. Koniec operacji Zimowy Sztorm pozwolił także Armii Czerwonej na kontynuowanie starań w celu odcięcia sił niemieckich na Kaukazie, które miały się rozpocząć w połowie stycznia^[105]. Z drugiej strony okrążenie 6 Armii i operacje jej zniszczenia związały znaczną ilość wojsk radzieckich, co wpłynęło na operacje Armii Czerwonej w innych sektorach frontu^[106].

Przypisy

Bibliografia

• Wilhelm Adam, Otto Ruhle: With Paulus at Stalingrad. Barnsley: Pen and Sword Books, 2015. ISBN 978-1-4738-3386-9. (ang.)
• Antony Beevor: Stalingrad: The Fateful Siege: 1942–1943. Harmondsworth, United Kingdom: Penguin Putnam Inc., 1998. ISBN 0-670-87095-1. (ang.)
• Kelly Bell. Struggle for Stalin's Skies. „WWII History: Russian Front”. Issue, 2006. Herndon, Virginia: Sovereign Media. 1539-5456 (ang.). 
• Alan Clark: Barbarossa: The Russian-German Conflict, 1941–1945. New York: William Morrow, 1965. ISBN 0-688-04268-6. (ang.)
• Matthew Cooper: The German Army 1933–1945. Lanham: Scarborough House, 1978. ISBN 0-8128-8519-8. (ang.)
• John Erickson: The Road to Berlin: Stalin's War with Germany. New Haven: Yale University Press, 1983. ISBN 0-300-07813-7. (ang.)
• John Erickson: The Road to Stalingrad: Stalin's War With Germany. New Haven: Yale University Press, 1975. ISBN 0-300-07812-9. (ang.)
• David M. Glantz. Soviet Military Strategy During the Second Period of War (November 1942 – December 1943): A Reappraisal. „The Journal of Military History”. 60 (1), s. 115–150, 1996. Society for Military History. DOI: 10.2307/2944451 (ang.). 
• David M. Glantz, Jonathan House: When Titans Clashed: How the Red Army Stopped Hitler. Lawrence: Kansas University Press, 1995. ISBN 0-7006-0717-X. (ang.)
• Helmut Heiber, David M. Glantz: Hitler and his Generals: Military Conferences 1942–1945. New York: Enigma Books, 2003. ISBN 1-929631-09-X. (ang.)
• Peter McCarthy, Mike Syron: Panzerkrieg: The Rise and Fall of Hitler's Tank Divisions. New York: Carroll & Graf, 2002. ISBN 0-7867-1009-8. (ang.)
• Pat McTaggart. Soviet Circle of Iron. „WWII History: Russian Front”. Issue, 2006. Herndon: Sovereign Media. 1539-5456 (ang.). 
• Erhard Raus: Panzers on the Eastern Front: General Erhard Raus and his Panzer Divisions in Russia 1941–1945. Mechanicsburg: Military Book Club, 2002. ISBN 0-7394-2644-3. (ang.)
• Erich von Manstein: Lost Victories. St. Paul: Zenith Pres, 1982. ISBN 978-0-7603-2054-9. (ang.)
• Anton Joly: Stalingrad Battle Atlas, Volume IV, Operation Winter Storm. Paris: Staldata Publications, 2017. ISBN 979-10-93222-09-7. (ang.)
• David Zabecki (ed.): Germany at War: 400 Years of Military History. Santa Barbara: ABC-CLIO, 2014. ISBN 1-59884-980-8.
• А. Б. Исаев: Сталинград. За Волгой для нас земли нет (A. B. Isajew, Za Wołgoj dlja nas ziemli net). Москва: Эксмо, 2008. ISBN 978-5-699-26236-6. (ros.)