Orzechowo (gmina Dobre Miasto)

Orzechowo

wieś
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Dobre Miasto
Liczba ludności (2022)	284[1]
Strefa numeracyjna	89
Kod pocztowy	11-040[2]
Tablice rejestracyjne	NOL
SIMC	0472800
Położenie na mapie gminy Dobre Miasto Orzechowo
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Orzechowo
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Orzechowo
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Orzechowo
53°58′29″N 20°32′40″E/53,974722 20,544444

Orzechowo (dawniej niem. Nossberg) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Dobre Miasto.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa olsztyńskiego. Wieś znajduje się w historycznym regionie Warmia.

Charakterystyka

Wieś sołecka o kolonijnym charakterze zabudowy, zlokalizowana w północnej części Pojezierza Olsztyńskiego, w centrum historycznej Warmii. Wieś położona pośród łąk, pól uprawnych, pastwisk i lasów, na południowych zboczach pagórków, ciągnących się ze wschodu na zachód (przyjęła od tego położenia nazwę Podgórze, o czym piszą w kronikach z 1946). W 1948 przyjęto nazwę wsi Orzechowo.

Orzechowo obecnie zamieszkuje ponad 700 mieszkańców, pośród których większość znajduje zatrudnienie w Dobrym Mieście czy Olsztynie, osób utrzymujących się z rolnictwa jest już niewiele. We wsi znajdują się dwa sklepy i kilka punktów usługowych (w tym sprzedaży gazu). W szkole podstawowej na przełomie XX i XXI wieku uczyło się 46 dzieci. Przez wieś przebiega trasa turystyczna Czerniki-Międzylesie.

Historia

Wieś wzmiankowana w dokumentach już w 1346. Biskup warmiński Jan Stryprock wydał dokument lokacyjny wsi Nossberg w komornictwie dobromiejskim w dniu 3 października 1362, wyznaczając 90 łanów na prawie chełmińskim. Dwa stulecia później, w dniu 6 lutego 1528 mieszkańcy Orzechowa zostali uwolnieni od szarwarku, jaki musieli wykonać na folwarku biskupim w Smolajnach. W 1800 wieś Podgórze (obecne Orzechowo), jak również Zalesie i Jesionowo nawiedził pożar, niszczący doszczętnie miejscowości.

Po 1945 wieś została zasiedlona przez ludność polską i ukraińską z Wileńszczyzny i Rzeszowszczyzny, a także z dawnego województwa warszawskiego i lubelskiego, głównie rolników. Szczególnie widoczny był antagonizm między repatriantami zza Buga i z centralnych województw. Sytuacja materialna była zła, brakowało żywności, obuwia, ubrań. W 1947 do Niemiec wyjechały rodziny autochtonów przyznający się do pochodzenia niemieckiego. Wieś zelektryfikowano w 1957.

Kościół powstał prawdopodobnie w XV w. W XV i XVI w. został spustoszony. W 1565 opiekę nad kościołem sprawował proboszcz Radostowa. Kościół został powtórnie konsekrowany w dniu 24 września 1580 przez biskupa warmińskiego Marcina Kromera ku czci Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny. Obecny, barokowym kościół, został zbudowany w 1716 przez biskupa warmińskiego Teodora Andrzeja Potockiego.

Zabytki

We wsi znajdują się dwa cmentarze oraz cztery kapliczki:

• cmentarz pochodzący z poł. XIX w. (nieczynny),
• cmentarz znajdujący się przy drodze do Jesionowa (czynny z poł. XX w.),
• dwie kapliczki znajdujące się we wsi - eklektyczna z XX w oraz neogotycka z przełomu XIX/XX,
• dwie przydrożne kapliczki poza wsią, neogotyckie.

Do budynków zabytkowych zaliczyć można także:

• budynek szkoły, pochodzący z XIX w.
• neoklasycystyczny dawny zajazd (dom nr 13) z poł. XIX w.
• barokowy kościół z XVIII w. Od wschodu znajduje się prezbiterium, a przy nim zakrystia, od zachodu wieża przebudowana w 1846. Barokowy ołtarz główny pochodzi z ok. 1720 i zawiera rzeźby św. Piotra i Pawła. Do 1945 znajdował się tu kielich z 1379 - jedyny taki zabytek na Warmii.
• neoklasycystyczny dom, pełniący funkcję plebanii.

Zobacz też

• Orzechowo
• Orzechów

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury. Przewodnik, Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7, s. 160
• charakterystyka wsi na stronie Domu Warmińskiego