Organy zarządzania gospodarką w PRL

Organy zarządzania gospodarką w PRL. Okres od zakończenia II Wojny Światowej do czasu zmian ustrojowych, od form gospodarki nakazowo-rozdzielczej do gospodarki rynkowej, charakteryzował się poszukiwaniem form efektywnego organizacyjnego jak i ekonomicznego zarządzania gospodarką. Wielokrotnie reformowano organizację resortów jak i średniego szczebla zarządzania. Częstej zmianie ulegały nazw organów decyzyjnych.

Organy centralnego szczebla zarządzania

Centralny szczebel zarządzania wielokrotnie poddawano reorganizacji, najpierw procesom dekoncentracji a następnie wręcz przeciwnie – konsolidacji. Pod wpływem decyzji politycznych raz ministerstwa dzielono a następnie łączono. Szereg z nich wielokrotnie. W 1949 zniesiono Ministerstwo Przemysłu i Handlu powołując na to miejsce 6 resortów branżowych, w 1987 powołano jedno Ministerstwo Przemysłu. Niejednokrotnie powoływano resorty mające za zadanie jedynie bezpośredni nadzór nad danym sektorem lub branżą, często de facto będącymi jednym organizmem gospodarczym, niejednokrotnie też formalnie jednym przedsiębiorstwem, jak np. PKP. Poniżej kilka przykładów takich reorganizacji:

  • Ministerstwo Górnictwa i Energetyki (1949[1]-1950) → Ministerstwo Przemysłu Ciężkiego (1950[2]-1952) → Ministerstwo Energetyki (1952[3]-1957) → Ministerstwo Górnictwa i Energetyki (1957[4]-1976) →
  • Ministerstwo Górnictwa i Energetyki (1949[1]-1950) → Ministerstwo Górnictwa (1950[2]-1955) → Ministerstwo Górnictwa Węglowego (1955[5]-1957) → Ministerstwo Górnictwa i Energetyki (1957[4]-1976) → Ministerstwo Górnictwa (1976[6]-1981) → Ministerstwo Górnictwa i Energetyki (1981[7]-1987) →
  • Ministerstwo Komunikacji (1944[8]-1951) → Ministerstwo Kolei (1951[9]-1957) → Ministerstwo Komunikacji (1957[4]-1987)
  • Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych (1944[8]-1951) → Ministerstwo Państwowych Gospodarstw Rolnych (1951[10]-1956) → Ministerstwo Rolnictwa (1956[11]- →
  • Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych (1944[8]-1947) → Ministerstwo Leśnictwa (1947[12]-1956) → Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego (1956[13]- →

Organy średniego szczebla zarządzania

Wielokrotnie zmiany zachodziły i na średnim szczeblu zarządzania. Szereg zjednoczeń powołano już w 1945[14], które podlegały centralnym zarządom poszczególnych ministerstw. Następnie zlikwidowano zjednoczenia, podporządkowując przedsiębiorstwa bezpośrednio centralnym zarządom. W 1958 przekształcone je w zjednoczenia (1958-1981), a w ostatnim okresie przed zmianami ustrojowymi, w 1981 - w zrzeszenia. Należy też odnotować funkcjonowanie organów zarządzania pod nazwą kombinatów (od 1969).

Organy zarządzania w wybranych sektorach

Górnictwo i energetyka

Specyficzne nazwy organów zarządzania funkcjonowały w latach 1987-1990 w górnictwie i energetyce - Wspólnota Węgla Kamiennego oraz Wspólnota Energetyki i Węgla Brunatnego (odpowiedniki centralnych zarządów), jak też w latach 1984-1988 12 gwarectw węglowych (odpowiedniki zjednoczeń terytorialnych)[15], które w latach 1988-1993 funkcjonowały jako przedsiębiorstwa eksploatacji węgla. W 1951 14 zjednoczeń energetycznych zastąpiono 6 okręgami energetycznymi. W 1959 dotychczasowy Centralny Zarząd Energetyki zastąpiono Zjednoczeniem Energetyki[16]

PKP

Kolejami dwukrotnie (w latach 1948-1951 i 1978-2000) zarządzała Dyrekcja Generalna PKP. Funkcję zjednoczeń pełniło 8 dyrekcji okręgowych kolei państwowych (DOKP). O ile dotychczas Dyrekcja Generalna stanowiła część ministerstwa, to w 1987 została z niego wyodrębniona.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Ustawa z dnia 10 lutego 1949 r. o zmianie organizacji naczelnych władz gospodarki narodowej (D.U. nr 7/49, poz. 43)
  2. ↑ a b Ustawa z dnia 7 marca 1950 r. o przekształceniu urzędu ministra Górnictwa i Energetyki w urząd Ministra Górnictwa (D.U. nr 10/50, poz. 102)
  3. ↑ Ustawa z dnia 15 lutego 1952 r. o organizacji władz naczelnych w dziedzinie przemysłu ciężkiego (D.U. nr 11/52, poz. 67)
  4. ↑ a b c Ustawa z dnia 22 marca 1957 r. o zmianach w organizacji i zakresie działania naczelnych organów administracji państwowej w niektórych gałęziach przemysłu, budownictwa i komunikacji (D.U. nr 17/57, poz. 86)
  5. ↑ Dekret z dnia 18 kwietnia 1955 r. o przekształceniu urzędu Ministra Górnictwa w urząd Ministra Górnictwa Węglowego (D.U. nr 18/55, poz. 105)
  6. ↑ Ustawa z dnia 27 marca 1976 r. o utworzeniu urzędu Ministra Górnictwa (D.U. nr 12/76, poz. 68)
  7. ↑ Ustawa z dnia 3 lipca 1981 r. o utworzeniu urzędu Ministra Górnictwa i Energetyki (D.U. Nr 17/81, poz. 77)
  8. ↑ a b c Ustawa z dnia 31 grudnia 1944 r. o powołaniu Rządu Tymczasowego Rzeczypospolitej Polskiej (D.U. nr 19, poz. 99)
  9. ↑ Ustawa z dnia 26 lutego 1951 r. o organizacji władz w dziedzinie komunikacji (D.U. nr 14/51, poz. 108)
  10. ↑ Ustawa z dnia 26 maja 1951 r. o organizacji władz naczelnych w dziedzinie rolnictwa (D.U. nr 30/51, poz. 236)
  11. ↑ Ustawa z dnia 13 listopada 1956 r. o zmianie organizacji naczelnych organów administracji publicznej w zakresie rolnictwa (D.U. nr 54/56, poz. 242)
  12. ↑ Dekret z dnia 5 września 1947 r. o zakresie działania urzędu Ministra Leśnictwa (D.U. nr 60/47, poz. 327)
  13. ↑ Dekret z dnia 11 lipca 1956 r. o utworzeniu urzędu Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego (D.U. nr 30/56, poz. 139)
  14. ↑ np. Zjednoczenie Przemysłu Obrabiarkowego, Zjednoczenie Stoczni Polskich
  15. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 23 listopada 1987 r. (D.U. nr 37/87, poz. 212)
  16. ↑ Sławomir Włodarczyk: Historia energetyki, część III, [w:] Elektro nr IV/88

Bibliografia

  • Tadeusz Mołdawa: Naczelne władze państwowe Polski Ludowej 1944-1979, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego Warszawa 1979, 234 s.