Order chlebowy

Order chlebowy
Ustanowiono

28 marca 1958

Wycofano

1 stycznia 1999

Wydano

ok. 900 tys.

Order chlebowy – potoczna nazwa dla wszystkich wysokich odznaczeń państwowych w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (grupę tę tworzyło pięć orderów i jedno odznaczenie oraz piętnaście odznak tytułów honorowych), których nadanie dawało prawo do specjalnego dodatku do rent i emerytur (zwanego powszechnie dodatkiem chlebowym). Najbardziej znany był tak zwany krzyż chlebowy, czyli Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, będący najniższą (piątą) klasą tego Orderu, który był nadawany automatycznie za 30 przepracowanych lat, na przykład nauczycielom (od 1972), górnikom, hutnikom, urzędnikom państwowym i pracownikom upowszechniania kultury (w latach osiemdziesiątych). Łączna liczba wszystkich odznaczeń chlebowych to około 900 tysięcy[1][2][3][4][5]. Niezależnie od liczby posiadanych odznaczeń chlebowych osobom uprawnionym przysługiwał tylko jeden dodatek[6].

Historia

W okresie II Rzeczypospolitej z tytułu posiadania wysokich wojskowych odznaczeń państwowych również przysługiwały dodatkowe uprawnienia finansowe, np. posiadacze Orderu Wojennego Virtuti Militari otrzymywali dożywotnio roczną pensję w wysokości 300 zł, a posiadacze Krzyża lub Medalu Niepodległości mogli ubiegać się o dodatkowe zaopatrzenie od państwa, które mogło być dziedziczone przez rodziców lub dzieci.

W PRL dodatki z tytułu odznaczeń państwowych – w postaci emerytury, renty inwalidzkiej lub renty rodzinnej – wprowadzono nowelizacją z 28 marca 1958 ustawy emerytalnej[6] i potwierdzono ustawą z 31 stycznia 1959 o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej oraz ich rodzin[7]. Przysługiwał początkowo osobom odznaczonym orderami: Budowniczych Polski Ludowej, Odrodzenia Polski, Virtuti Militari, Krzyża Grunwaldu, Sztandaru Pracy albo Krzyżem Walecznych, a także osobom posiadającym tytuły honorowe: „Zasłużony Górnik PRL”, „Zasłużony Nauczyciel PRL”, „Zasłużony Hutnik PRL”, „Zasłużony Kolejarz PRL”, „Zasłużony Stoczniowiec PRL”, „Zasłużony Portowiec PRL”, „Zasłużony Lekarz PRL”, „Zasłużony dla Zdrowia Narodu”, „Lotnik Kosmonauta PRL”, „Zasłużony Pilot Wojskowy PRL”. Wynosił 20% podstawy wymiaru świadczenia, nie mógł jednak przekroczyć 3 tys. zł. Dodatki te uwzględniała również nowa Ustawa Emerytalna z 1982[8]. W 1984 dodano jeszcze tytuł honorowy „Zasłużony dla Kultury Narodowej”, a w 1985 jeszcze 4 tytuły: „Zasłużony Drukarz PRL”, „Zasłużony Energetyk PRL”, „Zasłużony dla Wymiaru Sprawiedliwości PRL” i „Zasłużony Rolnik PRL[1].

W 1989 podniesiono wartość miesięczną dodatku do 25% emerytury lub renty, lecz jego wysokość dalej nie mogła przekraczać 3 tys. zł[9]. W 1991 większość dodatków z tytułu odznaczenia państwowego została zniesiona. Prawa do niego zachowały jedynie osoby, które ukończyły 80 lat życia przed 31 grudnia 1990[10][11]. W 1992 roku zniesiono Order Budowniczych Polski Ludowej, Order Krzyża Grunwaldu i Order Sztandaru Pracy oraz tytuły honorowe, z pozostawieniem prawa do ich posiadania przez wcześniej odznaczonych[12]. Podczas weryfikacji akt komunistycznych „kombatantów”, wnioski o przyznanie chlebowych były szczególnym źródłem informacji dla komisji weryfikacyjnej, ponieważ były w nich podane liczby zabitych żołnierzy Armii Krajowej lub żołnierzy wyklętych np. ze Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość[2]. Denominacja z 1995 spowodowała zmniejszenie dodatku chlebowego do 30 gr na miesiąc, co wywoływało sprzeciw środowisk kombatanckich i ich wielokrotne apele o jego zniesienie, gdyż jego wysokość uważali za uwłaczającą[4]. Ostatecznie wszelkie dodatki z tytułu odznaczeń wycofano 1 stycznia 1999[13][14].

Statystyki nadań

Ordery i odznaczenie

Łącznie – 894 052 nadań.

Tytuły honorowe

W latach 1955-1986 nadano łącznie 10 380 tytułów honorowych, a w 1987 – 1315 tytułów[1]. W III Rzeczypospolitej, po niewielkiej zmianie wyglądu odznaki (litery „PRL” zastąpiono „RP”), tytuły honorowe były nadal nadawane na mocy ustaw z czasów PRL do 1992. Łącznie (w latach 1955-1992) nadano ich: 14 650[5], z czego w latach 1991-92: 1242 (599+643)[17].

Przypisy

  1. a b c red. Stefan Oberleitner: Polskie ordery, odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705-1990. Vademecum dla kolekcjonerów. Polska Rzeczpospolita Ludowa, 1944-1990. Zielona Góra: Kanion, 1999, s. 10, 77. ISBN 83-87-80805-9.
  2. a b Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat 1993-2000. Cz. 1, A-H. red. Teresa Smółkowa. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN – Wyd. „Lexis”, 2004, s. 99-100. ISBN 83-89-42502-5.
  3. Zbigniew Puchalski. Order Odrodzenia Polski. „A Akcent. Literatura i sztuka. Almanach”. R. 10 nr 1-4 (35-38), s. 161, 1989. red. Bogusław Wróblewski. Wydawnictwo Lubelskie. ISSN 0208-6220. 
  4. a b Juliusz Ćwieluch: Medalomania. Raport. Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. „polityka.pl”, 20 listopada 2010. s. 1. [dostęp 2013-06-27].
  5. a b c d e f Juliusz Ćwieluch: Medalomania. Raport. Medale i ordery. Kto daje, komu i za co. „polityka.pl”, 20 listopada 2010. s. 3. [dostęp 2013-06-27].
  6. a b Ustawa z dnia 28 marca 1958 r. o zmianie przepisów o rentach i zaopatrzeniach (Dz.U. z 1958 r. nr 21, poz. 93. Zmiana w art. 59.)
  7. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej oraz ich rodzin (Dz.U. z 1959 r. nr 12, poz. 70. Art. 24)
  8. Ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. z 1982 r. nr 40, poz. 267. Art. 49.)
  9. Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 20 kwietnia 1989 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. z 1989 r. nr 24, poz. 133. Art. 33.)
  10. Zbigniew Janowski: W obronie praw Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari. 2004-02-09. [dostęp 2013-06-27].
  11. Ustawa z dnia 14 grudnia 1990 r. o rewaloryzacji emerytur i rent dla osób, które ukończyły 80 lat, oraz o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (Dz.U. z 1990 r. nr 92, poz. 540. Art. 9.)
  12. Ustawa z dnia 16 października 1992 r. Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 451. Art. 12.)
  13. Jolanta Fedak: Odpowiedź ministra pracy i polityki społecznej na interpelację nr 10616 w sprawie odebrania dodatku do renty i emerytury z tytułu nadanych orderów. Warszawa, 3 sierpnia 2009. [dostęp 2013-06-27].
  14. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 504. Art. 195.)
  15. Stefan Oberleitner: Polskie ordery, odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705-1990. Vademecum dla kolekcjonerów. T. II (Polska Rzeczpospolita Ludowa 1944-1990). Zielona Góra: Kanion, 1999, s. 12-13.
  16. Krzyż Walecznych. [dostęp 2013-06-27].
  17. Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia 1946 – 1989 & 1989 – 2006. Warszawa: Wojciech Stela, 2010, s. 505, 577. ISBN 978-83-906628-3-1.

Linki zewnętrzne

  • Falerystyka. Ordery i odznaczenia polskie i niemieckie. [dostęp 2013-06-27].
  • Odznaki tytułów honorowych (zdjęcie). Tablica 46: (1. Zasłużony Górnik PRL, 2. Zasłużony Hutnik PRL, 3. Zasłużony Kolejarz PRL, 4. Zasłużony Nauczyciel PRL, 5. Zasłużony Stoczniowiec PRL, 6. Zasłużony Pilot Wojskowy PRL, 7. Lotnik-Kosmonauta PRL, 8. Zasłużony Lekarz PRL, 9. Zasłużony dla Zdrowia Narodu, 10. Zasłużony Portowiec PRL, 11. Zasłużony Energetyk PRL, 12. Zasłużony Rolnik PRL, 13. Zasłużony dla Kultury Narodowej, 14. Zasłużony Drukarz PRL, 15. Zasłużony dla wymiaru Sprawiedliwości PRL, 16. Odznaka Nagrody Państwowej I stopnia, 17. Odznaka Nagrody Państwowej II stopnia)

Media użyte na tej stronie

POL Odznaka Zasłużony Nauczyciel PRL v.2.jpg
Autor: Jakubkaja, Licencja: CC BY-SA 3.0
Odznaka Tytułu Honorowego "Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej".

"Dla zasłużonych nauczycieli i pracowników pedagogicznych, którzy w okresie wieloletniej pracy zawodowej osiągnęli liczące się efekty w dziedzinie nauczania, doskonalenia metod pracy dydaktycznej i wychowawczej, pracy wychowawczo - opiekuńczej, nauczania politechnicznego, podnoszenia kultury fizycznej i higieny szkolnej, rozwijania zainteresowań i uzdolnień naukowych, technicznych, krzewienia czytelnictwa, szerzenia oświaty i kultury rolniczej oraz rozpowszechniania oświaty wśród dorosłych"http://www.tars.prospect.pl/prl/prl_znau.html].

Liczba odznaczonych: 4230

Data ustanowienia: 4 sierpnia 1956 roku /Dz. U. PRL, 1956, nr 12, poz.63

Nr odznaki na zdjęciu: 2410-86-21.

Akty prawne:

M.P. 1956 nr 75 poz. 876: Uchwała Rady Państwa z dnia 4 sierpnia 1956 r. w sprawie tytułu honorowego "Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej" [1]

M.P. 1982 nr 24 poz. 208: Uchwała Rady Państwa z dnia 17 września 1982 r. w sprawie tytułu honorowego "Zasłużony Nauczyciel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej" [2]
Order Budowniczych Polski Ludowej 106251261zlc.jpg
Autor: unknown, Licencja: Attribution
Order Sztandaru Pracy-I i IIkl.jpg
(c) Smat at pl.wikipedia, CC BY-SA 3.0
Order Sztandaru Pracy I i II klasy