Ordre de Bataille Wojska Polskiego 17 września 1939

Pozycje wojsk polskich 16/17.09.1939

Ordre de bataille Wojska Polskiego 17 września 1939^[1]

Kwatera Naczelnego Wodza

• miejsce postoju – m. Kuty nad granicą rumuńską.
• Naczelny Wódz – marszałek Polski Edward Śmigły-Rydz
• szef Sztabu Głównego – gen. bryg. Wacław Stachiewicz
• Minister Spraw Wojskowych – gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki

Dowództwo floty i obrony wybrzeża

• dowódca floty i obrony wybrzeża – kontradmirał Józef Unrug
• dowódca Morskiej Obrony Wybrzeża – komandor Stefan Frankowski

Lądowa Obrona Wybrzeża

• dowódca – płk Stanisław Dąbek
• 1 Morski Pułk Strzelców – d-ca ppłk Kazimierz Pruszkowski
• 2 Morski Pułk Strzelców – d-ca ppłk Ignacy Szpunar
• 1 Batalion Straży Granicznej
• Morska Brygada Obrony Narodowej – d-ca ppłk Stanisław Brodowski:
  • Batalion ON „Gdynia I” – d-ca mjr Stanisław Zaucha
  • Batalion ON „Gdynia II” – d-ca mjr Władysław Sikorski
  • Batalion ON „Gdynia III” – d-ca mjr Franciszek Piotrkowiak
  • Batalion ON „Kartuzy IV” – d-ca kpt. Marian Mordawski
  • Batalion ON „Kaszuby V” – d-ca mjr Jan Zagłoba-Smoleński
• I Batalion Rezerwowy (występował jako III/2 mps) – d-ca kpt. Izajasz Pochwałowski
• II Batalion Rezerwowy – d-ca kpt. Jerzy Wierzbowski
• III Batalion Rezerwowy – d-ca kpt. Eugeniusz Nowalsetti
• Krakusi Gdyński Szwadron Kawalerii – por. Mieczysław Budek
• Ochotnicza Kompania Harcerzy
• jednostki paramilitarne
• batalion kosynierów gdyńskich)
• Morski Dywizjon Żandarmerii (bez 1. plutonu) – d-ca mjr Władysław Hercog
• Policja Państwowa
• Morski Dywizjon Artylerii Lekkiej (4 × 105 mm, 7 × 75 mm) – d-ca mjr Władysław Kański
  • 1 bateria – d-ca kpt. mar. Józef Małkiewicz
  • 2 bateria – d-ca por. Eugeniusz Kloc
  • 3 bateria – d-ca por. Stanisław Głuszyk
• pluton artylerii pozycyjnej (2 × 76,2 mm)
• pluton artylerii na lorach
• 1 Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej – d-ca kmdr por. Stanisław Jabłoński
  • 1 bateria – d-ca por. mar. Marian Rostkowski
  • 2 bateria – d-ca kpt. Zenon Kumorkiewicz
  • 3 bateria – d-ca kpt. Władysław Faczyński
  • 4 bateria – d-ca kpt. Józef Janowicz
  • bateria Canet (2 × 100 mm) – d-ca kpt. Antoni Ratajczyk^[2]
• 83 Grupa Fortyfikacyjna – d-ca mjr Rudolf Fryszowski
  • 126 rezerwowa kompania saperów – d-ca por. Henryk Orleański
  • 127 rezerwowa kompania saperów – d-ca kpt. Ludwik Paprocki
  • morska kompania rezerwowa saperów – d-ca kpt. Marian Zasztowt
• 1 Morska kompania łączności – d-ca por. Serafin Zieliński
• Morska kompania reflektorów – d-ca kpt. Henryk Gołębiowski
• Lotniczy pluton łącznikowy
• improwizowany pociąg pancerny Smok Kaszubski – d-ca kpt. mar. Jerzy Tadeusz Błeszyński

Morska Obrona Wybrzeża

• dowódca – komandor Stefan Frankowski

Rejon Umocniony Hel:

• dowódca – komandor Włodzimierz Steyer
• batalion KOP Hel – d-ca mjr Jan Wiśniewski
• Dywizjon Artylerii Nadbrzeżnej – d-ca kmdr por. Stanisław Kukiełka
• 2 Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej – d-ca kpt. mar. Marian Wojcieszek

