Orzacha podziemna

Orzacha podziemna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

bobowce

Rodzina

bobowate

Podrodzina

bobowate właściwe

Rodzaj

orzacha

Gatunek

orzacha podziemna

Nazwa systematyczna
Arachis hypogaea L.
Sp. pl. 2:741. 1753
Owoce
Produkcja orzechów ziemnych na świecie

Orzacha podziemna, orzech ziemny, orzech arachidowy, fistaszki (Arachis hypogaea L.) – gatunek roślin z rodziny bobowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej, gdzie zaczął być uprawiany na przełomie trzeciego i drugiego tysiąclecia p.n.e.[3] Obecnie szeroko rozpowszechniony w uprawie w krajach tropikalnych i subtropikalnych, nie występuje już na stanowiskach naturalnych[4]. We florze Polski notowany jest jako efemerofit[5].

Morfologia

Pokrój
Jednoroczna roślina o wysokości do 50 (70) cm.
Liście
Pierzastozłożone z dwóch par owalnych listków.
Kwiaty
Motylkowe, żółte. Górne kwiaty są płone i tylko z dolnych powstają nasiona.
Owoce
Strąki z bruzdowaną, włóknistą okrywą, zawierające 1-4 nasiona, tzw. orzeszki ziemne (orzeszki arachidowe, fistaszki), które są źródłem oleju arachidowego.

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Nazwa orzech ziemny pochodzi stąd, że owoce (strąki z nasionami) dojrzewają w ziemi. Szypułka kwiatu (część osi kwiatowej leżąca poniżej słupka) po jego przekwitnięciu wydłuża się i kieruje do dołu, wpychając do ziemi strąk. Dojrzewa on tu na głębokości ok. 5-8 cm, ale nie rozpada się na części ani się nie otwiera. Orzech ziemny jest więc przykładem rośliny geokarpicznej.

Zastosowanie

Wpływ na zdrowie człowieka

Orzeszki ziemne zawierają znaczne ilości aminokwasów, które są budulcem białek. 100 g orzeszków zawiera[7]:

Wartość odżywcza
Orzechy arachidowe
(100 g)
Wartość energetyczna2403 kJ (574 kcal)
Białka25,7 g
Węglowodany19,2 g
Tłuszcze46,1 g
Woda6,7 g
Dane liczbowe na podstawie: [7]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[8]

Orzeszki ziemne są jednym z najsilniejszych alergenów. Choć reakcja alergiczna na orzeszki dotyka tylko 1-2% populacji (dane dla USA), to nawet niewielkie ilości spożytych orzeszków (lub produktów pochodnych, np. oleju) mogą wywołać wstrząs anafilaktyczny. Z tego powodu w krajach Unii Europejskiej na etykietach produktów spożywczych obowiązkowo umieszcza się informacje o zawartości orzeszków w produkcie lub ich użyciu na terenie danego zakładu produkcyjnego[9].

Badania, których wyniki opublikowano w 2015 roku dowiodły, że podawanie niemowlętom przetworów z orzeszków ziemnych znacząco zmniejsza ryzyko wystąpienia u nich alergii na ten składnik diety[10][11].

W orzeszkach arachidowych poddanych działaniu pleśni (A. flavus) mogą powstawać silnie toksyczne aflatoksyny. Nie zaleca się spożywania nieświeżych orzeszków, gdyż może to szkodzić, zwłaszcza wątrobie.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website [online], Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
  3. J.G. Vaughan, C.A. Geissler: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001, s. 26. ISBN 83-7255-326-2.
  4. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-22].
  5. Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 35, ISBN 978-83-62975-45-7.
  6. (załącznik) „Composition of Foods Raw, Processed, Prepared. USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28 (2015). Documentation and User Guide”. „USDA National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28”, wrzesień 2015 wersja poprawiona, maj 2015. Departament Rolnictwa Stanów Zjednoczonych (USDA). (ang.). 
  7. a b Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. wydanie II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 668. ISBN 978-83-200-5311-1.
  8. Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  9. PTA Polskie Towarzystwo Alergologiczne. [w:] Alergia pokarmowa [on-line]. [dostęp 2013-10-18]. (pol.).
  10. Peanut consumption in infancy prevents peanut allergy, study finds. ScienceDaily.com. [dostęp 2015-02-25]. (ang.).
  11. Margit Kossobudzka: Maluchy powinny jeść masło orzechowe, aby uniknąć alergii. Naukowcy całkowicie zmieniają swoje zalecenia!. Gazeta Wyborcza / NAUKA. [dostęp 2015-02-25]. (pol.).

Bibliografia

  • Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  • Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998. ISBN 83-7079-778-4.

Media użyte na tej stronie

Cacahuates Japoneses.jpg
Autor: Meowmeow10, Licencja: CC BY-SA 3.0
Japanese Style Peanuts
Peanut oil bottle.jpg
Autor: Adam Engelhart, Licencja: CC BY-SA 2.0
A bottle of peanut oil.
Koeh-163.jpg
Grondboontjie. A 'n Plant met wortels, bloeisels en ondergrondse vrugte. 1 Bloeisel in deursnit; 2 Ryp vrug; 3 Dieselde in deursnit; 4 Saad; 5 Kiemkern uitwendig; 6 Kiemkern na verwydering van een van die kiemlae.
Dragee "Арахис в сахарной глазури" 02.jpg
Autor: Ural-66, Licencja: CC0
Dragee "Arakhis v sakharnoy glazuri" (peanut in sugar glaze)
2005groundnut.PNG
(c) Anwar saadat z angielskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
This bubble map shows the global distribution of groundnut output in 2005 as a percentage of the top producer (China - 14,410,500 tonnes).

This map is consistent with incomplete set of data too as long as the top producer is known. It resolves the accessibility issues faced by colour-coded maps that may not be properly rendered in old computer screens.

Data was extracted on 9th June 2007 from http://faostat.fao.org/site/336/DesktopDefault.aspx?PageID=336

Based on :Image:BlankMap-World.png