Orlík (Wysoki Jesionik)

Orlík

Widok ze stoku góry Medvědí vrch na szczyt góry Orlík
Państwo	Czechy
Kraj	kraj ołomuniecki
Położenie	Zlaté Hory
Pasmo	Wysoki Jesionik (cz. Hrubý Jeseník) (Sudety)
Wysokość	1204 m n.p.m.
Wybitność	91 m
Położenie na mapie Sudetów Orlík
50°10′35,8″N 17°17′55,5″E/50,176611 17,298750

Orlík (historyczna nazwa niem. Urlichkuppe^[1]) – szczyt (góra) o wysokości 1204 m n.p.m. (podawana jest też wysokość 1203 m n.p.m.^[2], 1203,6 m n.p.m.^[3][4] lub 1204,0 m n.p.m.^[5]) w paśmie górskim Wysokiego Jesionika (cz. Hrubý Jeseník), w północno-wschodnich Czechach, w Sudetach Wschodnich, na Śląsku, w obrębie gminy Zlaté Hory, oddalony o około 11,5 km na północny wschód od szczytu góry Pradziad (cz. Praděd)^[6][7][8]. Rozległość góry (powierzchnia stoków) szacowana jest na około 13,3 km²^[9], a średnie nachylenie wszystkich stoków wynosi około 8°^[6].

Charakterystyka

Lokalizacja

Widok z osady Rejvíz na szczyty Zámecký vrch (1), Medvědí vrch, Orlík, poniżej Přední Jestřábí oraz Orlík–Z i Orlík–SZ (nad pensjonatem Orlík)

Góra Orlík położona jest w północno-wschodnim rejonie całego pasma Wysokiego Jesionika, leżącą w części Wysokiego Jesionika, w północnym obszarze (mikroregionu) o nazwie Masyw Orlíka (cz. Medvědská hornatina)^[6]. To trzeci pod względem wysokości szczyt Masywu Orlíka, po szczytach Medvědí vrch i Jelení loučky^[10][11]. Jest górą bardzo rozległą, położoną na dwóch ramionach (grzbietach) tego Masywu: głównym, łukowatym ciągnącym się od góry Zámecký vrch (1)^[a] do góry Na vyhlídce (1)^[b] z położonym na nim szczytem zasadniczym oraz bocznym, łukowatym ciągnącym się od przełęczy Kristovo loučení do przełęczy Rejvíz z położonymi na nim dwoma szczytami drugorzędnymi^[6]. Orlík jest górą dobrze rozpoznawalną, bowiem w tej części Wysokiego Jesionika położona jest w centralnej parze szczytów Orlík – Medvědí vrch, mających podobne wysokości i jest widoczna z wież widokowych zarówno Pradziada^[12] jak i Biskupiej Kopy (cz. Biskupská kupa), a z innego charakterystycznego punktu widokowego – z drogi okalającej szczyt góry Dlouhé stráně^[13] jest niewidoczna, bo przysłonięta górą Velký Jezerník. Góra Orlík jest bardzo dobrze widoczna m.in. ze szczytu góry Medvědí louka oraz ze stoków gór m.in. Medvědí vrch czy Jelení loučky. Ponadto widoczna i rozpoznawalna z pobliskiej drogi nr 445 Rýmařov – Zlaté Hory czy też z drogi nr 453 Jesionik (cz. Jeseník) – Město Albrechtice przebiegającej w osadzie Rejvíz.

