Organizator jąderka

Organizator jąderka (NOR z ang. nucleolus organizer region), obszar jąderkotwórczy - to fragment genomu znajdujący się w przewężeniu wtórnym niektórych chromosomów. Zawiera on powtarzające się geny kodujące cząsteczki rRNA o stałych sedymentacji 5,8S, 18S i 28S, podzielone intronami. Po zakończeniu podziału komórkowego i odtworzeniu normalnej struktury jądra komórkowego, a więc w interfazie, NOR-y ulegają dekondensacji i tworzy się wokół nich jąderko. Organizatory pochodzące z różnych chromosomów mogą się łączyć, tworząc wspólne jąderko[1].

Każdy NOR zawiera około 80-100 powtórzeń. Liczba i rozmieszczenie NOR-ów na chromosomach jest charakterystyczne dla gatunku. U człowieka znajduje się ich 10 i obecne są na wszystkich krótkich ramionach chromosomów akrocentrycznych z wyjątkiem chromosomu Y[1] (tj. 13, 14, 15, 21, 22[2]). U świni NOR-y występują w 2 parach autosomów dwuramiennych (na ramionach krótkich w pobliżu centromeru), u kury tylko w 1 parze autosomów, zaś u psa obszary te są obecne w 3 parach autosomów i chromosomie Y, w części terminalnej ramion długich itd.[3].

W obszarach NOR znajduje się kilka genów, w tym: RUNX2,[4] UBTF,[5] oraz APC[6].

Aktywne obszary jąderkotwórcze mogą być ujawnione za pomocą barwienia azotanem srebra. Pod wpływem jego działania w miejscach tych wytrąca się metaliczne srebro, co jest widoczne pod mikroskopem świetlnym w postaci ciemnych plam na chromosomach. Nazywane są one prążkami Ag-I lub Ag-NOR[7].

Odkrywcą organizatora jąderka jest Barbara McClintock, która opisała go po raz pierwszy u kukurydzy zwyczajnej w 1934[8].

Przypisy

  1. ↑ a b P. C. Winter, G. I. Hickey, H. L. Fletcher: Krótkie wykłady. Genetyka. PWN, 2005, s. 77-78.
  2. ↑ Wojciech Sawicki, Jacek Malejczyk: Histologia. Wyd. IV. PZWL, 2012, s. 93.
  3. ↑ Krystyna M. Charon, Marek Świtoński: Genetyka Zwierząt. PWN, 2004, s. 29-31.
  4. ↑ D. W. Young, M. Q. Hassan, J. Pratap, M. Galindo, S. K. Zaidi, S. Lee, X. Yang, R. Xie, A. Javed, J. M. Underwood, P. Furcinitti, A. N. Imbalzano, S. Penman, J. A. Nickerson, M. A. Montecino, J. B. Lian, J. L. Stein, A. J. van Wijnen, G. S. Stein. Mitotic occupancy and lineage-specific transcriptional control of rRNA genes by Runx2. „Nature”. 445 (7126), s. 442–446, 2007. DOI: 10.1038/nature05473. PMID: 17251981. 
  5. ↑ E. K. L. Chan, H. Imai, J. C. Hamel, E. M. Tan. Human autoantibody to RNA polymerase I transcription factor hUBF: molecular identity of nucleolus organizer region autoantigen NOR-90 and ribosomal RNA transcription upstream binding factor. „Journal of Experimental Medicine”. 174 (5), s. 1239–1244, 1991. PMID: 1940801. PMCID: PMC2119007. 
  6. ↑ J. A. Tischfield, C. Shao. Somatic recombination redux. „Nature Genetics”. 33 (1), s. 5–6, 2003. DOI: 10.1038/ng0103-5. PMID: 12509771. 
  7. ↑ Krystyna M. Charon, Marek Świtoński: Genetyka Zwierząt. PWN, 2004, s. 27.
  8. ↑ B. McClintock. The relation of a particular chromosomal element to the development of the nucleoli in Zea mays. „Zeitschrift fur Zellforschung und mikroskopische Anatomie”. 21 (2), s. 294–328, 1934. DOI: 10.1007/BF00374060.