Grupa Armii „Poznań” i „Pomorze”

Generał Kutrzeba

• dowódca grupy armii – gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba

Armia Pomorze:

• dowódca – gen. dyw. Władysław Bortnowski
• 26 Dywizja Piechoty – d-ca płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz (podległość operacyjna GO „Wschód”)
• Grupa Operacyjna Wschód – gen. bryg. Mikołaj Bołtuć
  • 4 Dywizja Piechoty – d-ca płk Józef Werobej
  • 16 Dywizja Piechoty – d-ca płk dypl. Zygmunt Bohusz-Szyszko
• Grupa Operacyjna Michał – gen. bryg. Michał Tokarzewski-Karaszewicz
  • 9 Dywizja Piechoty – d-ca płk Feliks Jędrychowski
  • 27 Dywizja Piechoty – d-ca gen. bryg. Juliusz Drapella
  • 19 Pułk Piechoty – d-ca ppłk dypl. Stanisław Sadowski
  • 2 Pułk ON – d-ca ppłk Stanisław Śliwiński
  • 3 Pułk ON – d-ca ppłk dypl. Kazimierz Sabatowski
• Grupa Operacyjna Stanisław – gen. bryg. Stanisław Grzmot-Skotnicki
  • Poznańska Brygada ON – d-ca płk Stanisław Siuda
  • O.W.Konkiewicz – d-ca płk Alfred Konkiewicz
  • 1 Pułk ON – d-ca ppłk dypl. Franciszek Junker
  • Pomorski Pułk Kawalerii – d-ca płk dypl. Jerzy Jastrzębski

Armia Poznań:

• dowódca – gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba
  • 15 Dywizja Piechoty – d-ca gen. bryg. Zdzisław Przyjałkowski
• Grupa Operacyjna Knoll – d-ca gen. bryg. Edmund Knoll-Kownacki
  • 14 Dywizja Piechoty – d-ca gen. bryg. Franciszek Wład
  • 17 Dywizja Piechoty – d-ca płk Mieczysław Stanisław Mozdyniewicz
  • 25 Dywizja Piechoty – d-ca gen. bryg. Franciszek Alter
  • 7 Pułk Artylerii Ciężkiej – płk Tadeusz Bodnar
  • Samodzielne Zgrupowanie Pancerne – d-ca kpt. ? Szczepanowski
• Grupa Operacyjna Kawalerii gen. bryg. Romana Abrahama
  • Podolska Brygada Kawalerii – d-ca płk dypl. Leon Strzelecki
  • Wielkopolska Brygada Kawalerii
  • 7 Batalion Strzelców.

Grupa Armii „Warszawa” i „Łódź”

• Odcinek Warszawa Zachód – płk Marian Porwit
  • 40 Pułk Piechoty Dzieci Lwowskich
  • Legia Akademicka,
  • bataliony ochotników,
• Odcinek Warszawa Wschód – gen. bryg. Juliusz Zulauf
  • większość 5 Dywizji Piechoty
  • 20 Dywizja Piechoty
• elementy 13 Dywizji Piechoty
• Twierdza Modlin:
  • dowódca – gen. bryg. Wiktor Thommée
  • elementy 5 Dywizji Piechoty
  • 8 Dywizja Piechoty (płk Teodor Wiktor Furgalski) (głównie 32 pułk piechoty)
  • elementy 30 Dywizji Piechoty (gen. Leopold Cehak),
  • elementy 2 Dywizji Piechoty Legionów (płk Antoni Staich)
  • elementy 28 Dywizji Piechoty (gen. bryg. Władysław Bończa-Uzdowski)
• Zgrupowanie Kawalerii (mjr Józef Juniewicz)
• elementy 44 Dywizji Piechoty

Siły / Frontu Centralnego / dowódca (gen. dyw. Juliusz Rómmel)