Górę ograniczają: od północy dolina potoku Czarna Opawa (cz. Černá Opava), od północnego wschodu przełęcz o wysokości 853 m n.p.m. w kierunku szczytu Zámecký vrch (1), dolina potoku o nazwie Podzámecký potok i przełęcz o wysokości 1037 m n.p.m. w kierunku szczytu Stará hora, od wschodu dolina potoku Slučí potok, przełęcz o wysokości 731 m n.p.m. w kierunku szczytu Velká seč i dolina potoku Sokolí potok, płynącego w kotlinie Jezevčí kotlina, od południa przełęcz o wysokości 1113 m n.p.m. w kierunku szczytu Medvědí vrch i przełęcz o wysokości 1097 m n.p.m. w kierunku szczytu Medvědí louka, od południowego zachodu dolina potoku Šumný potok, od zachodu przełęcz o wysokości 1027 m n.p.m. w kierunku szczytu Velké Bradlo oraz od północnego zachodu przełęcz o wysokości 1009 m n.p.m. w kierunku szczytu Srnčí vrch^[6]. W otoczeniu góry znajdują się następujące szczyty: od północnego zachodu Srnčí vrch, Kazatelny i Kazatelny–SV, od północy Přední Jesřábí–JZ i Přední Jestřábí, od północnego wschodu Zámecký vrch (1), Stará hora, Rovný vrch i Rovný vrch–JV, od wschodu Velká seč, od południowego wschodu Medvědí skály i Medvědí vrch oraz od południowego zachodu Medvědí louka i Velké Bradlo^[6]. Warto dodać, że na niektórych mapach występują dodatkowo szczyty północne o nazwach: Žárný vrch (1086 m n.p.m.), Žár (1151 m n.p.m.) i Slídový vrch (1058 m n.p.m.). Z uwagi jednak na słabe zróżnicowanie i ekspozycje tych szczytów na tle całego masywu góry Orlík, nowsze opracowania i pomiary sugerują, aby te nazwy przypisać raczej do odpowiadających im stoków^[4].

Stoki

W obrębie góry można wyróżnić siedem następujących zasadniczych stoków^[4][6]:

• południowy
• południowo-zachodni
• zachodni o nazwie Loučení Kristovo
• północno-zachodni o nazwie Žárný vrch
• północne o nazwach Žár, Stráně, Nad Opavou
• północno-wschodni o nazwie Slídový vrch
• wschodnie o nazwach Dlouhá, Velká seč, Macocha

Występują tu wszystkie typy zalesienia: bór świerkowy, las mieszany^[c] oraz las liściasty, przy czym dominuje zdecydowanie zalesienie borem świerkowym^[14][15]. Na stokach zachodnim, północno-wschodnim i wschodnim poza zalesieniem borem świerkowym, w miarę obniżania wysokości pojawiają się obszary lasu mieszanego, a na stoku zachodnim i wschodnim nawet niewielkie obszary lasu liściastego^[14][15]. Z uwagi na znaczny obszar rozległości góry występują tu na niemalże wszystkich stokach przerzedzenia, ogołocenia, przecinki i polany^[15]. Na stoku północnym Stráně, południowym przy drugorzędnym szczycie Orlík–JV oraz na stoku wschodnim Dlouhá występują pojedyncze większe skaliska, a na stoku wschodnim ponadto liczne grupy skalne^[6]. Na stoku wschodnim Dlouhá, w odległości około 1170 m na wschód od szczytu, na wysokości 1025 m n.p.m., położona jest grupa skalna o nazwie Dlouhá^[6][14].

Stoki mają niejednolite, na ogół łagodne i mało zróżnicowane nachylenia. Średnie nachylenie stoków waha się bowiem od 6° (stok południowy i północno-wschodni) do 10° (stok południowo-zachodni i zachodni)^[6]. Średnie nachylenie wszystkich stoków góry (średnia ważona nachyleń stoków) wynosi około 8°^[6]. Maksymalne średnie nachylenie stoku zachodniego u podnóża drugorzędnego szczytu Orlík–SZ, blisko drogi Cesta svobody, na odcinku 50 m nie przekracza 35°^[6]. Poza wytyczonymi, nielicznymi szlakami turystycznymi, stoki pokryte są siecią krzyżujących dróg (m.in. Opavská cesta, Jelení cesta, Cesta svobody, Medvědí cesta, Osmičková cesta, Ruská cesta, K Jelení chatě, Devítková cesta) oraz na ogół nieoznakowanych ścieżek i duktów^[6]. Przemierzając je zaleca się korzystanie ze szczegółowych map, z uwagi na zawiłości ich przebiegu, zalesienie, znaczne odległości oraz zorientowanie w terenie.

Leśny cmentarz jeńców rosyjskich

Leśny cmentarz rosyjskich jeńców wojennych na stoku góry Orlík

U podnóża stoku północno-zachodniego Žárný vrch, przy żółtym szlaku turystycznym , nieopodal chaty o nazwie Opavská chata, w odległości około 2,3 km na północny zachód od szczytu znajduje się leśny cmentarz (cz. Lesní ruský hřbitov), zmarłych na tyfus w latach 1941–1943, pracujących podczas II wojny światowej rosyjskich jeńców wojennych, więzionych w obozie Rejvíz, założonym w pobliżu cmentarza, z mogiłami w postaci głazów różnej wielkości^[6]. Cmentarz był wielokrotnie rekonstruowany, ostatnio w 1999 roku^[16][17]. Na cmentarzu spoczywa 23 jeńców, których wymienia ustawiona przy nim specjalna tablica informacyjna.

