Operacja woronesko-kastornieńska (1919)

Operacja woronesko-kastornieńska
wojna domowa w Rosji
Ilustracja
Konnica pod dowództwem Siemiona Budionnego odegrała kluczową rolę w sukcesie operacji woronesko-kastornieńskiej
Czaspaździernik – listopad 1919
Miejscegubernia woroneska
Przyczynadążenie do rozbicia białej Armii Ochotniczej
Wynikzwycięstwo czerwonych
Strony konfliktu
 Biali Rosyjska FSRR
Dowódcy
Władimir Maj-Majewski
Konstantin Mamontow
Andriej Szkuro
Anton Denikin
Wasilij Szorin
Aleksandr Jegorow
Siemion Budionny
Michaił Łaszewicz
brak współrzędnych

Operacja woronesko-kastornieńska – działania bojowe wojsk Frontu Południowego Armii Czerwonej przeciwko Armii Ochotniczej, części składowej Sił Zbrojnych Południa Rosji, w październiku – listopadzie 1919 r. Ich celem było powstrzymanie ofensywy białych na Moskwę i zmuszenie ich do wycofania się na południe, gdzie w założeniach dowództwa czerwonych ich siły miały zostać ostatecznie rozbite. Operacja zakończyła się całkowitym sukcesem czerwonych.

Tło wydarzeń

Po zdobyciu Carycyna w końcu czerwca 1919 r. gen. Anton Denikin wydał rozkaz rozpoczęcia ofensywy, której ostatecznym celem miało być zdobycie Moskwy, a w konsekwencji obalenie bolszewickiego rządu Rosji[1]. Biali odnieśli w jej toku znaczące sukcesy, zdobywając kolejno Kursk (20 września), Woroneż (30 września) i Orzeł (14 października)[2]. Nigdy wcześniej Siły Zbrojne Południa Rosji nie były tak blisko stolicy[2] ani też nie kontrolowały tak znacznego obszaru[3].

W obliczu bezpośredniego zagrożenia rząd bolszewicki przeprowadził mobilizację nowych ochotników do walki z Denikinem[4]. Na Front Południowy między wrześniem a 15 listopada 1919 r. skierowano 100 tys. nowych czerwonych żołnierzy[5].

W Armii Czerwonej przeprowadzona została również kolejna znacząca reorganizacja[6]. 27 września z 9 i 10 Armii utworzono Front Południowo-Wschodni pod dowództwem Wasilija Szorina, działający na odcinku od Carycyna do Bobrowa. Między Bobrowem a Żytomierzem rozciągnął się natomiast Front Południowy, złożony z 8, 12, 13 i 14 Armii, pod dowództwem Aleksandra Jegorowa. Siergiej Kamieniew miał być osobiście odpowiedzialny za koordynację ich działań[7]. Utworzono ponadto pierwszą po tej stronie konfliktu wielką jednostkę kawalerii - korpus kawalerii, przekształcony w listopadzie w 1 Armię Konną[8][9].

Przebieg operacji

Zadanie rozbicia Armii Ochotniczej, dowodzonej przez gen. Władimira Maj-Majewskiego i tworzącej prawe skrzydło idących na północ Sił Zbrojnych Południa Rosji, powierzono siłom lewego skrzydła Frontu Południowego: 8 i 13 Armii oraz konnemu korpusowi pod dowództwem Siemiona Budionnego[10].

Pierwsze wielkie zwycięstwo Armii Czerwonej w toku operacji było wynikiem niesubordynacji Budionnego, który nie wykonał rozkazu Szorina, by skierować się na południowy zachód, lecz postanowił wydać walną bitwę słynnym białym dowódcom kawalerii – Andriejowi Szkurze i Konstantinowi Mamontowowi[11]. 24 października Budionny odniósł zwycięstwo[11] nad dowodzonymi przez Mamontowa siłami 3 Kubańskiego i 4 Dońskiego korpusu kawalerii, między Woroneżem, Liskami i Kastornym[10]. 24 października Armia Czerwona opanowała Woroneż[11], a dwa dni później – Liski[10]. Umożliwiło to czerwonym przekroczenie Donu, co stwarzało bezpośrednie zagrożenie dla białych – prawdopodobne stawało się rozdzielenie Armii Ochotniczej i białych Kozaków dońskich[11]. Zrealizowanie tego zamierzenia było uzależnione od zdobycia węzła kolejowego Kastornoje, toteż biali bronili go z ogromną determinacją[11]. Ostatecznie jednak 15 listopada węzeł kolejowy został zajęty przez Armię Czerwoną[11]. Ponownie decydującą rolę odegrała kawaleria Budionnego[8]. Dwa dni później czerwoni opanowali również Kursk[11].

Operacja woronesko-kastornieńska oraz prowadzona w podobnym czasie operacja orłowsko-kromska były początkiem ostatecznego rozbicia przez Armię Czerwoną Sił Zbrojnych Południa Rosji[10][11]. Od utraty Kastornego i Kurska biali na froncie południowym wojny domowej nieustannie się wycofywali, a ich morale załamało się[11]. Do 11 grudnia, tj. do dnia, gdy czerwoni wkroczyli do Charkowa, odwrót ten miał zorganizowany charakter, następnie jednak zmienił się w bezładną ucieczkę[8]. Gen. Anton Denikin opracował jeszcze dwa plany przejścia do obrony w oparciu o linie Dniepru i Donu – pierwszy zakładał utrzymanie Carycyna i Kijowa[12], a gdy miasta te upadły odpowiednio 16 grudnia i w pierwszych dniach stycznia 1920 r. – obronę Rostowa nad Donem i Nowoczerkaska. Żadne z jego założeń nie zostało zrealizowane wskutek sporów personalnych między białymi dowódcami[12] oraz brak woli walki białych żołnierzy[13].

Przypisy

  1. P. Kenez, Red Advance..., s. 39.
  2. a b P. Kenez, Red Advance..., s. 44.
  3. P. Kenez, Red Advance..., s. 214.
  4. P. Kenez, Red Advance..., s. 215.
  5. P. Kenez, Red Advance..., s. 215-216.
  6. P. Kenez, Red Advance..., s. 216.
  7. P. Kenez, Red Advance..., s. 217.
  8. a b c J. D. Smele, The "Russian"..., s. 134.
  9. E. Mawdsley, Wojna..., s. 276-277.
  10. a b c d ВОРОНЕЖСКО-КАСТОРНЕНСКАЯ ОПЕРАЦИЯ 1919, encyclopedia.mil.ru [dostęp 2018-10-10].
  11. a b c d e f g h i P. Kenez, Red Advance..., s. 218.
  12. a b P. Kenez, Red Advance..., s. 218 i 220.
  13. E. Mawdsley, Wojna..., s. 277-278.

Bibliografia

  • P. Kenez, Red Advance, White Defeat. Civil War in South Russia 1919-1920, New Academia Publishing, Washington DC 2004, ​ISBN 0-9744934-5-7​.
  • Evan Mawdsley, Wojna domowa w Rosji 1917–1920, Monika Popławska (tłum.), Warszawa: Bellona, 2010, ISBN 978-83-11-11638-2, OCLC 750846354.
  • J. D. Smele, The "Russian" Civil Wars 1916-1926. Ten Years That Shook the World, Hurst&Company, London 2015, ​ISBN 978-1-84904-721-0​.

Media użyte na tej stronie

Armata a cavallo.jpg
1st Cavalry Army in the Russian civil war
Flag of Russian Empire for private use (1914–1917).svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape., Licencja: CC BY-SA 3.0
Flag of the Russian Empire, used from 1914–1917.
Note: Private use only, unofficial.