Oprawa złotnicza
Oprawa złotnicza (klejnotowa, ołtarzowa, luksusowa) – rodzaj oprawy powstałej we wczesnym średniowieczu. Stosowana głównie w kodeksach liturgicznych stanowiła najczęściej dar dla papieża, bądź osób panujących. Do ich wyrobu stosowano wszelkie techniki złotnicze. Rzeźbiono w kości słoniowej, wykorzystywano cyzelowanie, trybowanie oraz grawerowanie w srebrze i złocie, a także wysadzanie kamieniami szlachetnymi, półszlachetnymi (oprawy klejnotowe), bądź kryształami górskimi (oprawy będące jednocześnie relikwiarzami). Nierzadko emaliowano (oprawy emaliowane).
Oprawa złotnicza składa się z pokrytej złotem skóry (od XV w. aksamitu) lub blachy ze złota/srebra wraz z guzami oraz spinającą grzbiety klamrą. Wszystkie elementy łączono z deską stanowiącą podstawę. Okładzin kodeksów nie zdobiono jednolicie. W sposób szczególny koncentrowano się na części przedniej oraz grzbiecie książki (funkcja reprezentacyjna oprawy), natomiast część tylna pozostawała skromna. Rzemieślnikami odpowiedzialnymi za wytwórstwo opraw złotniczych byli złotnicy oraz snycerze.
Oprawa złotnicza stanowiła bardzo dobrą ochronę dla książki, aczkolwiek przyciągała złodziei, co często prowadziło do jej zniszczenia.
Spotykana do XIX wieku pod postacią zdobionych masą perłową, kością słoniową oraz okuciami modlitewników.
Szczególne rodzaje opraw złotniczych
- Oprawy klejnotowe – wysadzane kamieniami szlachetnymi lub półszlachetnymi.
- Oprawy emaliowane – pokryte wielobarwną emalią.
- Oprawy zawierające w centrum płaskorzeźbę wykonaną w złocie, lub w kości słoniowej (pozostałość po rzymskich tabliczkach konsularnych). Zazwyczaj wzór nawiązywał do konkretnej miniatury w tekście. Stosowano przeważnie w połączeniu z innymi technikami zdobniczymi.
Oprawa złotnicza
Codex of Uta – oprawa klejnotowa z centralną płaskorzeźbą w złocie
Zobacz też
Bibliografia
- Encyklopedia książki T. 2: K-Z, pod red. A. Żbikowskiej-Migoń; pod red. M. Skalskiej-Zlat, Wrocław 2017, s. 316-317. ISBN 978-83-229-3543-9.
- Barbara Bieńkowska, Elżbieta Maruszak, Książka na przestrzeni dziejów, Warszawa: Wydawnictwo Centrum Edukacji Bibliotekarskiej,Informacyjnej i Dokumentacyjnej im. Heleny Radlińskiej, 2005, s. 43-44, 305, ISBN 83-88581-21-X, OCLC 69448988.
- Barbara Bieńkowska, Halina Chamerska, Zarys dziejów książki, Warszawa: Centrum Ustawicznego Kształcenia Bibliotekarzy. Wydaw. Spółdzielcze, 1987, s. 58, 79, ISBN 83-209-0557-5, OCLC 834814929.
- Dahl S., Dzieje książki, Wrocław 1965, s. 60-62.
- Grycz J., Z dziejów i techniki książki, Wrocław 1951, s.132-133.
Media użyte na tej stronie
Because of its organic nature and tactile qualities, ivory was sometimes associated with flesh. The luxurious binding of a gospel book, probably originally made in the eleventh or twelfth century but heavily restored in the nineteenth century, contains ivory plaques depicting the Four Evangelists (the figure of Matthew is a nineteenth-century replacement.). The ivory plaques are placed between the arms of a silver filigree cross, whose flourishing pattern suggests teeming life, a reference to the everlasting life offered to humanity through Christ's Crucifixion. That event is depicted in gold leaf at the center of the cross, protected by a large rock crystal. In this example, the materials help the viewer to interpret the conceptual structure of the work. Whereas the figures of the Evangelists, the human transmitters of the gospels, are tangible and tactile, the image of the crucified Christ has a floating, ghostly quality, mediated and refracted by the curved surface of the crystal. Rock crystal was understood as frozen water and because of its transparency was associated with purity, hence with Christ: its dual nature as liquid and solid is invoked here to suggest Christ's status as hovering between the world of the flesh ad that of the spirit.
Image of the Cover of the famous Carolingian Gospel Codex Aureus of Sankt Emmeram. Made in ca. 870 at the Palace of Holy Roman Emperor Charles the Bald. Emperor Charles the Bald donated it to Arnulf of Carinthia who donated it to the Sankt Emmeram Abbey.