Order Świętego Aleksandra Newskiego

Order św. Aleksandra Newskiego
Орден св. Александра Невского

Awers odznaki orderu z brylantami (wer. do 1856)
Awers odznaki orderu (wer. 1820–1830)
Awers odznaki orderu na wielkiej wstędze (wer. do 1819)
Gwiazda
Baretka
Ustanowiono	1724
Wycofano	1917 (jako odzn. państwowe)
Święto	30 sierpnia
Dewiza	ЗA TPYДЫ И OTEЧECTBO (za pracę i ojczyznę)
Wielkość	odznaka: ∅ 55 mm gwiazda: ∅ 90 mm
Kruszec	odznaka: złoto gwiazda: srebro
Wydano	ponad 3,5 tys.
Powyżej	Order Świętego Andrzeja
Równorzędne	Order Świętej Katarzyny Męczennicy
Poniżej	Order Orła Białego

Order Świętego Aleksandra Newskiego (ros. Орден Святого Александра Невского) – wysokie odznaczenie Imperium Rosyjskiego nadawane w latach 1710–1917. W hierarchii carskich orderów cywilnych znajdował się wraz z Orderem św. Katarzyny na drugim miejscu po Orderze św. Andrzeja. Obecnie jest jednym z orderów domowych b. panującej dynastii Romanow.

Historia

Już w roku 1710 car Piotr I Wielki zapragnął rozwinąć kult św. księcia Aleksandra Newskiego i wzniósł w tym celu monaster pod jego wezwaniem w Sankt Petersburgu. W roku 1724 przeniesiono relikwie świętego z Włodzimierza do nowej stolicy Rosji i car przy tej okazji ustanowił jednoklasowy order jego imienia, nie zdążył już jednak wydać statutów i przeprowadzić nadania nowego odznaczenia. Pierwszych nadań dokonała caryca Katarzyna I 26 maja 1725 roku, w dzień zaślubin swej córki Anny Pietrowny z holsztyńskim księciem Karolem Fryderykiem, który tego samego dnia ustanowił holsztyński (później carski) Order Świętej Anny.

Order św. Aleksandra Newskiego otrzymał statuty dopiero w 1797 za panowania cara Pawła I, który mu przydzielił zaszczytne drugie miejsce w systemie cywilnych orderów carskich. Posiadanie Orderu Świętego Aleksandra Newskiego lub Orderu Orła Białego było dla poddanych carskich warunkiem nadania Orderu św. Andrzeja (kawalerowie tego odznaczenia nosili Order św. Aleksandra na szyi).

Nadawany był zarówno za zasługi cywilne jak i wojskowe wobec państwa.

Insygnia

Błędny sposób noszenia (przez niewłaściwe ramię).

Odznaka orderowa miała kształt krzyża kawalerskiego wykonanego w złocie i emaliowanego na czerwono, a do 1815 ramiona wykonywano z czerwonego szkła rubinowego.

Medalion środkowy awersu zawierał wizerunek świętego w złotej zbroi i na koniu. Medalion rewersu to ukoronowany monogram Aleksandra Newskiego.

Między ramionami krzyża znajdowały się ukoronowane dwugłowe orły rosyjskie typu kolistego. W XVIII w. orły miały rozpostarte skrzydła i trzymały w szponach wiązki błyskawic i wieńce laurowe.

Krzyż orderu, w przypadku komandorii, noszony był na szyi poniżej krzyży orderowych Orderu św. Jerzego II i III kl.

Gwiazda orderowa była srebrna, ośmiopromienna, z okrągłym medalionem środkowym z łacińskim monogramem świętego S A (Sanctus Alexander), otoczonym dewizą orderu ЗA TPYДЫ И OTEЧECTBO (za pracę i ojczyznę). Noszono ją poniżej gwiazd Orderu św. Jerzego I i II kl. oraz gwiazdy Orderu św. Włodzimierza I kl., a zdejmowano przy gwieździe Orderu św. Andrzeja.

Od 1855 za bohaterskie czyny wojenne można było otrzymać order ze złotymi mieczami, które na krzyżu były podkładane pod orły między jego ramionami, a na gwieździe w formie skrzyżowanej pod środkowym medalionem.

Jako dowód wyjątkowej łaski cara order nadawany był z brylantami, którymi pokrywano orły krzyża i całą gwiazdę. Na krzyżu ozdabiano nimi orły oraz otoczkę medalionu środkowego.

Order nadawano także niechrześcijanom, przy czym od 1844 w medalionie awersu i gwiazdy umieszczano carskiego orła zamiast figury i monogramu św. Aleksandra.

Wstęga orderowa była wykonywana z jedwabnej mory koloru czerwonego o szerokości 100 mm i noszona z lewego ramienia na prawy bok. W przypadku posiadania Orderu św. Andrzeja, wstęgę orderu z odznaką wieszano na szyi.

Świętem orderu był 30 sierpnia (starego stylu) – 11 września.

Pozbawiony carskich koron na orłach order był nadawany również przez rząd Aleksandra Kiereńskiego jako najwyższe odznaczenie państwowe.

Odznaczeni

Łącznie ordrem odznaczono ponad 3674 osób.

Zobacz też

• Order Aleksandra Newskiego (Związek Radziecki)
• Order Aleksandra Newskiego (Federacja Rosyjska)

Bibliografia

• Arnhard Graf Klenau: Europäische Orden ab 1700, Monachium 1978 (niem.)
• И. Г. Спасский: Иностранные и русские ордена до 1917 года, Leningrad 1963 (ros.)
• Alan W. Hazelton: The Russian Imperial Orders. Nowy Jork 1932, s. 23-27 (ang.)
• Robert Werlich: Russian Orders, Decorations and Medals. Waszyngton 1981, s. 6-8 (ang.)
• Włodzimierz Jakubowski: Ordery i medale Rosji. Toruń 1993, s. 19-20, 193-194
• Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Warszawa: 1939, s. 614.
• Орден Святого Александра Невского. medalirus.ru. [dostęp 2020-10-27]. (ros.).
• Полный список кавалеров ордена святого Александра Невского издан в виде словаря. mitropolia.spb.ru, 2010-02-17. [dostęp 2020-10-27]. (ros.).
• Статут Императорского ордена Св. Благоверного Князя Александра Невского [w:] Свод Учреждений Государственных. Книга Восьмая. Учреждение Орденов и Других Знаков Отличия (ros.) [statuty z 1892]