Szczyt główny

Połać szczytowa góry Orlík z widocznym u dołu, po lewej punktem geodezyjnym

Na szczyt nie prowadzi żaden szlak turystyczny^[6][10]. Połać szczytowa jest zalesiona borem świerkowym, pokryta trawą wysokogórską, przy której od wschodu służby leśne postawiły drewniane ogrodzenie na zamknięte żerowisko zwierzyny o powierzchni około 0,3 km²^[6][15]. Ponadto połać szczytowa znajduje się na skrzyżowaniu dróg polnych, prowadzących m.in. na sąsiednie szczyty Medvědí vrch czy też na szczyt Medvědí louka^[15]. Z powodu zwiększającej się z czasem wysokości zalesienia połać szczytowa nie jest punktem widokowym. Na szczycie znajduje się punkt geodezyjny, oznaczony na mapach geodezyjnych numerem (22.), o wysokości 1203,58 m n.p.m. oraz współrzędnych geograficznych (50°10′35,76″N 17°17′55,53″E/50,176600 17,298758)^[14].

Najwygodniejsze dojście na szczyt następuje ze skrzyżowania turystycznego o nazwie (cz. Pásmo Orlíka), z podaną na tablicy informacyjnej wysokością 1005 m^[18]. Idąc zielonym szlakiem turystycznym , w stronę przystanku turystycznego Solná chata, dochodzimy po około 900 m do ścieżki, w którą należy skręcić w lewo, przechodząc odcinek o długości około 560 m, do szczytu Medvědí louka, z charakterystyczną odsłoniętą połacią szczytową^[15]. Następnie idąc dalej przez tę połać około 500 m ścieżką wytyczoną przez słupki, dochodzimy do skrzyżowania, skąd widoczną już przez przecinkę drogę polną dochodzimy po około 900 m orientacyjnie do szczytu^[15]. Możliwe jest również dojście alternatywne z żółtego szlaku turystycznego oraz skrzyżowania turystycznego Kristovo loučení^[7][19].

Szczyty drugorzędne

Widok ze ścieżki za połacią szczytową góry Medvědí louka na drugorzędny szczyt Orlík–JV

Połać szczytu drugorzędnego Orlík–SZ

Połać szczytu drugorzędnego Orlík–Z

W całym masywie góry, poza szczytem głównym można wyróżnić trzy niższe drugorzędne szczyty^[4][6].

Szczyty drugorzędne góry Orlík
Lp.	Szczyt	Wysokość m n.p.m.	Odległość od szczytu głównego km	Współrzędne geograficzne
1	Orlík–JV	1138	0,87 na południowy wschód	50°10′09,1″N 17°18′15,1″E/50,169194 17,304194
2	Orlík–SZ	1056	1,74 na północny zachód	50°10′52,6″N 17°16′31,3″E/50,181278 17,275361
3	Orlík–Z	1051	1,3 na zachód	50°10′45,2″N 17°16′50,8″E/50,179222 17,280778

Geologia

Pod względem geologicznym góra Orlík należy do jednostki określanej jako kopuła Desny^[20] i zbudowana jest ze skał metamorficznych, głównie blasto-mylonitów, fyllitów (muskowitów, biotytów, chlorytów), gnejsów, łupków łyszczykowych (grafitów), łupków zieleńcowych i kwarcytów, skał osadowych, głównie meta-zlepieńców i meta-aleurytów oraz skał magmowych, głównie meta-granitoidów i meta-pegmatytów^[21][22].

Wody

Grzbiet główny (grzebień) góry Pradziad, biegnący od przełęczy Skřítek do przełęczy Červenohorské sedlo oraz dalej do przełęczy Ramzovskiej (cz. Ramzovské sedlo) jest częścią granicy Wielkiego Europejskiego Działu Wodnego, dzielącej zlewiska Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego^[5].

Szczyt wraz ze stokami góry Orlík położony jest na północny wschód od tej granicy, należy więc do zlewni Morza Bałtyckiego, do którego płyną wody m.in. z dorzecza rzeki Odry, będącej przedłużeniem płynących z tej części Wysokiego Jesionika górskich potoków (m.in. płynących w pobliżu góry potoków o nazwie Podzámecký potok czy Šumný potok)^[6]. Ze stoku zachodniego góry bierze swój początek potok Czarna Opawa, a ze stoku wschodniego potoki: Slučí potok i Sokolí potok^[6]. Ponadto ze stoków biorą swój początek krótkie, nienazwane potoki, będące dopływami wspomnianych wcześniej potoków: Podzámecký potok, Šumný potok, Czarna Opawa i Slučí potok^[6]. Z uwagi na stosunkowo łagodne nachylenia stoków, w obrębie góry nie występują m.in. wodospady czy kaskady^[6].

Ochrona przyrody

Cała góra znajduje się w obrębie wydzielonego obszaru objętego ochroną o nazwie Obszar Chronionego Krajobrazu Jesioniki (cz. Chráněná krajinná oblast (CHKO) Jeseníky), a utworzonego w celu ochrony utworów skalnych, ziemnych i roślinnych^[22] oraz rzadkich gatunków zwierząt^[6]. Na stokach nie utworzono żadnych rezerwatów przyrody lub innych obiektów nazwanych pomnikami przyrody^[6]. Ponadto na obszarze góry nie wytyczono żadnych ścieżek dydaktycznych^[6].

Turystyka

W obrębie góry nie ma żadnego schroniska lub hotelu górskiego^[6]. Do bazy turystycznej w miejscowości Vrbno pod Pradědem^[23] jest od szczytu około 8 km w kierunku południowo-wschodnim oraz do osady Rejvíz z bazą pensjonatów^[24] jest od szczytu około 6 km w kierunku północnym^[6]. Z uwagi na znaczne odległości do baz turystycznych góra ma ograniczone znaczenie turystyczne^[6].

Kluczowym punktem turystycznym jest skrzyżowanie turystyczne o nazwie Kristovo loučení z podaną na tablicy informacyjnej wysokością 1051 m, przy którym ustawiono wiatę turystyczną oraz drewniany krzyż, położone przy żółtym szlaku turystycznym , leżące około 970 m na zachód od szczytu głównego^[19][6].

Chaty łowieckie

Heřmanovická chata

Na stokach góry położonych jest sześć chat, ale nie mają one charakteru typowych schronisk turystycznych, a które zalicza się do tzw. chat łowieckich^[6].

Chaty na stokach góry Orlík
Lp.	Chata	Odległość od szczytu m	Lokalizacja	Współrzędne geograficzne
1	Heřmanovická chata[25]	910 na południowy wschód	blisko szczytu drugorzędnego Orlík–JV	50°10′10,3″N 17°18′19,2″E/50,169528 17,305333
2	Jelení chata (3)[d][26]	1940 na południowy wschód	stok wschodni, przy drodze K Jelení chatě, blisko potoku Sokolí potok	50°10′18,7″N 17°19′30,0″E/50,171861 17,325000
3	Na Devítce[27]	1710 na północny wschód	stok wschodni, blisko potoku Slučí potok	50°10′59,3″N 17°19′13,5″E/50,183139 17,320417
4	Opavská chata[28][29][30]	2000 na północny zachód	podnóże stoku Žárný vrch	50°11′26,4″N 17°16′52,6″E/50,190667 17,281278
5	Podzámecká chata[31]	2700 na północny wschód	podnóże stoku północno-wschodniego	50°11′48,5″N 17°19′10,6″E/50,196806 17,319611
6	Tetřeví chata (2)[e][32]	500 na północ	blisko szczytu głównego	50°10′51,3″N 17°17′48,8″E/50,180917 17,296889

Szlaki turystyczne

Klub Czeskich Turystów (cz. Klub Českých Turistů) wytyczył w obrębie góry dwa szlaki turystyczne na trasach^[6][33][34]:

Rejvíz – narodowy rezerwat przyrody Rejvíz – góra Přední Jestřábí – góra Přední Jestřábí-JZ – szczyt Kazatelny–SV – szczyt Kazatelny – góra Orlík – przełęcz Kristovo loučení – góra Medvědí louka – góra Ostruha–JV – góra Jelení loučky – góra Děrná – góra Ztracený vrch – góra Lysý vrch – góra Osikový vrch – przełęcz Videlské sedlo – góra Kamzičí vrch – góra Malý Děd – schronisko Švýcárna^[35]

Město Albrechtice – Česká Ves – Holčovice – dolina potoku Komorský potok – szczyt Komora – góra Končina – Heřmanovice – góra Hornické skály – góra Příčný vrch – góra Pod Ostrým – szczyt Zámecký vrch (1)^[a] – góra Orlík – Opavská chata

Szlaki rowerowe i trasy narciarskie

Przez stoki góry wyznaczono dwa szlaki rowerowe na trasach^[6]:

Videlské sedlo – góra Osikový vrch – góra Lysý vrch – góra Ztracený vrch – góra Děrná – Ostruha–JV – góra Ostruha – góra Orlík – przełęcz Kristovo loučení – przełęcz Prameny Opavice – góra Příčný vrch – góra Lysý vrch – Zlaté Hory

Horní Lipová – góra Sněhulák – góra Strmý – góra Miroslav – przełęcz Sedlo pod Javoříkem – góra Javořík – góra Javořík–SV – góra Nad Bobrovníkem – Adolfovice – dolina potoku Šumný potok – góra Dlouhá hora – góra Srnčí vrch – Orlík–SZ – góra Velké Bradlo–Z – góra Velké Bradlo – Pod Velkým Bradlem

W okresach ośnieżenia wzdłuż szlaków turystycznych i rowerowych przebiegają trasy narciarstwa biegowego^[36][37][38]. W obrębie góry nie poprowadzono żadnej trasy narciarstwa zjazdowego^[36].

Zobacz też

• Szczyty Wysokiego Jesionika

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Piotr Banaszkiewicz, Jerzy Parzewski: Jesioniki, Góry Opawskie. Mapa turystyczna: skala 1:50 000. Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Kartograficzne „Compass”, 2019. ISBN 978-83-7605-941-9. OCLC 1150586280. (pol. • cz.).
• Waldemar Brygier, Adam Gałęcki, Rafał Jońca, Monika Sibielec, Dariusz Wojciechowski: Jesioniki. Pradziad, Jeseník: skala 1:40 000. Wyd. 4. Wrocław: Studio Plan, 2017. ISBN 978-83-65689-75-7. OCLC 1036547484. (pol. • cz.).
• Chráněná Krajinná Oblast Jeseníky sever. Turistická a cykloturistická mapa 1:25 000. Wyd. 1. Česká Lípa: Geodézie On Line, 2010, seria: Eurocart. ISBN 978-80-87380-17-8. OCLC 865043841. (cz.).
• Zbigniew Cymerman. Spory o podział geologiczny Sudetów. (PDF). „Przegląd Geologiczny”. 46 nr 6, s. 530–536, 1998. ISSN 0033-2151. OCLC 995455330. 
• Geologická mapa 1:50 000. [w:] Česká geologická služba [on-line]. mapy.geology.cz. (cz.).
• Geoprohlížeč – ZÚ (Geoportal Czech). [w:] Český Úřad Zeměměřický a Katastrální [on-line]. ags.cuzk.cz. (cz.).
• Hnutí DUHA a přátelé Jeseníků: Analýza vlivu lesního hospodaření na lesní ekosystémy v CHKO Jeseníky. (PDF). hnutiduha.cz, marzec 2002. (cz.).
• Hrubý Jeseník (mapa) (JPEG). dudisoft.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (cz.).
• Jeseníky – Praděd, Králický Sněžník. Turistická mapa 1:40 000. Zádveřice: SHOCart, 2018. ISBN 978-80-7224-736-3. OCLC 1103831608. (cz.).
• View. heywhatsthat.com. (ang.).
• Wysoki Jesionik (mapa turystyczna) 1:192 000. pl.mapy.cz.
• Magda Zmrhalová: Vytvoření komplexního monitorovacího systému přírodního prostředí Moravskoslezského kraje. Bryologický průzkum ve vybraných lokalitách CHKO Jeseníky. (PDF). kr-moravskoslezsky.cz, 2011-01-14. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (cz.).

Linki zewnętrzne

• Orlík (HLV 113; 1204 m). tisicovky.cz. [dostęp 2017-12-18]. (cz.).
• Orlík (1204 m n.m., Hrubý Jeseník). vrcholovka.cz. [dostęp 2022-02-01]. (cz.).
• Orlík - Z vrchol (VV 113a; 1055 m). tisicovky.cz. [dostęp 2022-02-02]. (cz.).
• Orlík - Z vrchol (1055 m n.m., Hrubý Jeseník). vrcholovka.cz. [dostęp 2022-02-02]. (cz.).