Orangutan borneański

Orangutan borneański
	Pongo pygmaeus
	(Linnaeus, 1760)
	; Samica
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	małpokształtne
Nadrodzina	małpy wąskonose
Rodzina	człowiekowate
Podrodzina	orangowate
Rodzaj	orangutan
Gatunek	orangutan borneański
Synonimy
	Simia pygmaeus Linnaeus, 1760; Simia satyrus Linnaeus, 1766; Simia focko Link, 1795; Simia agrias Schreber, 1799; Pongo borneo Lacépède, 1799; Pongo wurmbii Tiedemann, 1808; Simia morio R. Owen, 1837; Satyrus rufus Lesson, 1840; Pithecus brookei Blyth, 1853; Pithecus owenii Blyth, 1853; Pithecuscurtus Blyth, 1855; Satyrus sundaicus-borneensis Mayer, 1856; Satyrus sundaicus-sumatranus Mayer, 1856; Satyras knekias Mayer, 1856; Pithecus wallichii J.E. Gray, 1870; Pithecus satyrus landakkensis Selenka, 1896; Pithecus satyrus batangtuensis Selenka, 1896; Pithecus satyrus dadappensis Selenka, 1896; Pithecus satyrus genepaiensis Selenka, 1896; Pithecus satyrus skalauensis Selenka, 1896; Pithecus satyrus rantaiensis Selenka, 1896; Pithecus satyrus tuakensis Selenka, 1896; Pan vetus G.S. Miller, 1915;
Podgatunki
	P. p. pygmaeus (Linnaeus, 1760); P. p. morio (R. Owen, 1837); P. p. wurmbii (Tiedemann, 1808);
	P. p. pygmaeus (Linnaeus, 1760); P. p. morio (R. Owen, 1837); P. p. wurmbii (Tiedemann, 1808);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; krytycznie zagrożony
	Zasięg występowania

Orangutan borneański^[18] (Pongo pygmaeus) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny orangowatych (Ponginae) w obrębie rodziny człowiekowatych (Hominidae).

Zasięg występowania

Orangutan borneański występuje endemicznie na Borneo zamieszkując w zależności od podgatunku^[19]^[18]:

P. p. pygmaeus – orangutan borneański – zachodnie Borneo w Malezji (południowy Sarawak) i Indonezji (północne Borneo Zachodnie).
P. p. morio – orangutan rudy – północne i wschodnie Borneo w Malezji (Sabah) i Indonezji (Borneo Wschodnie); prawdopodobnie również północny Sarawak.
P. p. wurmbii – orangutan jednobarwny – południowa indonezyjska część Borneo (południowe Borneo Zachodnie i Borneo Środkowe).

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1760 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Simia pygmaeus^[2]. Holotyp pochodził znad rzeki Landak, w Kalimantan (indonezyjska część Borneo)^[20].

Dane molekularne umiejscawiają P. pygmaeus jako takson siostrzany w stosunku do niedawno opisanego P. tapanuliensis na Sumatrze, z relatywnie niedawnym czasem dywergencji wynoszącym 2,41 mln lat temu; oba gatunki oddzieliły się od P. abelii około 3,97 mln lat temu^[21]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki^[19].

Etymologia

Pongo: nazwa mpongi oznaczająca w bantu (Kongo) dużą małpę człekokształtną; Lacépède użył tej nazwy na określenie orangutana^[22]; Palmer sugeruje również, że jest to rodzima nazwa z Borneo^[23].
pygmaeus: łac. pygmaeus „pigmej, liliput”, od gr. πυγμαιος pugmaios „karłowaty, wielkości pięści”, od πυγμη pugmē „pięść”^[24].
morio: łac. morio „potwór, zdeformowana osoba”^[25].
wurmbii: Friedrich von Wurmb (1742–1781), niemiecki botanik^[7].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 72–85 cm, samców 96–97 cm; masa ciała samic 30–45 kg, samców bez kryzy 30–65 kg, samców z kryzą 60–85 kg^[26]. Orangutan borneański wykazuje skrajny dymorfizm płciowy; samce stają się coraz cięższe wraz z wiekiem i mogą przekraczać 100 kg masy ciała^[26].

Ekologia

Długość życia na wolności 35–40 lat; w niewoli do 60.

Zagrożenia

W latach 1999–2015 populacja gatunku spadła o przeszło 100 tys., tj. o połowę^[27].

