Operacja górnośląska

Operacja górnośląska
II wojna światowa, front wschodni
Ilustracja
Schemat działań wojennych na Górnym i Dolnym Śląsku
Czas

15–31 marca 1945

Miejsce

Górny Śląsk

Terytorium

Polska, III Rzesza, Czechosłowacja

Wynik

zwycięstwo ZSRR

Strony konfliktu
 III Rzesza ZSRR
 Czechosłowacja
Dowódcy
Friedrich Schulz
Ferdinand Schörner		Iwan Koniew
Iwan Pietrow
Andriej Grieczko
Iwan Korownikow
Pawieł Rybałko
Kiriłł Moskalenko
Siły
n/n408 400
Straty
n/n66 801
brak współrzędnych

Operacja górnośląska – strategiczna ofensywa Armii Czerwonej na froncie wschodnim II wojny światowej przeprowadzona w dniach 15–31 marca 1945 roku. Jej celem było zdobycie ośrodków przemysłowych i zasobów naturalnych znajdujących się na Górnym Śląsku. Zaangażowała wszystkie siły 1 Frontu Ukraińskiego pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa. Ze względu na znaczenie regionu dla Niemiec i ich obrony, przerzucono znaczne siły dla wzmocnienia Grupy Armii „Środek”. Po krwawych walkach siły niemieckie zostały zepchnięte za przedwojenną granicę z Czechosłowacją, a obszar Górnego Śląska był stopniowo przekazywany polskiej administracji cywilnej.

Sytuacja

W styczniu 1945 roku w wyniku operacji wiślańsko-odrzańskiej, Armii Czerwonej udało się przekroczyć przedwojenne granice Niemiec także na Śląsku. 1 Front Ukraiński, dowodzony przez marszałka Iwana Koniewa, zatrzymał się nad Odrą. Niemcy utraciły szeroko rozumiany region Katowic. W tej sytuacji z wielkich okręgów przemysłowych III Rzeszy, Niemcom pozostał tylko Rybnicki Okręg Węglowy oraz region Ostrawy i Karwiny (Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie), w dzisiejszych Czechach. Zdeterminowani postanowili bronić tych ziem ze szczególną zaciekłością. Całkowite okrążenie i zniszczenie zgrupowania nieprzyjacielskiego doprowadziłoby do wielodniowych walk wokół i wewnątrz przemysłowych ośrodków i obiektów, bombardowania z powietrza i ostrzału artyleryjskiego, który zastosowałyby obie walczące strony. W ramach operacji dolnośląskiej nie zmieniła się linia frontu na odcinku opolskim, przez co powstało wybrzuszenie linii frontu w tym miejscu. Odcinek ten stał się potencjalnie niebezpieczny dla Rosjan, ponieważ Niemcy po skoncentrowaniu tam swoich sił mieliby dogodną pozycję wyjściową dla uderzenia na oblężony Wrocław lub frontalnie na Górnośląski Okręg Przemysłowy, mający dla nich duże znaczenie strategiczne. Z początkiem marca sztab Armii Czerwonej zaczął planować uderzenie, które miało wyprzedzić niemiecki atak. Według planu, wybrzuszenie miało zostać okrążone z dwóch stron przez jednoczesne uderzenie dwóch zgrupowań – jednego spod Grodkowa i drugiego spod Koźla[1][2]. Oba uderzenia miały się przedrzeć do Prudnika, spotkać się, i tym samym zamknąć całe wybrzuszenie w okrążeniu. Na Prudnik miało pójść ponad 400 tysięcy żołnierzy radzieckich. Do operacji przewidziano 988 czołgów, 1727 samolotów i prawie 6000 dział[1].

Operacja „Złote Wrota”

Manewr wojsk Armii Czerwonej, polegał na:

Najcięższe walki rozgorzały wobec powyższego na południowy wschód i zachód od terenów uprzemysłowionych, wzdłuż dróg niemieckiej ewakuacji: Katowice – Pszczyna – Bielsko oraz Katowice – Mikołów – Żory. Sowieci za wszelką cenę chcieli zamknąć w okrążeniu, jak najwięcej oddziałów niemieckich 17 Armii. Gdyby im się to udało, mieliby otwartą drogę na tereny Czech i Austrii.

Sowieci atakując rejon uprzemysłowiony zastosowali manewr okrążający obecny obszar GOP. Chcieli uniknąć walk w obszarze silnie zurbanizowanym oraz przejąć nietknięte zakłady przemysłowe. Niemcy spostrzegli niebezpieczeństwo okrążenia 17 Armii i rozpoczęli odwrót z terenów uprzemysłowionych w kierunku Ostrawy (utracenie śląskiego węgla i przemysłu paliwowego oznaczałoby niemożność prowadzenia jakichkolwiek działań wojennych, stąd olbrzymi niemiecki wysiłek utrzymania do końca wojny, choćby części kopalń i fabryk na terenie Śląska Cieszyńskiego i Czeskiego).

Odtworzenie 4 Frontu Ukraińskiego

1944 roku 30 lipca Kwatera Główna Armii Czerwonej, wydała dyrektywę o ponownym utworzeniu 4. Frontu Ukraińskiego (20 października 1943 roku w 4. Front Ukraiński przekształcono Front Południowy; istniał on do 31 maja 1944 roku). Na jego czele stanął gen. płk Iwan J. Pietrow (od 26 października 1944 roku gen. armii), doświadczony oficer, który wcześniej walczył na Krymie. Na utworzeniu tego frontu zależało generałowi Iwanowi Koniewowi, dowódcy 1. Frontu Ukraińskiego, który obawiał się, że jego wojska nie podołają prowadzeniu równoczesnej ofensywy w kierunku południowym i zachodnim.

Od 8 września do 28 października 1944 roku, 4. Front Ukraiński wspólnie z 1. Frontem Ukraińskim, brał udział na terenie Ukrainy Zakarpackiej, południowej Polski i Słowacji we wschodnio-karpackiej operacji strategicznej. Jednym z najbardziej znanych epizodów były krwawe walki o Przełęcz Dukielską, w których uczestniczyli także żołnierze utworzonego w ZSRR 1 Czechosłowackiego Korpusu Armijnego. W ramach zaplanowanej na styczeń 1945 roku zachodnio-karpackiej operacji strategicznej, front miał zająć północne Karpaty i Pogórze Karpackie. Następnie planowano uderzyć na położone na lewym brzegu Olzy, czyli w czeskiej części Śląska, Zagłębie Karwińsko-Ostrawskie. Na początku 1945 r. 4 Front Ukraiński tworzyły trzy armie:

Były one wspierane z powietrza przez 8 Armię Lotniczą (553 samoloty myśliwskie i szturmowe) gen. lejt. Wasilij Żdanow.

Front liczył dwanaście dywizji piechoty w pięciu korpusach. Jednak stan dywizji nie przekraczał 3 tysięcy ludzi. Wojskom tym nie przydzielono odwodów Naczelnego Dowództwa, posiadały stosunkowo niewiele broni pancernej. Zadaniem frontu było zapewnienie połączenia pomiędzy uderzającym z Polski na Berlin, centralnym zgrupowaniem Armii Czerwonej (1 Front Białoruski i 1 Front Ukraiński) a zgrupowaniem południowym (2 Front Ukraiński i 3 Front Ukraiński). Teren, w którym należało prowadzić natarcie, był górzysty i pokryty lasami. Zaplanowano atakować w tempie 33 km na dobę.

Działania 1 Frontu Ukraińskiego

Zadanie wyzwolenia Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego (powojenna nazwa ekonomiczna Górnośląski Okręg Przemysłowy) decyzją dowódcy frontu powierzono:

59. Armia, którą dowodził gen. Iwan Korownikow, otrzymała rozkaz natarcia czołowego w kierunku Starczynowa koło Olkusza, Katowic, Bytomia i Gliwic, mając za granicę działań swej prawej flanki linię wytyczoną miejscowościami: Miechów, Bytom. Początkowym zadaniem armii było zawładniecie rubieżą miast Będzina, Sosnowca i Mysłowic. W dalszym ciągu operacji armia winna wyjść na linię Mikołów, Bytom, Zabrze i w ten sposób zająć najważniejsze ośrodki przemysłowe Górnego Śląska, a następnie rozwinąć natarcie w kierunku Koźla, sforsować Odrę, uchwycić przyczółek na jej zachodnim brzegu i stworzyć tym samym warunki do natarcia w głąb Dolnego Śląska.

