Orfeusz (opera)

Orfeusz

L'Orfeo

Karta tytułowa wydania z 1609
Muzyka	Claudio Monteverdi
Libretto	Alessandro Striggio
Liczba aktów	5 z prologiem
Język oryginału	włoski
Źródło literackie	Owidiusz: Przemiany
Czas trwania	ok. 140 min
Prapremiera	24 II 1607, Mantua
poprzednia — następna Ariadna

Orfeusz (wł. L'Orfeo), SV 318 — pierwsza opera Claudia Monteverdiego, do której libretto, na podstawie Przemian Owidiusza, napisał Alessandro Striggio młodszy. Przyjmuje się, że dzień premiery Orfeusza na dworze Gonzagów w Mantui, 24 II 1607 to równocześnie właściwe narodziny opery, mimo iż przed Monteverdim opery były już pisane przez Jacopo Periego.

Osoby

• Orfeusz – mityczny śpiewak i Argonauta – tenor
• Eurydyka – żona Orfeusza – sopran
• Muzyka – bogini – sopran
• Nadzieja – bogini – kontratenor
• Zwiastunka – towarzyszka Eurydyki – mezzosopran
• Prozerpina – bogini Podziemia, żona Plutona – sopran
• Charon – mityczny przewoźnik dusz – bas
• Pluton – bóg Podziemia, brat Jowisza – bas
• Apollo – bóg światła, słońca i sztuki, przewodnik muz – tenor

Treść

Prolog

Z wyżyn Parnasu zstępuje Muzyka, zapowiadając, że pieśń, jaką usłyszymy, będzie historią Orfeusza i jego miłości do Eurydyki.

Akt I

Na ślubie Orfeusza i Eurydyki pasterze zanoszą modły do bóstw za pomyślność nowożeńców, a oni sami mówią o swoim szczęściu i miłości.

Akt II

Orfeusz śpiewa o swojej miłości, a gdy pasterze mają złożyć dziękczynienie bogom, przybiega Zwiastunka z tragiczną wieścią. Eurydykę w czasie zabawy z przyjaciółkami ukąsił wąż i ta zmarła. Słysząc to, Orfeusz postanawia stanąć osobiście w królestwie Plutona i prosić boga o życie żony.

Akt III

W drodze do krainy Podziemia przewodniczy śpiewakowi Nadzieja, jednak do Tartaru Orfeusz musi wejść sam. Charon nie zgadza się na przewiezienie żywego człowieka przez Styks, Orfeusz wykorzystuje jednak swój talent – śpiewa, aby ukołysać Charona i w czasie, gdy ten zasypia, przedostaje się na drugi brzeg.

Akt IV

Odwaga i poświęcenie Orfeusza wzruszają Prozerpinę, która wstawia się za nim i Eurydyką u swego męża – Plutona. Przychyla on się do tej prośby, jednak warunkiem ocalenia Eurydyki jest to, że pójdzie ona za swoim mężem, a jemu nie będzie wolno na nią spojrzeć aż do wyjścia z Piekieł. Okazuje się to jednak zbyt trudne dla śpiewaka, wracając z Tartaru w pewnym momencie odwraca głowę, skazując tym swoją ukochaną na powrót do królestwa Plutona.

Akt V

Wróciwszy na ziemię Orfeusz pogrąża się w rozpaczy i bliski jest samobójstwa – przyjaźni mu pasterze również są pogrążeni w smutku. Sytuację ratuje jednak ojciec Orfeusza – bóg sztuki Apollo, który oznajmia mu, że z Eurydyką, zgodnie z wolą bogów, będą połączeni wkrótce w niebie. Samego Orfeusza w finale opery otaczają tańczące bachantki.

Claudio Monteverdi, malował Bernardo Strozzi

Recepcja

Historia opery – choć jej początek wywodzi się z wielu źródeł upatrywanych nawet w antyku – zaczęła się pod koniec XVI wieku. Ważną rolę spełniła tutaj Camerata florencka^[1], a pierwszą operą była „Dafne” Jacopo Periego. Także sam Peri sięgnął w swej twórczości do mitu o Orfeuszu, jeszcze przed Monteverdim, w operze „Euridice” („Eurydyka”). Wielu krytyków uważa jednak, że to wraz z „Orfeuszem” Monteverdiego opera narodziła się naprawdę^[2]. „Orfeusz” stanowi manifest przekonań artystycznych Monteverdiego^[3]. W jego kompozycjach nowego znaczenia nabrała muzyka, powiększona została obsada, dopracowana została melodyka i harmonia. „Orfeusz” jest tego najlepszym przykładem^[1].

Monteverdi to także nowe spojrzenie na partie chóralne. Jego pierwsza opera zawiera wiele nowości, m.in. dlatego, że kompozytor podał tu dokładne dane dotyczące obsady orkiestry^[1]. Wprowadził również ansamble. Fragmenty instrumentalne przestały tu już być tylko przerywnikami, a zaczęły być środkiem budowania akcji, emocji czy stanów ducha bohaterów^[3]. „Orfeusz” Monteverdiego przez wielu został uznany za szczytowe osiągnięcie opery okresu baroku i opery w ogóle^[1]. Historia mitycznego śpiewaka była wykorzystywana zresztą wielokrotnie. Oprócz Periego i Monteverdiego trzeba tu wymienić innego reformatora opery – Christopha Willibalda Glucka, a także Georga Philippa Telemanna, Josepha Haydna czy Jacques’a Offenbacha. Późniejsi autorzy oper często jeszcze czerpali inspirację z dawnych mitów, by stopniowo, coraz częściej, zajmować się tematami bardziej współczesnymi.

Zobacz też

• Orfeusz
• Mit Orfeusza w muzyce

Przypisy

Bibliografia

• Kolekcja "La Scala" nr 42 "Orfeusz", Polskie Media Amer.Com. S.A., Oxford Educational sp. z o.o. 2007, ISBN 978-83-7425-961-3
• Kronika Opery, Marian BM.B. Michalik (red.), Jolanta MJ.M. Michasiewicz (red.), Warszawa: Wydawnictwo KRONIKA, 1993, ISBN 83-900331-7-8, OCLC 69311058 .
• "Koronacja Poppei" Kolekcja Wielkie Opery – Gazeta Wyborcza 2009 (tekst Piotr Kamiński), ISBN 978-83-7552-508-3

Linki zewnętrzne

• Libretto opery w języku oryginalnym i angielskim na stronie wytwórni Naxos