Przypisy

↑ Pongo pygmaeus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ ^a ^b Ch. Linnaeus: Amoenitates academicae, seu, Dissertationes variae physicae, medicae, botanicae :antehac seorsim editae: nunc collectae et auctae: cum tabulis aeneis. Cz. 6. Holmiae ;et Lipsiae: Apud Godofredum Kiesewetter, 1763, s. 68. (łac.).
↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 34. (łac.).
↑ J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 59. (niem.).
↑ J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1799, s. ii.c. (niem.).
↑ Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 4. (fr.).
↑ ^a ^b F. Tiedemann: Zoologie. Zu seinen Vorlesungen entworfen. Cz. 1: Allgemeine Zoologie, Mensch und Säugthiere. Landshut: In der Weberscheu Buchhandjuug, 1808, s. 329. (niem.).
↑ R. Owen. On a new Orang (Simia Morio). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 4, s. 92, 1836. (ang.).
↑ R.-P. Lesson: Species des Mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 40. (fr.).
↑ ^a ^b E. Blyth. Remarks on the different species of Orangutans. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 22, s. 375 (przypis), 1853. (ang.).
↑ E. Blyth. Further remarks on the different species of Orang-utan. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 24, s. 525, 1855. (ang.).
↑ ^a ^b ^c A.F.J.K. Mayer. Zur Anatomie des Orang-Utang und des Chimpansee. „Archiv für Naturgeschichte”. 22 (1), s. 282, 1856. (niem.).
↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 8. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Selenka 1896 ↓, s. 384.
↑ ^a ^b ^c ^d Selenka 1896 ↓, s. 385.
↑ G.S. Miller. The jaw of the Piltdown man. „Smithsonian miscellaneous collections”. 65 (12), s. 19, 1915. (ang.).
↑ M.M. Ancrenaz M.M. i inni, Pongo pygmaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016 [online], wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-13] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 270. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Pongo pygmaeus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-13].
↑ A. Nater, M.P. Mattle-Greminger, A. Nurcahyo, M.G. Nowak, M. Manue, T. Desai, C. Groves, M. Pybus, T.B. Sonay, Ch. Roos, A.R. Lameira, S.A. Wich, J. Askew, M. Davila-Ross, G. Fredriksson, G. Valles, F. Casals, J. Prado-Martinez, B. Goossens, E.J. Verschoor, K.S. Warren, I. Singleton, D.A. Marques, J. Pamungkas, D. Perwitasari-Farajallah, P. Rianti, A. Tuuga, I.G. Gut, M. Gut, P. Orozco-terWenge, C.P. van Schaik, J. Bertranpetit, M. Anisimova, A. Scally, T. Marques-Bonet, E. Meijaard & M. Krützen. Morphometric, Behavioral, and Genomic Evidence for a New Orangutan Species. „Current Biology”. 27 (22), s. 3487–3498.e10, 2017. DOI: 10.1016/j.cub.2017.09.047. (ang.).
↑ Pongo. Online Etymology Dictionary. [dostęp 2020-11-12]. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 556, 1904. (ang.).
↑ The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World [online], S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
↑ E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 1. Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 139. (ang.).
↑ ^a ^b E.A. Williamson, F.G. Maisels, C.P. Groves, B.I. Fruth, T. Humle, F.B. Morton, M.C. Richardson, A.E. Russon & I. Singleton: Family Hominidae (Great Apes). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 884–885. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ M.M. Voigt M.M. i inni, Global Demand for Natural Resources Eliminated More Than 100,000 Bornean Orangutans, „Current Biology”, 0 (0), 2018, DOI: 10.1016/j.cub.2018.01.053, ISSN 0960-9822 [dostęp 2018-02-17] (ang.).

Bibliografia

E. Selenka. Die Rassen und der Zahnwechsel des Orang-Utan. „Sitzungsberichte der Königlich Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin”. Jahrgang 1896 (1), s. 381–392, 1896. (niem.).

[itis-1] Pongo pygmaeus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[Linnaeus-2] Ch. Linnaeus: Amoenitates academicae, seu, Dissertationes variae physicae, medicae, botanicae :antehac seorsim editae: nunc collectae et auctae: cum tabulis aeneis. Cz. 6. Holmiae ;et Lipsiae: Apud Godofredum Kiesewetter, 1763, s. 68. (łac.).

[Linnaeus2-3] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 34. (łac.).