Skład bojowy 59. Armii

Działa ona nadal w składzie:

  • 43 Korpus Strzelecki (ZSRR)
  • 115 Korpus Strzelecki (ZSRR)
  • 4 Korpus Pancerny Gwardii.

Po otrzymaniu konkretnych zadań dowódca armii szybko podjął decyzje operacyjne. Wpływ na nie miał fakt, że sztab armii dysponował dostatecznymi danymi o znajdującym się naprzeciwko nieprzyjacielu oraz systemie jego obrony. W paśmie natarcia 59. Armii działały jednostki nieprzyjacielskie.

Siły Wehrmachtu

W sumie Niemcy posiadali 30 batalionów piechoty, ponad 200 czołgów i dział pancernych przy wsparciu 13 dywizjonów artylerii, to jest ponad 260 dział różnych kalibrów i 160 moździerzy. Dowództwo Grupy Armii Środek mogło także rzucić do boju około 200 samolotów oraz trzy dywizje piechoty i dwie dywizje pancerne, które miał w odwodzie operacyjnym na zachód od Bytomia.

Dowódca 59. Armii gen. Iwan Korownikow podjął następującą decyzję: przerwać obronę przeciwnika na rubieży rzek Przemszy i Białej Przemszy, wykonać główne natarcie skrzydłami 43 i 115 Korpusów Strzeleckich oraz siłami 4 Korpusu Pancernego Gwardii na ogólnym kierunku – Mysłowice, Katowice – rozbić broniące się zgrupowanie nieprzyjaciela i opanować rubież Będzin – Sosnowiec – Mysłowice. W dalszej kolejności oddziały miały rozwijać natarcie w kierunku Katowic i Gliwic, opanować miasta Chorzów, Bytom i wyjść na rubież Zabrze – Mikołów. Zadaniem 43 korpusu Strzeleckiego, który w pierwszym rzucie miał dwie dywizje, a w drugim 13 Dywizję Strzelecką, było skoncentrowanie wysiłków na swym lewym skrzydle i natarcie w kierunku Sławkowa i Sosnowca, następnie przerwanie niemieckiej obrony na rzece Białej Przemszy i opanowanie Dąbrowy Górniczej, Będzina oraz Sosnowca, następnie nacieranie w kierunku Bytomia.

Przygotowania obronne

Niemcy przekształcili miasto Bytom w silny punkt oporu, zakładając na drogach wylotowych zapory przeciwczołgowe, a w centrum miasta liczne bunkry obronne i różne inne przeszkody. W śródmieściu i na przedmieściach skoncentrowano oddziały wojska regularnego. Natomiast jednostki Volkssturmu wysunięto na przedpole pozycji Wehrmachtu. W ostatnim momencie nadeszła do Bytomia od strony Tarnowskich Gór także grupa czołgów z 20 Dywizji Pancernej. W wyniku ruchów oskrzydlających Armii Czerwonej obrona nad miastem kurczyła się coraz bardziej. W nocy z 26 na 27 stycznia bezpośrednia linia przebiegała tu od Miechowic przez Lasek Bytomski, tor kolejki wąskotorowej, Radzionków, tor kolejowy w Szarleju do północnej części dzielnicy Rozbark i dalej aż do Brzezin. 27 stycznia rozpoczęła się pod Bytomiem intensywna akcja bojowa. Od strony Szarleja dochodziły odgłosy walk czołgów, w związku z tym dowództwo niemieckie ogłosiło alarm przeciwlotniczy. Mosty zostały uprzednio przygotowane do wysadzenia. W momencie, kiedy czołg radziecki zbliżył się do mostu obok przystanku w Szarleju, saperzy niemieccy zniszczyli go, uniemożliwiając w tym miejscu przedarcie się czołgów do miasta. Wobec tego jednostki radzieckie przystąpiły niezwłocznie do ataku w kierunku Wielkiej Dąbrówki. Równocześnie pozycje niemieckie znalazły się pod ogniem ciężkiej artylerii Armii Czerwonej. W tych warunkach pierścień obrony niemieckiej popękał w różnych punktach obrony, a obrońcy wycofali się z przedpola do miasta. Przed wieczorem opór niemiecki został złamany. 27 stycznia 1945 – miasto Bytom zostało zajęte. Co prawda Niemcy z niedobitków Volkssturmu usiłowali jeszcze stworzyć linię oporu między Piaśnikami a Świętochłowicami, ale już nazajutrz dowódca tej „linii obrony” zwinął ją i podążył za ogólną falą odwrotu przez Katowice – Tychy w kierunku Pszczyny.

Straty

W walkach o Bytom poległo ponad 350 żołnierzy Armii Czerwonej, zginęło około 700 Niemców. Na skutek oporu niemieckiego Bytom poniósł stosunkowo duże straty. Zniszczeniu uległo 478 domów mieszkalnych, 143 obiekty gospodarcze, 35 obiektów przemysłowych i 80 budynków użyteczności publicznej.

Dalsze działania

Działania bojowe po zajęciu Katowic, Bytomia, Gliwic przeniosły się na południowy zachód od tych miejscowości. Walki toczyły się u wrót niejako otwartego jeszcze „górnośląskiego kotła”. Między Rybnikiem a Żorami niemieckie oddziały, mające ostatnią szansę ratunku, uderzały z rozmachem w rzekomo zamykający się pierścień wojsk Armii Czerwonej. Walka była gwałtowna. Jednostki radzieckie zręcznie pozorowały obronę, stawiając krótki opór, a następnie wycofywały się. W otwarty korytarz między Rybnikiem a Raciborzem wlewał się strumień wycofujących Niemców. Panował tam bałagan i chaos. Sztaby traciły łączność ze swymi jednostkami, pododdziały mieszały się w panice. Zanikała pedantyczna i skrupulatna niemiecka numeracja dywizji i pułków, oddziały określało się już tylko nazwiskiem, czasem nawet tymczasowego dowódcy. Przez Racibórz, Opawę i Ostrawę wycofywały się niedobitki wojsk gen. Schulza. W popłochu i w panice oddziały niemieckie umykały na południe, ale ich dowództwo poczytywało to sobie za zasługę.

Działania 4 Frontu Ukraińskiego

W walkach o oba miasta wzięły udział ze strony radzieckiej oddziały 60 armii 1 Frontu Ukraińskiego oraz 38 armii 4 Frontu Ukraińskiego – przez pewien czas w walkach o Rybnik udział brała niemiecka 8 Dywizja Pancerna.

Od 27 stycznia 1945 do 24 marca 1945 trwała bitwa o Żory. Pozycje obronne Wehrmachtu wyznaczono na linii Żory – Pawłowice.

W dniu 24 marca 1945 roku zmasowane natarcie radzieckiej 38. Armii pod dowództwem gen. Kiriłła Moskalenki i 1 Czechosłowackiej Samodzielnej Brygady Pancernej pod dowództwem ppłk. Vladimíra Janko(cz.) doprowadziło do zajęcia miasta. Na skutek walk 80% zabudowy miasta zostało doszczętnie zburzone. Skala zniszczeń wynikała z faktu, że władze radzieckie podjęły decyzję, aby 1 Front Ukraiński pod dowództwem marszałka Iwana Koniewa zajął uprzemysłowiony obszar Górnego Śląska w zasadzie bezstratnie. Ta ofensywa wojsk radzieckich polegała na okrążeniu wojsk niemieckich w taki sposób, iż pozostawiono im wąską gardziel, którą mogli się ewakuować w kierunku na Żory i dalej na Wodzisław.

