Organki (broń)

XVII-wieczne organki na lekkiej lawecie armatniej
Organki (zespoły luf) ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie

Organki (piekielna machina, organki śmierci, śmigownica, soroka) – wielolufowa broń palna używana w XVI– XVII wieku, będąca pierwowzorem broni wielostrzałowej[1].

Składała się z wielu (od kilku-kilkunastu do 40) gładkościennych luf mniejszego kalibru zamontowanych równolegle na wspólnym łożu kołowym, a niekiedy na obrotowym bębnie wokół wału. Była ładowana odprzodowo, a strzelano z niej na ogół salwą, rzadziej ogniem ciągłym. Z luf osadzonych szeregowo ładunki odpalano kolejno rzędami, z bębnowych – obrotowo po kolei z każdej lufy.

Organki wynaleziono w XVI wieku (choć m.in. ze źródeł ikonograficznych wiadomo, że w prymitywnej postaci znane były już w końcu XV stulecia) i używano przez cały wiek XVII[2]. Zbyt duża masa tej broni przesądziła o wycofaniu jej z użycia do końca tego stulecia.

XIX-wiecznym rozwinięciem pomysłu wielolufowej broni strzeleckiej były kartaczownice (mitraliezy) konstruowane według projektów Gatlinga, Reffye, Nordenfelta i innych. Ładowane odtylcowo nabojami zespolonymi, stanowiły udoskonaloną broń do masowego zwalczania siły żywej przeciwnika w okresie przed wynalezieniem i upowszechnieniem karabinu maszynowego przez Maxima.

Przypisy

  1. Mała encyklopedia wojskowa. T. 2 (K-Q). Warszawa: Wydawnictwo MON, 1970, s. 540.
  2. O zastosowaniu organków jako broni wspomagającej muszkieterską piechotę wspomina w Trylogii Sienkiewicz: „…kazał Bogusław usypać szańczyki, na nich zaś ustawić organki i piechotę” (Potop, t. 2, rozdz. XXXIX).

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Polish multiple guns (organki smierci) from XVI-XVII century.jpg
Autor: Bolando, Licencja: CC BY-SA 3.0
Organki śmierci z Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie