Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich

Pomnik kard. Kominka we Wrocławiu ze słynnym cytatem z Orędzia, odsłonięty w 40. rocznicę jego opublikowania

List biskupów polskich do niemieckich z 1965, nazywany później orędziem, uważany jest za jeden z najważniejszych etapów pojednania polsko-niemieckiego po II wojnie światowej. Z listu pochodzi cytat: ...przebaczamy i prosimy o wybaczenie [dosłownie: udzielamy wybaczenia i prosimy o nie]. List był niejako odpowiedzią na wystosowane 1 października 1965 r. Memorandum Wschodnie.

18 listopada 1965 podczas obrad II soboru watykańskiego orędzie podpisało 34 polskich biskupów, m.in. kardynał Stefan Wyszyński i Karol Wojtyła. Autorem i inicjatorem listu był przyszły arcybiskup wrocławski Bolesław Kominek. List był konsultowany z polskimi i niemieckimi biskupami oraz niemieckimi intelektualistami[1].

Pretekstem były pielgrzymki, jakie w połowie lat 60. odbywali niemieccy chrześcijanie do miejsc zbrodni niemieckich w Polsce oraz tzw. memorandum z Tybingi z 1961 r. Niemieccy ewangelicy wzywali w nim polityków do zaprzestania zabiegów o rewizję polsko-niemieckiej granicy. 1 października 1965 zachodnioniemiecki Ewangelicki Kościół Niemiec ogłosił Memorandum Wschodnie, w którym zaapelował o pojednanie, a także o uznanie granic na Odrze i Nysie.

W liście, napisanym po niemiecku przez abp. Kominka[2], streszczono polskie dzieje, podkreślając ciemne i jasne strony polsko-niemieckich stosunków. Stwierdzono, że niemieckie, hitlerowskie siły okupacyjne dopuściły się straszliwych zbrodni (choć ich nie wyszczególniono), zaznaczając, iż represjami niemieckimi byli dotknięci również Polacy, Przypomniano, że miliony Niemców ucierpiały wskutek powojennych wysiedleń, w wyniku których niektórzy z nich zginęli. Wspomniano również o granicy na Odrze i Nysie jako o skutku wojny. Polscy biskupi zapraszali biskupów niemieckich na obchody tysiąclecia chrztu Polski. Najsłynniejsze zdanie listu brzmi: W tym jak najbardziej chrześcijańskim, ale i bardzo ludzkim duchu wyciągamy do Was, siedzących tu na ławach kończącego się Soboru, nasze ręce oraz udzielamy wybaczenia i prosimy o nie.

Odpowiedź (nadesłaną 5 grudnia) podpisało 41 biskupów z RFN i NRD. Niemieccy biskupi przyjęli zaproszenie na polskie uroczystości, unikali jednak jasnego określenia stanowiska w kwestii granicy na Odrze i Nysie.

List polskich biskupów bardzo negatywnie oceniły władze PRL. Komitet Centralny PZPR uznał, że biskupi sfałszowali historię, że orędzie służyło interesom niemieckim, a jego sygnatariusze dopuścili się zdrady. Władze uważały za niedopuszczalne wypowiadanie się biskupów w sprawach dotyczących całego polskiego społeczeństwa i rozpętały kampanię propagandową przeciwko autorom listu. Publikowano artykuły w prasie, broszury i książki, odbyła się masowa akcja odczytów i wieców protestacyjnych w zakładach pracy[3]. Władze przeprowadzały też rozmowy z księżmi na temat orędzia, odbyło je 70% proboszczów. Oceny księży były podzielone.

Sprawa listu biskupów wpisywała się również w nasilający się w połowie lat sześćdziesiątych konflikt między władzami PRL a Kościołem, którego kulminacją było zorganizowanie przez władze oficjalnych obchodów Tysiąclecia Państwa Polskiego. konkurencyjnych wobec kościelnych obchodów Tysiąclecia Chrztu Polski. Władze wykorzystywały sprawę listu dla dezawuowania obrazu Kościoła w oczach społeczeństwa.

W czterdziestą rocznicę tego wydarzenia, które - jak się później okazało - otworzyło drogę do następnych porozumień międzynarodowych, na wrocławskiej wyspie Piasek postawiono pomnik metropolity wrocławskiego Bolesława Kominka ze wspomnianym cytatem u jego stóp.

O znaczeniu orędzia dla stosunków polsko-niemieckich wypowiedzieli się z okazji jego 50. rocznicy we wspólnym stanowisku dnia 22 listopada 2015 prezydent Niemiec Joachim Gauck i prezydent RP Andrzej Duda[4].

Przypisy

  1. Grzegorz Polak, Kościół i pojednanie z sąsiadami, „Niedziela”, 16 lipca 2012.
  2. „Głównym autorem „Orędzia” był abp Bolesław Kominek, późniejszy kardynał i metropolita wrocławski, który, jako Ślązak, tekst dokumentu od razu napisał po niemiecku.” Grzegorz Polak, Kościół i pojednanie z sąsiadami, „Niedziela,” 16 lipca 2012.
  3. „W Polsce reakcja komunistycznej propagandy na „Orędzie” była wręcz histeryczna. Na biskupów, a zwłaszcza na prymasa Wyszyńskiego, posypały się gromy. Jednym z najbardziej atakowanych hierarchów był też abp Karol Wojtyła, konsekwentnie broniący chrześcijańskich racji biskupów polskich. Przeciwko niemu władze wykorzystały nawet dawnych robotników z fabryki „Solvay”, gdzie podczas okupacji pracował młody Karol Wojtyła. Opublikowali oni w prasie list protestacyjny, w którym z wielkim oburzeniem, zdumieniem i rozczarowaniem odnieśli się do udziału abp. Wojtyły w redagowaniu i sygnowaniu „Orędzia”.” Grzegorz Polak Kościół i pojednanie z sąsiadami, „Niedziela”, 16 lipca 2012.
  4. Wspólne przesłanie prezydentów Polski i Niemiec na spotkanie Biskupów Episkopatów. prezydent.pl. [dostęp 2015-11-22].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Wroclaw-KardynalKominek.jpg
Wrocław, Wyspa Piasek: pomnik kardynała Bolesława Kominka odsłonięty 3 grudnia 2005
napis pod pomnikiem ...PRZEBACZAMY I PROSIMY O PRZEBACZENIE nawiązuje do listu biskupów polskich do biskupów niemieckich z 18 listopada 1965.