17 marca natarcie 4 Frontu Ukraińskiego utknęło. W tym czasie nacierająca na prawym skrzydle 60 Armia 1 Frontu Ukraińskiego walczyła już w rejonie Raciborza. Jej sukcesy stworzyły warunki do wykonania głównego uderzenia na Ostrawę z innego kierunku. Rada Wojenna frontu zaakceptowała koncepcję obejścia umocnień przeciwnika od północnego zachodu i uderzenia na Ostrawę od północy przez Żory i Wodzisław Śląski.

Front wznowił natarcie 24 marca, chociaż już dwa dni wcześniej zaatakowała 1 Armia Gwardii, aby z kierunku głównego uderzenia odciągnąć część sił niemieckich broniących się przed oddziałami prawoskrzydłowej 38 Armii. 24 marca armia gen. Moskalenki zdobyła Żory, dzień później Wodzisław. W okolicach tego miasta weszła do walki czechosłowacka 1 Samodzielna Brygada Pancerna. Pierwotnie jednostka miała uderzyć w wyłom w niemieckiej obronie (którego jednak nie udało się wykonać 10 marca), aby nacierać w kierunku Cieszyna. W powietrzu operowała zaś czechosłowacka 1 Czechosłowacka Połączona Dywizja Lotnicza(cz.) – dowódca płk Ludvík Budín, składająca się z pułku myśliwskiego wyposażonego w Ła-5FN oraz pułku szturmowego na Ił-2, która stacjonowała na lotnisku polowym Poręba, 6 km na zachód od Pszczyny. Ostatni lot bojowy w II wojnie światowej czeskie Iły wykonały 2 maja. Celem nalotu był dworzec kolejowy w Cieszynie, gdzie zniszczono skład amunicji, parowozownię i 35 wagonów.

26 marca radzieckie najwyższe dowództwo odwołało dowódcę 4 Frontu Ukraińskiego, kilka dni później jego szefa sztabu. Wcześniej gen. Pietrow otrzymał na piśmie upomnienie podpisane m.in. przez Stalina, który nie był zadowolony z operacji prowadzonych przez 4 Front Ukraiński i sposobu dowodzenia. Podczas rozpoczętego 10 marca natarcia większa część sztabu Frontu znajdowała się 130 km z tyłu. Na czele frontu stanął gen. A. Jeriomienko. Jego wojska zasiliła 60 Armia ze składu 1 Frontu Ukraińskiego. 2 kwietnia oddziały radzieckie przekroczyły Odrę, jednak tempo działań osłabło. Działania odciążające prowadziły także dwie pozostałe armie frontu. Niemcy jednak mocno trzymali się w górskim terenie. Dopiero 5 kwietnia nacierająca na lewym skrzydle frontu 1 Armia Gwardii zdobyła Żywiec. Gwardziści nacierali w kierunku Frysztatu i Karwiny z zamiarem obejścia Ostrawy od południa. Ataki z marszu zostały zatrzymane. Nie bacząc na straty Niemcy kontratakowali na styku 38 i 1 Armii, ale zostali zatrzymani. Posiłki ściągali z Górnego i Dolnego Śląska, zgadzając się nawet na osłabienie sił walczących z 1 Frontem Ukraińskim, co świadczy o ich determinacji w obronie Bramy Morawskiej i zatrzymaniu dalszego uderzenia Armii Czerwonej w kierunku Pragi.

Działania 38 Armii

Odcinka strategicznego broniły elitarne niemieckie jednostki wzmocnione 59 Armią, XI Korpusem SS 17 Armii oraz 8 Dywizją Pancerną i 20 Dywizją Pancerną.

31 stycznia 38 Armia otrzymała rozkaz zdobycia Bielska. Jednocześnie postanowiono nie bombardować miasta artylerią, ani przez lotnictwo ze względu na fakt, że miasto było ważnym ośrodkiem przemysłowym. Skutkiem decyzji było ocalenie miasta od całkowitego zniszczenia, jednocześnie zdobywanie miasta dom po domu, ulica po ulicy zamienionych przez Niemców w fortece spowodowało wielkie straty w szeregach Rosjan. 1 lutego rozpoczęło się natarcie. Oddziały 121 Dywizji Strzeleckiej natarły na Lipnik Górny, którego broniło 140 czołgów i dział szturmowych. Wskutek zaciekłej obrony front w dniach 1–10 lutego posunął się tylko o 12 km W Bielsku-Białej 9 lutego 276 Dywizja Strzelecka (ZSRR) obeszła miasto od południa, natomiast 271 Dywizja Strzelecka opanowała Leszczyny. W dniach 10 i 11 lutego 574 i 383 pułki 121 dywizji toczyły krwawe walki w mieście. 10 lutego udało się dotrzeć Rosjanom do centrum. 12 lutego likwidowane były ostatnie gniazda oporu. 13 lutego radzieckie armie wyzwoliły Jaworze. Jednak tu na linii Żywiec, Strumień, Jaworze i Skoczów front się zatrzymał, gdyż Niemcy przeszli do kontruderzenia. Rozpoczęły się krwawe walki pozycyjne, które trwały aż do początków maja 1945 roku.

Podczas walk o rejon bielski zginęło 15 340 żołnierzy radzieckich.

Działania 1. Frontu Ukraińskiego

25 Gwardyjska Brygada Zmechanizowana w natarciu na Prudnik

15 marca 1945 r. rozpoczęła się operacja górnośląska prowadzona przez 1 Front Ukraiński. Uderzenie nastąpiło z Polskiej Cerekwi, Głubczyc i Grodkowa.

Celem Armii Czerwonej było okrążenie i rozbicie niemieckich wojsk, a następnie połączenie się w okolicach Prudnika. 17 marca Rosjanie po ciężkich walkach przekroczyli rzekę Osobłoga i zdobyli Racławice Śląskie. Tego dnia miasto było wzięte w dwa ognie, od strony Szonowa i Koźla oraz od strony Krapkowic.

Dowództwo garnizonu miasta postanowiło skoncentrować wszystkie siły w okolicach Błażejowic, Mionowa i Zawady. 18 marca Głogówek został zbombardowany przez sowiecki samolot. Zniszczeniu uległy kamienice na rynku, ratusz, roszarnia i magazyny na ulicy Fabrycznej. W tym dniu oddziały rosyjskie nacierające od zachodu połączyły się w Prudniku z podążającymi od wschodu z Racławic Śląskich jednostkami pancernymi 59 Armii gen. Rybałki.

Kocioł Głogówek

W okolicach Głogówka okrążono

344 Dywizja osłaniała ewakuację i ochronę kosztowności (dokumenty, papiery wartościowe, złoto itp.) z Górnego Śląska. W skład taboru wchodziła duża liczba ciężarówek wojskowych (trudna do oszacowania). Tabor w drugiej dekadzie marca 1945 stacjonował na dziedzińcu zamkowym i w parku, podczas przebicia z kotła został porzucony. Zawartość ładunku jest nieznana.

W związku z zaistniałą sytuacją, postanowiono ewakuować z miasta pod wieczór 17 marca pozostałych żołnierzy, rannych i uchodźców w kierunku Błażejowic. Kiedy pierwsi Rosjanie zbliżali się do wsi Wierzch stało się jasne, że jedynym rozwiązaniem będzie próba przebicia w kierunku Racławice Śląskie – Osobłoga, w której znajdowały się wojska niemieckie. W komunikacie radiowym przesłanym do dowództwa XXIV Korpusu Armijnego(niem.) gen. Erwin Jollasse(niem.) poinformował o rozpoczęciu wyłomu na Racławice Śląskie o godz. 17.00. Warunkiem powodzenia akcji było utrzymanie miejscowości Wierzch i zabezpieczenie odwodów w okolicy Zawada i Leśnik. Podczas zaciętych walk o wieś po obu stronach zginęło wielu żołnierzy, uchodźców i mieszkańców. Atutem niemieckich wojsk była dobrze rozlokowana artyleria, która skutecznie powstrzymała radzieckie natarcie. Zniszczono kilka rosyjskich czołgów. Sukces wojsk niemieckich był jednak bardzo kosztowny. Musiano pozostawić ciężki sprzęt, pojazdy, ciężarówki, armaty oraz ostatnie działa szturmowe, które zalegały na odcinku kilku kilometrów. Ostatnie walki miały miejsce w samych Racławicach Śląskich, gdzie Rosjanie niespodziewający się ataku, pozostawili niewielkie siły. Wojsko razem z uchodźcami (można przypuszczać, że było ich kilka tysięcy) utworzyło falę, która przetoczyła się przez wąską lukę rosyjskiego frontu. Nie wszystkim żołnierzom niemieckim udało się przebić przez tak zwany „kocioł”. Znane są przypadki (chodzi głównie o Estończyków z 20 Dywizji Grenadierów Waffen-SS), gdy żołnierze, którzy osłaniając tyły, nie zdążyli się przebić, tworzyli więc odizolowane punkty oporu. Wieczorem z 19/20 marca cała gmina Głogówek była w rękach sowieckich.

Zniszczenia

Opole, powojenna panorama Zaodrza. Większość budynków widocznych na zdjęciu zostało zburzonych. Widoczny zerwany Most Stulecia.
Rynek w Prudniku po zbombardowaniu
Nyski rynek po wojnie

Zniszczenia dotknęły miejscowości:

  • Gliwice – 23/24 stycznia zostały zniszczone jako pierwsze z dużych miast niemieckiego Górnego Śląska i zajęte przez Armię Czerwoną
  • Brzeg – w trakcie walk od 23 stycznia do 6 lutego 1945 poważnie uszkodzono Most Odrzański, a Stare Miasto z szeregiem cennych zabytków legło w gruzach, ogółem zburzeniu uległo 70% substancji miejskiej.
  • Katowice 27 stycznia – zajęcie miasta przez Armię Czerwoną. Splądrowanie i spalenie kwartału kamienic przy Rynku. Wywózki mieszkańców miasta do sowieckich kopalń w Workucie i Donbasie.
  • Bytom 27 stycznia na skutek oporu hitlerowców Bytom poniósł stosunkowo duże straty. Zniszczeniu uległo 478 domów mieszkalnych, 143 obiekty gospodarcze, 35 obiektów przemysłowych i 80 budynków użyteczności publicznej.
  • Chorzów zaś 28 stycznia 1945.
  • Prudnik – od 17 marca linia frontu aż do końca wojny, czyli do 8 maja 1945 r. znajdowała się nad Złotym Potokiem w Moszczance. W wyniku bombardowania przez lotnictwo radzieckie zniszczono Rynek, Plac Farny i Plac Zamkowy. Wcześniej podczas ostrzeliwania miasta Sowieci trafili w kilka domów na ul. Kolejowej i kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Wskutek wybuchu bomby podczas bitwy zginął SS-Obersturmbannführer Franz Augsberger – dowódca estońskiej 20 Dywizji Grenadierów SS, która broniła miasta.
  • Głubczyce – 18 marca 1945 roku miasto zostało otoczone przez wojska radzieckie. Broniły go 18 Ochotnicza Dywizja Grenadierów Pancernych SS Horst Wessel i 371 Dywizja Piechoty (III Rzesza). W wyniku trwającego do 24 marca oblężenia oraz grabieży dokonywanych przez żołnierzy radzieckich w pierwszym tygodniu po jego zakończeniu zniszczeniu uległo około 40% miasta.
  • Koźle – 20 marca 1945 Armia Czerwona zajęła Koźle. Zniszczono: ratusz, synagogę i kościół ewangelicki
  • Nysa – 23 marca 1945 – zniszczonych zostało wiele budynków, m.in. Dom Wagi Miejskiej oraz gotycka wieża ratuszowa, najwyższa budowla miasta. Ogółem zniszczeniu uległo ok. 60% zabudowy miasta.
  • Żory 24 marca 1945 – zniszczenia wyniosły 80% zabudowy miasta;
  • Rybnik 26 marca 1945 – zniszczeniu uległo jedynie 25% zabudowy miasta;
  • Wodzisław Śląski 26 marca 1945 – zniszczenia wyniosły 80% zabudowy miasta;
  • Racibórz w 31 marca 1945 został zdobyty – zniszczenia miasta wyniosły 85%.
  • Opawa 22–24 kwietnia 1945 – znaczna część miasta uległa uszkodzeniu lub całkowitemu zniszczeniu.
  • Głuchołazy – Od 24 marca linia frontu aż do końca wojny, czyli do 8 maja 1945 r. przebiegała wzdłuż rubieży: Biała Nyska – Bodzanów – Głuchołazy, pozostawiając wojska rosyjskie w odległości ok. 3 km na wschód od Głuchołaz, za Nowym Lasem i Charbielinem. Żołnierze Wehrmachtu mieli rozkaz wysadzania za sobą wszystkich mostów. Niemieckie oddziały wycofały się z Głuchołaz 9 maja, dzień po kapitulacji III Rzeszy.

Zobacz też

Literatura

  • Kazimierz Popiołek, Historia Śląska od zarania dziejów do 1945 roku.
  • Praca W. Kiełkowskiego Wyzwolenie Śląska Cieszyńskiego
  • A. Greczko Przez Karpaty
  • K. Moskalenko Uderzenie za uderzeniem
  • Paweł Newerla: Dzieje Raciborza i jego dzielnic. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2008. ISBN 978-83-89802-73-6. (pol.).
  • Norbert Mika: Dzieje ziemi raciborskiej. Kraków: Avalon, 2010. ISBN 978-83-7730-003-9. (pol.).
  • Blasius Hanczuch, Ronald Mrowiec, Piotr Sput: Koniec wojny w Raciborzu i na Raciborszczyźnie. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2007. ISBN 978-83-89802-34-7. (pol. • niem.)
  • Grzegorz Wawoczny: Tajemnice ziemi raciborskiej. Racibórz: Wydawnictwo i Agencja Informacyjna WAW, 2003. ISBN 83-917453-7-6. (pol.).

Przypisy

  1. ↑ a b Ryszard Kasza: Ulicami Prudnika z historią i fotografią w tle. Przemysław Birna, Franciszek Dendewicz, Piotr Kulczyk. Prudnik: Powiat Prudnicki, 2020, s. 44. ISBN 978-83-954314-5-6.
  2. ↑ Mapa wojsk sowieckich z planami walk o zdobycie poszczególnych miejscowości na Śląsku.

Linki zewnętrzne

Front wschodni (II wojna światowa)
1941
1942
1943
1944
1945

Media użyte na tej stronie

Flag of Germany (1935–1945).svg
National flag and merchant ensign of Germany from 1935 to 1945.
Flag of the USSR (1936-1955).svg
this is the flag of the Soviet Union in 1936. It was later replaced by File:Flag of the Soviet Union (1955-1980).svg.
Operacja górnośląska i dolnośląska.jpg
Mapa wojsk sowieckich z planami walk o zdobycie poszczególnych miejscowości na Śląsku w 1945 roku.
25 Gwardyjska Brygada Zmechanizowana w natarciu na Prudnik.jpg
25 Gwardyjska Brygada Zmechanizowana w natarciu od strony Głogówka. Zdjęcie wykonane w jednej z wiosek między Głogówkiem a Prudnikiem. Fotografia pochodzi z gazety Krasnaja Zwiezda z dnia 23 marca 1945.
Zniszczenia wojenne 39883 Fotopolska-Eu.jpg
Powojenna panorama Zaodrza. Większość budynków widocznych na zdjęciu nie istnieje, część zastąpiono plombami. Na zdjęciu widać zerwany Most Stulecia.
Rynek w Nysie po II wojnie.jpg
Rynek w Nysie po zniszczeniach IIWŚ.
Prudnik in 1946 (1).jpg
Prudnik w roku 1946.