Orda

Orda – stosowane w Polsce określenie ogólne dla wojsk koczowników, zazwyczaj Tatarów z Chanatu Krymskiego i nogajskich ord przednich, najeżdżających ziemie litewskie, ruskie, polskie i rosyjskie w XV-XVIII wieku.

Wśród ludów ałtajskich było to określenie namiotu władcy, albo, bardziej ogólnie, jego siedziby. Określenie złota orda oznaczało tam złoty paradny namiot władcy, a państwo było nazywane Ułusem (np. Ułus Dżocziego, Ułus Ugedeja)^[1]. W państwach europejskich, takich jak Polska lub Rosja, nazwa orda była rozciągana na rządzone przez władcę państwo (stąd nazwy Złota Orda, Biała Orda).

Etymologicznie, słowo orda pochodzi od mongolskiego słowa ordo^[2] lub tureckiego orta, które oznacza stronę, oddział, namiot lub kierunek^[3]. Tłumaczone jako obóz lub pałac, namiot^[4], a następnie siedziba władzy^[5] lub dwór królewski^[6][7].

W granicach chińskiego cesarstwa Liao, słowo ordo było używane w odniesieniu do otoczenia najważniejszych osób w państwie (podobnie jak europejski dwór monarszy), włączając w to niewolników, czeladź i ochroniarzy. Cesarze, cesarzowe i książęta mieli swoje ordy.

Lista najbardziej znanych ord (państw lub związków plemiennych)

• Złota Orda (Ułus Dżoczi) – chanat mongolsko-tatarski istniejący w latach 1240-1435^[8][9].
• Biała Orda – chanat mongolski powstały w XIII wieku, założony przez Ordę, stanowił zachodnią część Złotej Ordy^[10][9].
• Wielka Orda – chanat mongolsko-tatarski istniejący w latach 1435-1502, po rozpadzie Złotej Ordy^[11][12].
• Orda Nogajska – konfederacja plemion koczowniczych (Mongołowie, Tatarzy, Połowcy, Pieczyngowie, Awarowie, Chazarowie i inne) na Stepie Pontyjskim, istniejąca w latach 1390-1634, pod panowaniem Rosji od 1634 do 1770 roku^[13][14].
• Nogajskie ordy przednie – koczownicze plemiona Nogajów zamieszkujące w latach 1430-1856 stepy nadczarnomorskie, pod panowaniem Krymu i Turcji, potem Rosji^[15][16].
• Orda Kałmucka – buddyjskie państwo Ojratów założone w latach dwudziestych XVII wieku na obszarach między rzekami Don i Jaik, w 1771 roku większość z nich postanowiła wrócić do dawnej ojczyzny, 13 tys. rodzin pozostało na terenie Kałmucji i podporządkowało się rosyjskiemu gubernatorowi^[17][18].

Przypisy

Bibliografia

• Leszek Podhorodecki: Tatarzy. Od Czyngis-chna do XX wieku. Warszawa: Bellona, 2010. ISBN 978-83-11-11801-0.
• Leszek Podhorodecki: Chanat krymski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987. ISBN 83-05-11618-2.
• Janusz Pajewski: Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978. ISBN 83-214-0336-0.
• Piotr Borawski: Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1986. ISBN 83-205-3747-9.
• Dariusz Skorupa: Stosunki polsko-tatarskie 1595-1623. Warszawa: PAN, 2004. ISBN 83-89729-05-9.
• Ludwik Bazylow: Historia Mongolii. Wrocław: Ossolineum, 1981. ISBN 83-04-00608-1.
• C.E. Bosworth, D.O. Morgan: Ordu. W: C.E. Bosworth, E. Van Donzel, W.P. Heinrichs, G. Lecomte: The Encyclopaedia of Islam. New Edition. Volume VIII. Leiden: E.J. Brill, 1995. ISBN 90-04-09834-8.
• Егоров В. Л.: Историческая география Золотой Орды в XIII—XIV вв.. Москва: Наука, 1985.
• Сафаргалиев М. Г.: Распад Золотой Орды. Саранск: 1960.
• Трепавлов В. В.: История Ногайской Орды. Восточная литература, 2002. ISBN 5-02-018193-5.
• Батмаев М. М.: Социально-политический строй и хозяйство калмыков в XVII—XVIII вв.. Джангар: Элиста, 2002.
• Греков Б. Д., Якубовский А. Ю.: Золотая Орда и её падение. Москва-Ленинград: Издательство АН СССР, 1950.
• Abbott Gleason: A companion to Russian history. Wiley-Blackwell, 2009. ISBN 978-1-4051-3560-3. [dostęp 2011-01-16].
• Hasan Celāl Güzel, Cem Oğuz, Osman Karatay: The Turks: Middle ages. Murat Ocak. Yeni Türkiye, 2002. [dostęp 2011-01-16].
• Michael Burgan: Empire of the Mongols. Infobase Publishing, August 2009. ISBN 978-1-60413-163-5. [dostęp 2011-01-17].
• Leo de Hartog: Russia and the Mongol yoke: the history of the Russian principalities and the Golden Horde, 1221-1502. British Academic Press, 1996. ISBN 978-1-85043-961-5. [dostęp 2011-01-17].
• Michael Kohn: Mongolia. Lonely Planet, 1 May 2008. ISBN 978-1-74104-578-9. [dostęp 2011-01-17].
• Willem van Ruysbroeck, Giovanni di Piano Carpini (abp. of Antivari): The journey of William of Rubruck to the eastern parts of the world, 1253-55. Printed for the Hakluyt Society, 1900. [dostęp 2011-01-17].

Linki zewnętrzne

• Biblioteka Jakuba Korotowa (ros.)