• Dywizji piechoty – 8
  • 2 Dywizja Piechoty Legionów – 3 bataliony piechoty
  • 5 Dywizja Piechoty (II RP) – 6 batalionów piechoty
  • 8 Dywizja Piechoty (II RP) – 9 batalionów piechoty
  • 13 Dywizja Piechoty (II RP) – 2 bataliony piechoty
  • 20 Dywizja Piechoty (II RP) – 9 batalionów piechoty
  • 28 Dywizja Piechoty (II RP) – 5 batalionów piechoty
  • 30 Poleska Dywizja Piechoty – 6 batalionów piechoty
  • 44 Dywizja Piechoty (II RP) – 5 batalionów piechoty
• Pułki piechoty – 8
  • 1 Pułk Piechoty „Obrony Pragi” – 3 bataliony piechoty
  • 1 „Robotniczy” Pułk Piechoty – 2 bataliony piechoty
  • 2 „Robotniczy” Pułk Piechoty – 2 bataliony piechoty
  • 30 Pułk Piechoty – 3 bataliony piechoty
  • 41 Pułk Piechoty – 2 bataliony piechoty
  • 146 Pułk Piechoty – 2 bataliony piechoty
  • 336 Pułk Piechoty – 3 bataliony piechoty
  • 360 Pułk Piechoty – 5 batalionów piechoty
• Warszawska Brygada Piechoty ON – 2 bataliony piechoty
• Zgrupowanie Pancerno-Motorowe – (kpt. br. panc. Bolesław Kowalski)
• Samodzielne bataliony piechoty – 15
• Samodzielne szwadrony kawalerii – 8
• Działa – lekkie ok. 200 ciężkie ok. 120
• Czołgi lekkie i tankietki ok. 40
• Ponadto w magazynach znajdowało się ok. 60 dział lekkich i 90 ciężkich

Ludwik Głowacki „Obrona Warszawy i Modlina” Wydawnictwo MON Warszawa 1975 wyd.IV str.234

Front Północny

Generał Dąb-Biernacki

• dowódca – gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki
• skład:
• Armia Modlin: dowódca – gen. Emil Przedrzymirski-Krukowicz
  • Grupa Operacyjna Piekarskiego – gen. Wacław Piekarski
    • 41 Dywizja Piechoty Rezerwowa – d-ca gen. Wacław Piekarski
    • 33 Dywizja Piechoty Rezerwowa – d-ca płk Tadeusz Zieleniewski
  • Grupa Operacyjna Kowalskiego – gen. Wincenty Kowalski
    • 1 Dywizja Piechoty Legionów – d-ca gen. Wincenty Kowalski
    • Mazowieckiej Brygady Kawalerii – d-ca płk Jan Karcz
    • Kombinowana Dywizja Piechoty – d-ca gen. Jerzy Wołkowicki
• Grupa Operacyjna Kruszewski – d-ca gen. Jan Kazimierz Kruszewski
  • • 39 Dywizja Piechoty Rezerwowa – d-ca gen. Edward Olbrycht
    • 10 Dywizja Piechoty – d-ca gen. Franciszek Dindorf-Ankowicz
    • 29 Brygada Piechoty – d-ca płk Jan Bratro
    • Grupa Kawalerii ppłk. Wani – d-ca ppłk Edward Wania
• Grupa Operacyjna Kawalerii gen. bryg. Władysław Anders
  • • Nowogródzka Brygada Kawalerii – d-ca płk Kazimierz Żelisławski
    • Wołyńska Brygada Kawalerii – d-ca płk Julian Filipowicz
    • Kombinowana Brygada Kawalerii d-ca płk Adam Bogoria-Zakrzewski
    • elementy Kresowej Brygady Kawalerii – d-ca płk Jerzy Grobicki
    • 1 Pułk Szwoleżerów – d-ca ppłk Janusz Albrecht

Armia „Modlin” T.Jurga, Wł.Karbowski Wydawnictwo MON Warszawa 1987

Front Środkowy

Generał Piskor

• dowódca – gen. dyw. Tadeusz Piskor

Skład:

• Armia Lublin – gen. dyw. Tadeusz Piskor
  • • Brygada Piechoty Grupa Sandomierz – d-ca ppłk Antoni Sikorski
    • Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa – d-ca płk dypl. Stefan Rowecki
    • zgrupowanie pancerne Majewskiego – d-ca mjr Stefan Majewski
• Armia „Kraków” – gen. bryg. Antoni Szylling
  • • Krakowska Brygada Kawalerii – d-ca gen. bryg. Zygmunt Piasecki
  • Grupa Operacyjna Jagmin – gen. brygady Jan Jagmin-Sadowski
    • 23 Górnośląska Dywizja Piechoty – d-ca płk dypl. Władysław Powierza
    • 55 Dywizja Piechoty Rezerwowa – d-ca płk Stanisław Kolabiński
    • elementy 2 Pułku Strzelców Podhalańskich – d-ca ppłk dypl. Stefan Szlaszewski
  • Grupa Operacyjna Boruta – gen. brygady Mieczysław Boruta-Spiechowicz
    • 6 Dywizja Piechoty – d-ca gen. bryg. Bernard Mond
    • Śląska Grupa Forteczna – d-ca płk Wacław Klaczyński
    • elementy 3 Pułku Strzelców Podhalańskich – d-ca ppłk Julian Czubryt
    • 4 Pułk Strzelców Podhalańskich – d-ca ppłk dypl. Bronisław Warzybok
    • zbiorczy 1 Pułk Piechoty KOP – d-ca ppłk Wojciech Wójcik

Od 16.09 bez łączności z dowództwem znajdowały się:

• • • Zgrupowanie 5 Pułku Strzelców Podhalańskich – d-ca płk Jan Stefan Woźniakowski – ok. 3000 osób i 22 działa

Władysław Steblik „Armia „Kraków”” Wydawnictwo MON Warszawa 1975

Front Południowy

Generał Sosnkowski

• dowódca – gen. broni Kazimierz Sosnkowski
• szef sztabu – płk dypl. Bronisław Rakowski

Skład:

• Armia Małopolska – gen. dyw. Kazimierz Fabrycy
  • 38 Dywizja Piechoty
  • Grupa Operacyjna Jasło – d-ca gen. bryg. Kazimierz Orlik-Łukoski
    • 11 Karpacka Dywizja Piechoty
    • 24 Dywizja Piechoty

Razem 3500-4000 strzelców, 50 dział lekkich i 30 ciężkich

• • Grupa Operacyjna Stanisławów – d-ca gen. bryg. Gustaw Paszkiewicz
    • Grupa „Stryj – d-ca gen. bryg. Stefan Dembiński
    • 3 Brygada Górska
    • Grupa „Drohobycz” – d-ca ppłk Ludwik Dudek
    • Karpacka Półbrygada ON

Razem 23 bataliony piechoty /5000-6000 strzelców/ i 6 dział lekkich

• • Grupa Operacyjna Dniestr – d-ca gen. bryg. Maksymilian Milan-Kamski
• Obszar Obrony Lwowa – d-ca gen. bryg. Władysław Langer
  • 10 Brygada Kawalerii (zmotoryzowana) – płk dypl. Stanisław Maczek
  • Siły we Lwowie – d-ca gen. bryg. Franciszek Sikorski
    • 35. Dywizja Piechoty Rezerwowa
    • Grupa Grodzieńska płk dypl. Bohdana Hulewicza (3 pułki piechoty i 3 dywizjony artylerii lekkiej)
    • Lwowska Brygada Obrony Narodowej
    • Pułk Piechoty „Obrony Lwowa” – d-ca ppłk Alfred Greffner
    • Pułk Piechoty OZ 5 DP

Razem 20 batalionów piechoty /6000-7000 strzelców/, 180 ckm-ów, 55 dział lekkich i 10 ciężkich

• • Siły na zewnątrz miasta – d-ca gen. dyw. st. sp. Rudolf Prich
    • grupa kawalerii płk dypl. Stefana Iwanowskiego pod Żółkwią
    • oddziały ppłk Ludwika Dmyszewicza pod Hołoskiem

Ryszard Dalecki „ Armia KARPATY w wojnie obronnej 1939 r.  K.A.W. Rzeszów 1989

Obrona Lwowa 1939

• Dowódca – gen. bryg. Władysław Langner
• Szef sztabu – płk dypl. Bronisław Rakowski
• Skład Grupy
  • Siły we Lwowie:
    • bataliony zapasowe i improwizowane gen. bryg. Franciszka Sikorskiego
    • 35. Dywizja Piechoty Rezerwowa
    • Grupa Grodzieńska płk dypl. Bohdana Hulewicza (3 pułki piechoty i 3 dywizjony artylerii lekkiej)
    • Lwowska Brygada Obrony Narodowej (7 batalionów)
  • Siły na zewnątrz miasta:
    • grupa kawalerii płk dypl. Stefana Iwanowskiego pod Żółkwią
    • oddziały ppłk Ludwika Dmyszewicza pod Hołoskiem
    • 10 Brygada Kawalerii (zmotoryzowana) – płk dypl. Stanisław Maczek