[Link-4] J.H.F. Link: Beyträge zur Naturgeschichte. Zweytes Stück. Ueber die Lebenskräfte in naturhistorischer Rücksich, und die Classification der Säugethiere. Rostock: K.C. Stiller, 1795, s. 59. (niem.).

[Schreber-5] J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1799, s. ii.c. (niem.).

[Lacépède-6] Tableau des divisions, sous-divisions, ordres et genres des mammifères. W: B.G. de Lacépède: Discours d’ouverture et de clôture du cours d’histoire naturelle, donné dans le Muséum national d’Histoire naturelle, l’an VII de la République, et tableaux méthodiques des mammifères et des oiseaux. Paris: Plassan, 1799, s. 4. (fr.).

[Tiedemann-7] F. Tiedemann: Zoologie. Zu seinen Vorlesungen entworfen. Cz. 1: Allgemeine Zoologie, Mensch und Säugthiere. Landshut: In der Weberscheu Buchhandjuug, 1808, s. 329. (niem.).

[Owen-8] R. Owen. On a new Orang (Simia Morio). „Proceedings of the Zoological Society of London”. 4, s. 92, 1836. (ang.).

[Lesson-9] R.-P. Lesson: Species des Mammifères bimanes et quadrumanes; suivi d’un mémoire sur les Oryctéropes. Paris: J.B. Baillière, 1840, s. 40. (fr.).

[Blyth-10] E. Blyth. Remarks on the different species of Orangutans. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 22, s. 375 (przypis), 1853. (ang.).

[Blyth2-11] E. Blyth. Further remarks on the different species of Orang-utan. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 24, s. 525, 1855. (ang.).

[Mayer-12] A.F.J.K. Mayer. Zur Anatomie des Orang-Utang und des Chimpansee. „Archiv für Naturgeschichte”. 22 (1), s. 282, 1856. (niem.).

[Gray-13] J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 8. (ang.).

[CITEREFSelenka1896[https://www.biodiversitylibrary.org/page/29351937_384]-14] Selenka 1896 ↓, s. 384.

[CITEREFSelenka1896[https://www.biodiversitylibrary.org/page/29351938_385]-15] Selenka 1896 ↓, s. 385.

[Miller-16] G.S. Miller. The jaw of the Piltdown man. „Smithsonian miscellaneous collections”. 65 (12), s. 19, 1915. (ang.).

[iucn-17] M.M. Ancrenaz M.M. i inni, Pongo pygmaeus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016 [online], wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-13] (ang.).

[Cichocki&inni-18] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 54. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-19] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 270. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-20] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Pongo pygmaeus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-13].

[Nater&inni-21] A. Nater, M.P. Mattle-Greminger, A. Nurcahyo, M.G. Nowak, M. Manue, T. Desai, C. Groves, M. Pybus, T.B. Sonay, Ch. Roos, A.R. Lameira, S.A. Wich, J. Askew, M. Davila-Ross, G. Fredriksson, G. Valles, F. Casals, J. Prado-Martinez, B. Goossens, E.J. Verschoor, K.S. Warren, I. Singleton, D.A. Marques, J. Pamungkas, D. Perwitasari-Farajallah, P. Rianti, A. Tuuga, I.G. Gut, M. Gut, P. Orozco-terWenge, C.P. van Schaik, J. Bertranpetit, M. Anisimova, A. Scally, T. Marques-Bonet, E. Meijaard & M. Krützen. Morphometric, Behavioral, and Genomic Evidence for a New Orangutan Species. „Current Biology”. 27 (22), s. 3487–3498.e10, 2017. DOI: 10.1016/j.cub.2017.09.047. (ang.).

[etymonline-22] Pongo. Online Etymology Dictionary. [dostęp 2020-11-12]. (ang.).

[Palmer-23] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 556, 1904. (ang.).

[Jobling-24] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World [online], S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).

[Jaeger-25] E.C. Jaeger: Source-book of biological names and terms. Wyd. 1. Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 139. (ang.).

[Williamson&inni-26] E.A. Williamson, F.G. Maisels, C.P. Groves, B.I. Fruth, T. Humle, F.B. Morton, M.C. Richardson, A.E. Russon & I. Singleton: Family Hominidae (Great Apes). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 884–885. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[27] M.M. Voigt M.M. i inni, Global Demand for Natural Resources Eliminated More Than 100,000 Bornean Orangutans, „Current Biology”, 0 (0), 2018, DOI: 10.1016/j.cub.2018.01.053, ISSN 0960-9822 [dostęp 2018-02-17] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne