Orzeł południowy

Orzeł południowy

Aquila fasciata[1]
Vieillot, 1822
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Accipitrini
Rodzaj	Aquila
Gatunek	orzeł południowy
Synonimy
Aquila fasciatus Vieillot, 1822[2] Hieraaetus fasciatus (Vieillot, 1822)
Podgatunki
A. f. fasciata Vieillot, 1822 A. f. renschi (Stresemann, 1932)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
najmniejszej troski
Zasięg występowania

Orzeł południowy^[4], orzełek południowy^[5], orzełek Bonellego (Aquila fasciata) – gatunek dużego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae).

Występowanie

Zamieszkuje ciepłe rejony Eurazji i Afryki – południową Europę (basen Morza Śródziemnego), północną Afrykę i południową Azję – nieciągły zasięg od Bliskiego Wschodu po jej południowo-wschodnią część. Ptak przeważnie osiadły. Liczebność europejskich populacji jest niewielka (ok 1200 par lęgowych) i zamyka się rozmieszczeniem w większości na Półwyspie Iberyjskim. W dniu 28 marca 2022^[6] po raz pierwszy zanotowano przybycie jednego osobnika na terytorium Polski.

Systematyka

Podgatunki

Wyróżniono dwa podgatunki A. fasciata^[7][8][9][2]:

• Aquila fasciata fasciata – północna Afryka i południowa Europa do południowych Chin i Indochin.
• Aquila fasciata renschi – Małe Wyspy Sundajskie.

Charakterystyka

Orzeł południowy w niewoli, Hiszpania

Wygląd

To duży orzeł o silnej budowie. Występuje w dwóch formach barwnych (niezależnie od wieku lub płci) – podobny do jasnej formy orzełka włochatego, ale w porównaniu z nim jest nieco większy. Jedna forma ma biały spód ciała i ciemnobrązowe cętki na piersiach, u drugiej ich tam nie ma. Wierzch jest ciemny z białawymi plamami na górze i środku. Część brzuszna ma barwę białawą, również przednia część skrzydeł jest biała, a wewnętrzny ich fragment jest szeroki, czerniawy z ukośnym pasem. Natomiast tylna część skrzydeł jest szara i widać na niej delikatne rozmyte prążki. Ma małą głowę wyraźnie odcinającą się od reszty ciała, co sprawia wrażenie głębokich piersi. Młode ptaki mają rudobrązowy odcień o rudym spodzie i szarych lotkach – wewnętrzne dłoniowe są jaśniejsze. Przez środek ich skrzydła biegnie początkowo wąski, a potem, wraz z wiekiem, coraz bardziej szeroki pas. Niektóre z młodszych ptaków mogą być bielsze na spodzie i brakuje im ciemnego pasa oraz plam na nadgarstku. Prowadzi osiadły i skryty tryb życia, więc trudno go zauważyć.

Lot

Osobnik młodociany w locie

Nad górskimi rejonami, które zasiedlają przez wiele lat, od jesieni wykonują widowiskowe loty. W locie dorosłe osobniki rozpoznaje się po białych barkówkach i ciemnym, szerokim pasie na skrzydłach. Prostokątny ogon jest dość duży. Jego wielkie skrzydła w pewnym stopniu przypominają skrzydła jastrzębia. Z przodu są zgięte, a w czasie szybowania widać ich tylny prosty brzeg. Niektórzy określają orzełka jako „orłojastrzębia”, dopatrując się w nim cech wspólnych – siły orła przedniego i szybkości jastrzębia.

Wymiary ciała

Długość ciała

65–72 cm^[10]

Rozpiętość skrzydeł

samce 150–160 cm, samice 165–180 cm^[10]

Masa ciała

1,6–2,4 kg^[10]

Ekologia i zachowanie

Biotop

Preferuje półpustynie i stepy, choć może gnieździć się również w wysokich górach i na bezleśnych płaskowyżach. Często poluje na terenach porośniętych krzewami i niskimi drzewami, takich jak makia czy garig; pojawia się też na pastwiskach i polach uprawnych^[10].

Rozród

Jaja orła południowego

Dana para ptaków ma wiele gniazd ukrytych w niszach skalnych. Budują je z gałązek na wyniosłych skałach. Czasami budują gniazdo na drzewie^[10] lub słupie energetycznym^[2]. Terytoria orzełków południowych sięgają 10 000 ha.

Samica składa 1–2 jaja i wysiaduje je przez 37–40 dni, podczas gdy samiec karmi ją w gnieździe lub w jego pobliżu. Samica początkowo karmi pisklęta ofiarami przyniesionymi przez samca, ale później dorośli polują razem. Młode opuszczają gniazdo po około 60–70 dniach od wyklucia, ale pozostają na terytorium przez kilka miesięcy. Po osiągnięciu pełnej niezależności od rodziców rozpraszają się, często na kilkaset kilometrów od swych rodzinnych terytoriów^[10].

Pożywienie

Nad Morzem Śródziemnym ich głównym pożywieniem są kuropatwy czerwone i dzikie króliki. Mogą też chwytać kawki, gołębie i inne ptaki. Zjadają również jaszczurki czy gryzonie^[10]. Polują na zwierzynę, spadając z wielkiej wysokości lub z zasadzki. Gdy łapią ptaki, ścigają je ze zręcznością wśród drzew.

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje orła południowego za gatunek najmniejszej troski (LC – least concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Trend liczebności populacji uznaje się za spadkowy^[3].

Przypisy

Bibliografia

• Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
• Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
• Peter Hayman, Rob Hume: Rozpoznawanie ptaków. Warszawa: Muza SA, 2005, s. 59. ISBN 83-7319-639-0.
• Tajemnice zwierząt: Ptaki drapieżne Europy. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1991. ISBN 83-7023-149-7.

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).