Grupa Operacyjna „Dubno”

• dowódca – płk Stefan Hanka-Kulesza
• batalion piechoty „Kraków” – kpt. Adam Szczybalski
• batalion piechoty „Równe” – ppłk Jan Wańtuch
• batalion piechoty „Wilno” – dowódca kpt. Teodor Antonowicz
• batalion elektrotechniczny – dowódca mjr Wacław Szpinko
• marszowy Wołyński Pułk Kawalerii – d-ca ppłk Kazimierz Bolesław Halicki
• 12 Dywizjon Artylerii Najcięższej
• pluton czołgów R–35 (z 21 batalionu czołgów lekkich) – dowódca por. Józef Jakubowicz

Grupa Operacyjna gen. bryg. Franciszka Kleeberga

• dowódca – gen. bryg. Franciszek Kleeberg
• szef sztabu – płk dypl. Mikołaj Łapicki

Skład:

• Podlaska Brygada Kawalerii
• Zgrupowanie „Kobryń”(siedem batalionów piechoty) – dowódca płk Adam Epler
• Zgrupowanie „Drohiczyn Poleski” (trzy bataliony piechoty) – dowódca ppłk Kazimierz Gorzkowski
• Zgrupowanie „Jasiołda” – dowódca mjr Ludwik Rau, ppłk Wilhelm Paszkiewicz
  • 3 Samodz. Batalion C.K.M. d-ca mjr Stanisław Gierka
  • 1 / 78 p.p. /nadliczbowy/ d-ca kpt Zygmunt Ziemba
  • 5 Batalion JHP d-ca mjr Lachowicz
• Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej.

Zgrupowanie Brześć (obrona Brześcia)

(podległość operacyjna GO gen. Kleeberga)

• dowódca – gen. bryg. Konstanty Plisowski
• szef sztabu – ppłk dypl. Alojzy Horak
• Kompania Łączności – ppor. Lucjan Śliwiński
• Batalion Marszowy 34 Pułku Piechoty – kpt. Tadeusz I. Z. Radziszewski
• Batalion Marszowy 35 Pułku Piechoty – kpt. Zdzisław Baczyński
• Batalion Marszowy 82 Pułku Piechoty – kpt. Wacław Radziszewski
• Batalion Wartowniczy nr 91
• Batalion Wartowniczy nr 92
• 1 kompania Batalionu Marszowego 33 Pułku Piechoty
• Dywizjon Artylerii Lekkiej – mjr Stanisław II Komornicki
• 3 Bateria Artylerii Przeciwlotniczej Motorowa Typ A 3 DPLeg
  • dowódca baterii – kpt. Stanisław Małecki
• 56 Batalion Saperów 39 DP (rez.)
• Pociąg pancerny Nr 53
• Pociąg pancerny Nr 55
• 112 Kompania Lekkich Czołgów Wolnobieżnych
• 113 Kompania Lekkich Czołgów Wolnobieżnych
• pluton czołgów rozpoznawczych (zaimprowizowany w 4 Batalionie Pancernym) – ppor. Nagórski

Korpus Obrony Pogranicza na wschodniej granicy RP

Generał Orlik-Ruckemann

• dowódca – gen. bryg. Wilhelm Orlik-Rückemann
• Oddziały i pododdziały
  • 135 Pułk Piechoty –
  • 3 Pułk KOP „Głębokie” –
  • Pułk KOP „Wilno” – ppłk Kazimierz Kardaszewicz
    • Batalion KOP „Orany” – kpt. Stanisław Getter
    • Batalion KOP „Troki”
    • Batalion KOP „Niemenczyn” – mjr Czesław Mierzejewski (1896-1963)Czesław Mierzejewski
    • Batalion KOP „Nowe Święciany”
  • Pułk KOP „Głębokie” – ppłk Jan Światkowski
    • Batalion KOP „Łużki”, Batalion KOP „Podświle”
    • Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej
      • Batalion ON „Postawy” – kpt. Józef Cader
      • Batalion ON „Brasław” – kpt. Eugeniusz Tokarski
    • Stacja gołębi pocztowych „Postawy”
  • Pułk KOP „Wilejka” – ppłk Józef Kramczyński
    • Batalion KOP „Budsław” (mjr Mieczysław Baczkowski), Batalion KOP „Krasne” (mjr Stanisław Starzyński), Batalion KOP „Iwieniec” (kpt. Edward Nowrat)
    • Szwadron Kawalerii „Iwieniec” (rtm. Ksawery Wejtko), Szwadron Kawalerii „Krasne” (rtm. Konstanty Anton, tymczasowo por. Ryszard Cieśliński)
    • Stacja gołębi pocztowych „Smorgonie”
  • Pułk KOP „Snów” – ppłk Jacek Jura
    • Batalion KOP „Stołpce”
    • Batalion KOP „Kleck” – kpt. Stanisław Zwojszczyk
    • Stacja gołębi pocztowych „Baranowicze”
  • Brygada KOP „Polesie” – płk dypl. Tadeusz Różycki-Kołodziejczyk
    • Batalion KOP „Ludwikowo” – kpt. Andrzej Szumliński
    • Batalion KOP „Sienkiewicze” – ppłk Jan Dyszkiewicz
    • Batalion KOP „Dawidgródek” – mjr Jacek Tomaszewski
  • Pułk KOP „Sarny” – ppłk Nikodem Sulik
    • Batalion KOP „Rokitno” (mjr Jan Wojciechowski)
    • Batalion KOP „Bereźne” (mjr Antoni Żurowski)
    • Szwadron Kawalerii „Bystrzyce"
    • Batalion Specjalny „Sarny”, Batalion Specjalny „Małyńsk” (mjr Piotr Frankowski)
    • Stacja gołębi pocztowych „Sarny"
  • Pułk KOP „Zdołbunów”
    • Batalion KOP „Hoszcza”, Batalion KOP „Ostróg”, Batalion KOP „Dederkały”
    • Dyon Kawalerii „Niewirków"
    • Szwadron Kawalerii „Dederkały"
  • Pułk KOP „Czortków”
    • Batalion KOP „Skałat”, Batalion KOP „Kopyczyńce”, Batalion KOP „Borszczów”
    • Kompania saperów „Czortków"
    • Stacja gołębi pocztowych „Buczacz”

Obrona Wilna

• bataliony ochotników
• OZ 1 Dywizji Piechoty Legionów

Obrona Grodna

• bataliony ochotników
• Brygada Rezerwowa Kawalerii Wołkowysk – płk Edmund Heldut-Tarnasiewicz

Zobacz też

• Kampania wrześniowa
• Bitwa nad Bzurą
• Ordre de Bataille Wojska Polskiego 1 września 1939
• Ordre de Bataille Wojska Polskiego 28 września 1939
• wysiłek mobilizacyjny Wojska Polskiego we wrześniu 1939 r.
• Wojsko Polskie II RP w okresie pokoju
• Polskie oddziały pancerne w kampanii wrześniowej

Przypisy

Bibliografia

• Konrad Ciechanowski, Armia „Pomorze”, Wydawnictwo MON, wyd. I, Warszawa 1983, ISBN 83-11-06793-7
• Ryszard Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r., Rzeszów 1989, wyd. II, ISBN 83-03-02830-8
• Encyklopedia II wojny światowej, praca zbiorowa pod redakcją Kazimierza Sobczaka, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1975
• Ludwik Głowacki, Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939, Wydawnictwo MON, wyd. V, Warszawa 1985, ISBN 83-11-07109-8
• J. Piekałkiewicz Polski wrzesień, Wyd. Magnum, Warszawa 2004
• Władysław Steblik, Armia „Kraków” 1939, Warszawa 1989, wyd. II, ISBN 83-11-07434-8
• Andrzej Wesołowski, Ostatni rozkaz dowódcy 3 Brygady Strzelców Górskich, 18 września 1939 r., „Przegląd Historyczno-Wojskowy” nr 3 (198) z 2003 r., s. 127-129
• Brama do Lwowa (w:) Militaria XX wieku, Warszawa 2009
• Paweł Wieczorkiewicz, Kampania 1939 roku, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 2001
• Jan Wróblewski, Armia „Łódź” 1939, Wydawnictwo MON, Warszawa 1975
• Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3
• Apoloniusz Zawilski, Bitwy polskiego września, Kraków 2009

Linki zewnętrzne

• Kampania wrześniowa
• Rekonstrukcja bitwy nad Bzurą
• Leksykon uzbrojenia 1918-1939