Order Sztandaru Pracy
Awers i rewers orderu I i II klasy | |
Baretka orderu I klasy | |
Baretka orderu II klasy | |
Ustanowiono | 2 lipca 1949 |
---|---|
Wycofano | 16 października 1992 |
Wielkość | średnica 43 mm |
Wydano | 282 245 |
Powyżej | |
Poniżej | |
Projektant | |
Powiązane | sowieckie Order Czerwonego Sztandaru Pracy i Order Czerwonego Sztandaru |
Order Sztandaru Pracy, pierwotnie order „Sztandar Pracy” – polskie wysokie odznaczenie państwowe Polski Ludowej ustanowione ustawą z dnia 2 lipca 1949 roku ... w celu nagrodzenia wyjątkowych zasług położonych dla Narodu i Państwa...[1] Ostatni raz nadano go w 1991. Został zniesiony w 1992.
Wzorem dla tego odznaczenia były dwa sowieckie ordery: wojskowy Order Czerwonego Sztandaru i cywilny Order Czerwonego Sztandaru Pracy. Niedługo potem zaczęto ustanawiać podobne odznaczenia w pozostałych demoludach[2].
Autorem projektu był Wojciech Jastrzębowski, który wzorował się na kształcie pięcioramiennego krzyża francuskiej Legii Honorowej[2].
Zasady nadawania
Order Sztandaru Pracy dzielił się na dwie klasy I i II. Mógł być nadawany w każdej klasie wielokrotnie.
Orderem Sztandaru Pracy mogły być nagrodzone osoby oraz przedsiębiorstwa, instytucje, jednostki terytorialne za zasługi w następujących dziedzinach:
- przemysłu, rolnictwa, komunikacji, budownictwa, handlu państwowego, spółdzielczości, finansów i innych działów gospodarki narodowej – przez usprawnienie lub ulepszenie metod pracy, racjonalizację pracy albo wybitne osiągnięcia w przodownictwie pracy,
- oświaty, nauki, kultury i sztuki,
- podniesienia obronności kraju,
- podniesienia zdrowotności i kultury fizycznej Narodu,
- służby publicznej
Ustawa z dnia 17 lutego 1960 o orderach i odznaczeniach nieco zmieniła zasady nadawania orderu, stanowiąc, że Order Sztandaru Pracy może być nadany osobom, które położyły wybitne zasługi dla budowy socjalizmu w Polsce Ludowej, zwłaszcza w dziedzinie:
- gospodarki narodowej, w szczególności przez trwałe i znaczne przodownictwo w pracy, ulepszenie organizacji lub metod pracy, zwiększenie jej wydajności, wynalazczości, racjonalizatorstwo oraz wprowadzanie postępu technicznego,
- działalności społecznej i służby państwowej,
- oświaty, nauki, kultury i sztuki,
- ochrony zdrowia i rozwoju kultury fizycznej,
- umocnienia obronności państwa.
W dalszym ciągu mógł być również nadany przedsiębiorstwu, instytucji, jednostce terytorialnej, jednostce wojskowej[3]. Górnikom order mógł być przyznany za nieprzerwaną i wyróżniającą się pracę górniczą: po 20 latach – II klasy, po 25 latach – I klasy (za 7, 10 lub 15 lat można było otrzymać Krzyż Zasługi w stopniu odpowiednim dla stażu pracy: Brązowym, Srebrnym lub Złotym)[4][5][6][7][8].
Order był nadawany do 1952 roku przez Prezydenta RP, a następnie Radę Państwa (przez krótki okres od 1989 – ponownie przez Prezydenta). Ostatni raz nadano go w 1991. Ustawa z dnia 16 października 1992 roku zniosła ten order, uchylając przepisy ustawy z 17 lutego 1960 dotyczące Orderu Sztandaru Pracy[9].
Opis odznaki
Odznaką Orderu Sztandaru Pracy jest pięcioramienny krzyż gwiaździsty o średnicy 43 mm. Na awersie krzyża ramiona są emaliowane na biało w obramowaniu, między ramionami znajdują się pęki promieni. W środku krzyża znajduje się okrągła tarcza emaliowana na szafirowo, na której w ramce umieszczona jest postać robotnika trzymającego w prawej ręce czerwony sztandar, a w lewej ręce młot. Na rewersie w środku krzyża na okrągłej tarczy jest napis PRL (do 1952 roku RP). Obramowanie ramion krzyża, pęki promieni, ramka tarczy, postać robotnika, drzewce i obramowanie sztandaru, młot i rewers odznaki w klasie I są złocone, a w klasie II srebrzone.
Wstążka orderu ma szerokość 36 mm, jest koloru czerwonego z pąsowymi wąskimi paskami po bokach o szerokości 3 mm. Na baretce w klasie I umieszczona jest rozetka, co odróżnia ją od klasy II.
Order był piątym w precedencji polskich odznaczeń państwowych. Noszono go na lewej stronie piersi:
- Order Sztandaru Pracy I klasy – po Orderze Krzyża Grunwaldu I klasy
- Order Sztandaru Pracy II klasy – po Orderze Krzyża Grunwaldu II klasy
Obecnie ordery te mogą być noszone w kolejności ich otrzymania po aktualnych orderach państwowych, a przed medalami i innymi odznaczeniami[10].
Odznaczeni
Po raz pierwszy był nadany 22 lipca 1949[11], kiedy nadano 95 orderów klasy I i 246 klasy II, a ordery otrzymali wówczas m.in. pisarze Igor Newerly, Gustaw Morcinek, Zofia Nałkowska, Jerzy Andrzejewski i ekonomista prof. Edward Lipiński.
Łącznie przyznano 162 299 Orderów Sztandaru Pracy[12], w tym 1113 zbiorowości[13].
Wg danych Biura Odznaczeń Państwowych Kancelarii Rady Państwa oraz Biura Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP przyznano:
- I klasę – 8011 razy, a po 1989 r. – 974 razy,
- II klasę – 258 876 razy, a po 1989 r. – 14 394 razy;
łącznie – 282 255 orderów[14].
Około połowy nadanych orderów I klasy i zdecydowaną większość orderów II klasy otrzymali górnicy (zapis w Karcie Górnika uprawniał do II klasy po 20 latach pracy, a do I klasy po 25 latach pracy; jeszcze w 1991 nadano górnikom 2,5 tys. tych orderów[13]). Otrzymanie tego orderu, w realiach PRL, było ambicją wielu ludzi kończących karierę zawodową, zwłaszcza że wiązało się z nim uzyskiwanie dodatku do emerytury w wysokości 20% podstawy świadczenia (podobnie jak z niektórymi innymi polskimi wysokimi odznaczeniami zwanymi potocznie orderami chlebowymi).
Przypisy
- ↑ Ustawa z dnia 2 lipca 1949 r. o orderze „Sztandar Pracy” (Dz.U. z 1949 r. nr 41, poz. 301).
- ↑ a b Tadeusz Jeziorowski, Mariusz Skotnicki (red.): Blask orderów. T. III. Warszawa: Muzeum Łazienki Królewskie, 2019, s. 44-46.
- ↑ Ustawa z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. z 1960 r. nr 10, poz. 66)
- ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 1 lipca 1960 r. w sprawie nadawania orderów i odznaczeń za nieprzerwaną i wyróżniającą się pracę w górnictwie, hutnictwie i w stoczniach (M.P. z 1960 r. nr 55, poz. 261)
- ↑ Zarządzenie nr 13 Prezesa Rady Ministrów z dnia 23 lutego 1962 r. w sprawie stanowisk i okresów nieprzerwanej pracy uzasadniających przedstawienie do orderów lub odznaczeń pracowników zatrudnionych w górnictwie, hutnictwie i w stoczniach (M.P. z 1962 r. nr 20, poz. 84)
- ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 12 lutego 1972 r. zmieniająca uchwałę Rady Państwa z dnia 1 lipca 1960 r. w sprawie nadawania orderów i odznaczeń za nieprzerwaną i wyróżniającą się pracę w górnictwie, hutnictwie i w stoczniach (M.P. z 1972 r. nr 11, poz. 79)
- ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 6 stycznia 1977 r. w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu nadawania orderów i odznaczeń (M.P. z 1977 r. nr 2, poz. 12)
- ↑ Uchwała Rady Państwa z dnia 3 czerwca 1982 r. zmieniająca uchwałę w sprawie szczegółowych zasad oraz trybu nadawania orderów i odznaczeń (M.P. z 1982 r. nr 16, poz. 124)
- ↑ Art. 2 pkt. 1 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1992 r. Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 451).
- ↑ Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 452 § 16. 2.
- ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 lipca 1949 r. w sprawie nadania Orderu „Sztandar Pracy”. (M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58).
- ↑ Juliusz Ćwieluch: Medalomania. Raport: Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. polityka.pl, 20 listopada 2010. [dostęp 2012-05-04].
- ↑ a b Zbigniew Puchalski: Dzieje polskich znaków zaszczytnych. Warszawa: Wyd. Sejmowe, 2000, s. 255.
- ↑ Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. I). Warszawa: 2008, s. 20.
Bibliografia
- Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Interpress, 1989. ISBN 83-223-2287-9.
Media użyte na tej stronie
(c) Smat at pl.wikipedia, CC BY-SA 3.0
Order Sztandaru Pracy I i II klasy
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
Autor: Saper65, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dokument nadania Orderu Sztandaru Pracy II klasy, dla instytucji