Order Wojskowy Świętego Henryka

Order Wojskowy św. Henryka
*Militär-Sankt-Heinrichs-Orden*
	; Awers i rewers Krzyża Kawalerskiego
	; Gwiazda i oznaka Krzyża Wielkiego
	; Baretka
Ustanowiono	7 listopada 1736
Wycofano	11 sierpnia 1919
Dewiza	VIRTUTI IN BELLO; (męstwu na wojnie)
Powyżej	Order Korony Rucianej
Poniżej	Order Zasługi Cywilnej

Królewski Saski Order Wojskowy św. Henryka (niem. Königlich Sächsischer Militär St.Heinrichsorden) – latach 1736-1919 najwyższe odznaczenie wojskowe Królestwa Saksonii, najstarszy i od 1807 drugi order w saskiej kolejności starszeństwa po Orderze Korony Rucianej, a przed powstałym w 1815 Orderem Zasługi Cywilnej^[1]^[2]^[3].

Obecnie istnieje jako order domowy linii albertyńskiej królewskiej dynastii Wettynów^[4].

Jest najstarszym znanym niemieckim odznaczeniem wojennym^[5].

Historia

Order ustanowiony został 7 listopada 1736 na zamku Hubertusburg przez króla Polski i elektora Saksonii Augusta III w dzień jego 40. urodzin i ku czci cesarza św. Henryka II, ostatniego władcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego z dynastii saskiej. Przeznaczony był wyłącznie dla oficerów za niezwykłą waleczność na polu walki^[3] lub za 50 lat wiernej służby. O pierwszych nadaniach nic nie wiadomo, nie było ich zapewne wiele, gdyż order popadł niejako w letarg aż do roku 1768, gdy został odnowiony przez następcę Augusta, regenta Ksawerego Wettyna^[6].

Do 7 października 1807 nadawany był w jednej klasie, później w trzech klasach:

Krzyż Wielki (Großkreuz),
Komandor (Commandeur),
Kawaler (Ritter)^[2].

23 grudnia 1829 roku order został ponownie odnowiony przez króla Saksonii Antoniego, który nadał mu nowe statuty i zmienił wygląd insygniów. Order otrzymał cztery klasy:

I klasa – Krzyż Wielki (dla generałów lejtnantów dowodzących korpusami),
II klasa – Komandor I Klasy (dla generałów lejtnantów i generałów-majorów dowodzących brygadami w polu),
III klasa – Komandor II Klasy (dla oficerów sztabowych),
IV klasa – Kawaler^[2].

17 marca 1796 dodano jako V klasę, połączony z orderem:

Medal Zasługi Wojskowej (złoty lub srebrny – dla podoficerów i szeregowych)^[2]^[1].

Liczba żyjących odznaczonych Krzyżem Wielkim (nie licząc aktualnie panującego króla jako wielkiego mistrza) była zawsze bardzo mała, np. w 1828 – sześciu^[7], w 1837 – pięciu^[8], w 1847 –żadnego^[9], w 1857 – dwóch^[10], w 1866 – jeden^[11], w 1877 w spisie odznaczeń żadnych odznaczonych w żadnej klasie nie wymieniono^[12].

Nie nadawany od 1918 jako odznaczenie państwowe i ostatecznie zniesiony 11 sierpnia 1919^[13], przetrwał do 2012 jako order domowy^[4], a do dzisiaj zarejestrowany związek historyczny w RFN^[14].

Insygnia

Krzyż orderu (różnej wielkości w różnych klasach) to złoty krzyż maltański z białymi brzegami, z podobizną św. Henryka w medalionie środkowym awersu, otoczoną napisem Fridericus Augustus D.G. Rex Saxoniae instauravit, i z saskim Herbem Rucianym w medalionie rewersu otoczonym dewizą orderu VIRTUTI IN BELLO (Męstwu na Wojnie). Między ramionami krzyża znajdują się zielone wianki ruciane. Ośmiopromienna złota gwiazda I i II klasy nosi na sobie awers krzyża otoczony dewizą orderu. Order noszony był na niebieskiej wstędze z żółtymi paskami po bokach, przy I klasie z prawego ramienia na lewy bok. Odznaki wszystkich klas zawieszone były na złotej koronie królewskiej.

Z orderem związany był dwuklasowy (złoty i srebrny) Medal Zasług Wojskowych (Militärverdienstmedaille) dla podoficerów i żołnierzy, ustanowiony w roku 1793 przez elektora Fryderyka Augusta I i noszony na wstążce orderu św. Henryka.

Wielcy Mistrzowie

Odznaczeni

Wśród polskich znanych odznaczonych znaleźli się m.in. wyróżnieni w roku ustanowienia orderu:

a w 1815 krzyże komandorskie z gwiazdami otrzymali byli adiutanci saskiego króla:

gen. Franciszek Paszkowski,
gen. Kazimierz Turno^[16].

Przypisy

↑ ^a ^b Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: 1939, s. 456
↑ ^a ^b ^c ^d Maximilian Gritzner: Handbuch der Ritter- und Verdienstorden aller Kulturstaaten der Welt. Lipsk: 1893, s. 438-441
↑ ^a ^b Robert Werlich: Orders and Decorations of all Nations. Waszyngton: 1963, s. 136-137
↑ ^a ^b Dynastic orders. W: Register of orders of chivalry. Report of the International Commission for Orders of Chivalry (2002) [on-line]. en. [dostęp 2016-05-24].
↑ ^a ^b Zbigniew Bocheński. Order św. Henryka z czasów Augusta III. „Broń i Barwa”. 1937, nr 7/8. s. 172-173 (30-31).
↑ Gustav Adolph Ackermann: Ordensbuch sämmtlicher in Europa blühender und erloschener Orden und Ehrenzeichen. Annaberg: 1855, s. 45-46
↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1828, s. 55-73
↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1837, s. 45-53
↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1847, s. 5-7
↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1857, s. 5-15
↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1866, s. 5-14
↑ Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1877, s. 3-5
↑ Konstytucja weimarska z 11 sierpnia 1919 w artykule 109 pkt 4 i 5 znosiła możliwość nadawania orderów i odznaczeń przez państwo niemieckie, a jednocześnie zabraniała obywatelom Niemiec przyjmowania jakichkolwiek tytułów i orderów obcych rządów (patrz: Die Verfassung des Deutschen Reichs („Weimarer Reichsverfassung”) vom 11. August 1919).
↑ St.-Heinrichs-Orden (niem.). st-heinrichs-orden.von-sachsen.eu. [dostęp 2016-06-13].
↑ Marta Męclewska (oprac.): Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008. Zamek Królewski w Warszawie, 2008, s. 151.
↑ Tadeusz Jeziorowski: The Napoleonic Orders. Ordery Napoleońskie. Warszawa 2018, s. 99

[ko-1] Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: 1939, s. 456

[mg-2] Maximilian Gritzner: Handbuch der Ritter- und Verdienstorden aller Kulturstaaten der Welt. Lipsk: 1893, s. 438-441

[rw-3] Robert Werlich: Orders and Decorations of all Nations. Waszyngton: 1963, s. 136-137

[ico-4] Dynastic orders. W: Register of orders of chivalry. Report of the International Commission for Orders of Chivalry (2002) [on-line]. en. [dostęp 2016-05-24].

[zb-5] Zbigniew Bocheński. Order św. Henryka z czasów Augusta III. „Broń i Barwa”. 1937, nr 7/8. s. 172-173 (30-31).

[6] Gustav Adolph Ackermann: Ordensbuch sämmtlicher in Europa blühender und erloschener Orden und Ehrenzeichen. Annaberg: 1855, s. 45-46

[7] Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1828, s. 55-73

[8] Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1837, s. 45-53

[9] Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1847, s. 5-7

[ks1857-10] Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1857, s. 5-15

[ks1866-11] Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1866, s. 5-14

[ks1877-12] Königlich Sächsischer Hof-, Civil- und Militär-Staat. Drezno: 1877, s. 3-5

[13] Konstytucja weimarska z 11 sierpnia 1919 w artykule 109 pkt 4 i 5 znosiła możliwość nadawania orderów i odznaczeń przez państwo niemieckie, a jednocześnie zabraniała obywatelom Niemiec przyjmowania jakichkolwiek tytułów i orderów obcych rządów (patrz: Die Verfassung des Deutschen Reichs („Weimarer Reichsverfassung”) vom 11. August 1919).

[14] St.-Heinrichs-Orden (niem.). st-heinrichs-orden.von-sachsen.eu. [dostęp 2016-06-13].

[mm-15] Marta Męclewska (oprac.): Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008. Zamek Królewski w Warszawie, 2008, s. 151.

[tj-16] Tadeusz Jeziorowski: The Napoleonic Orders. Ordery Napoleońskie. Warszawa 2018, s. 99

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

Ks. Anhalt	Order Alberta Niedźwiedzia Krzyż Fryderyka
Wlk. Ks. Badenii	Order Wierności Order Lwa Zeryngeńskiego Krzyż Zasługi Orderu Lwa Zeryngeńskiego Order Zasługi Wojskowej Karola Fryderyka Order Bertholda I Krzyż Zasługi Wojennej
Królestwo Bawarii/ /Palatynat Reński	Order św. Huberta Order św. Jerzego Order Wojskowy Maksymiliana Józefa Order Zasługi Korony Bawarskiej Order Zasługi św. Michała Order Maksymiliana Order Zasługi Wojskowej Order Ludwika Order św. Elżbiety Order Teresy Order Lwa Palatyńskiego
Brema/Hamburg/Lubeka	Krzyż Hanzeatycki Krzyż Wybitnej Służby Odznaka za Służbę (Brema) Odznaka za Służbę (Hamburg) Odznaka za Służbę (Lubeka)
Ks. Brunszwiku	Order Henryka Lwa Krzyż Zasługi Wojennej Krzyż Wybitnej Służby Medal Waterloo
Królestwo Hanoweru	Order św. Jerzego Order Gwelfów Order Ernesta Augusta Medal Waterloo
Wlk. Ks. Hesji (-Darmstadt)	Order Ludwika Order Lwa Złotego Order Zasługi Filipa Wspaniałomyślnego Order Gwiazdy Brabancji Krzyż Zasługi Wojskowej Medal Waleczności Krzyż Wojskowy Sanitarny Odznaka Honorowa Powszechna
Elektorat Hesji (-Kassel)	Order Wilhelma Order Hełmu Żelaznego Order Lwa Złotego Order Zasługi Wojskowej
Ks. Hohenlohe	Order Feniksa
Ks. Hohenzollern	Order Książęcy Hohenzollernów
Ks. Detmold-Lippe	Order Lippeński Order Leopolda Krzyż Zasługi Wojennej Order Berty Order Róży Lippeńskiej Krzyż Pamiątkowy 1849
Ks. Schaumburg-Lippe	Order Schaumburg-Lippeński Krzyż za Wierną Służbę Medal Zasługi Wojskowej Medal Zasługi Cywilnej Medal Zasługi
Wlk. Ks. Meklemburgii-Schwerinu	Order Korony Wendyjskiej Order Gryfa Krzyż Zasługi Wojskowej
Wlk. Ks. Meklemburgii-Strelitzu	Order Korony Wendyjskiej Order Gryfa Krzyż Zasługi za Odznaczenie się Podczas Wojny
Wlk. Ks. Oldenburga	Order Zasługi Krzyż Fryderyka Augusta Odznaka za Zasługi dla Czerwonego Krzyża
Królestwo Prus	Order Orła Czarnego Pour le Mérite (Order Szlachetności) Order Wilhelma Order Zasługi Korony Pruskiej Order Orła Czerwonego (Order Szczerości) Order Królewski Korony Order Hohenzollernów Order św. Jana Order Luizy Krzyż Zasługi dla Kobiet Krzyż Żelazny Krzyż Zasługi dla Kobiet i Dziewcząt Odznaka Honorowa Wojskowa Medal za Ratowanie Ginących Medal Czerwonego Krzyża Medal Waterloo Medal Koronacyjny (1862) Krzyż Szturmowy Duppelski Krzyż Alsen Medal Pamiątkowy Wojenny za 1864 Krzyż Pamiątkowy za 1866 Medal Pamiątkowy Wojenny za 1870/71 Medal Wilhelma I Medal Pamiątkowy Chin Medal Pamiątkowy Jubileuszowy Hanowerski Odznaka za Służbę Odznaka za Służbę dla Obrony Krajowej Krzyż Kulmski Order Łabędzia
Ks. Reuss-Greiz i Reuss-Gera	Krzyż Honorowy Reusski Krzyż Zasługi Krzyż Zasługi Wojennej Odznaka za Służbę
Królestwo Saksonii	Order Korony Rucianej Order św. Henryka Order Zasługi Cywilnej Medal Orderu Zasługi Cywilnej Order Alberta Order Sidonii Order Marii Anny
Wlk. Ks. Saksonii-Weimaru	Order Sokoła Białego (Order Czujności) Krzyż Wojenny Wilhelma Ernesta Krzyż Honorowy Wojenny
Ks. Saksonii-Altenburga- -Koburg-Gota-Meiningen	Order Ernestyński Order Trupiej Głowy Order św. Joachima Medal Waterloo
Ks. Schwarzburg-Rudolstadt	Krzyż Honorowy Książęco-Schwarzburgski Medal Zasługi Wojennej
Ks. Waldeck-Pyrmont	Order Zasługi Krzyż Zasługi dla Osób Cywilnych i Wojskowych Odznaka za Służbę
Królestwo Westfalii	Order Korony Westfalii
Królestwo Wirtembergii	Order Korony / Order Orła Złotego (Order Myśliwski) Order Zasługi Wojskowej Order Fryderyka Order Olgi Krzyż Wilhelma Krzyż Karoliny Order Zasługi Cywilnej Medal Zasługi Cywilnej

Rodzaj odznaczenia	Order krzyż medal gwiazda odznaka dystynktorium
Elementy insygniów	Godło łańcuch orderowy gwiazda orderowa rozetka galonik okucie wstęga orderowa
Formy zredukowane	Cywilna: miniaturka orderowa mundurowa: baretka
Lista odznaczeń w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie
Lista baretek w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie organizacjach międzynarodowych
Prawo	kapituła orderu odznaczenie państwowe order domowy order kobiecy
System odznaczeń w Polsce	Komisja Heraldyczna polski system orderowo-odznaczeniowy (lista) polskie odznaczenia resortowe polskie odznaczenia samorządowe

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne