Orzesznica wyniosła

Orzesznica wyniosła
Ilustracja
Pokrój bertolecji
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

czaszniowate

Rodzaj

orzesznica

Gatunek

orzesznica wyniosła

Nazwa systematyczna
Bertholletia excelsa Humb. et Bonpl.
Pl. aequinoct. 1:122-127, t. 36. 1807
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
Status iucn3.1 VU pl.svg
Budowa owocu i nasion

Orzesznica wyniosła, orzesznica brazylijska, bertolecja (Bertholletia excelsa) – gatunek drzewa z rodziny czaszniowatych. W stanie dzikim występuje w tropikalnych lasach górnego dorzecza Amazonki, przede wszystkim w Boliwii (która jest największym eksporterem owoców orzesznicy), w zachodnich i północnych stanach Brazylii i w Peru. Nieliczne stanowiska można spotkać również w Kolumbii, Gujanie, Gujanie Francuskiej, Surinamie i Wenezueli[3].

Morfologia

Pokrój
Potężne, do 50 m wysokości drzewo wiecznie zielone.
Liście
Naprzeciwległe, długości do 60 cm i szerokości 15 cm, błyszczące, skórzaste, całobrzegie.
Kwiaty
Duże, kremowe, wydzielające nieprzyjemny zapach, zebrane w grona na szczycie pędów. Mają 6-płatkową koronę, liczne, zrośnięte w dole pręciki i 1 słupek.
Owoc
Kulista lub wydłużona torebka o masie 1–2 kg, okryta brązową, zdrewniałą owocnią zawierająca 18–24 nasion podobnych z kształtu do segmentów pomarańczy. Same trójkanciaste nasiona są pokryte cienką, twardą, zdrewniałą łupiną.
Świeżo rozcięty owoc
Kwiat zapylany przez trzmiela

Zagrożenie

Obecnie gatunek zagrożony z powodu degradacji jego środowiska naturalnego oraz intensywnej eksploatacji przez człowieka. Pojedyncze drzewa rosną długo, co połączone z intensywnym zbiorem owoców utrudnia regenerację populacji w stanie dzikim. Także uprawa w plantacjach nie przyniosła jak do tej pory znaczących rezultatów. Efektem jest zmniejszenie się produkcji orzechów brazylijskich: tylko między rokiem 1970 a 1980 ich eksport spadł o ponad połowę. Mimo to wciąż większość dostępnych orzechów na rynku pochodzi z dziko rosnących drzew[3].

Zastosowanie

  • Owoce zbiera się z drzew dziko rosnących w puszczy. Jedno drzewo może dać do 450 kg owoców w ciągu roku.
  • Jadalne nasiona znane pod nazwą orzechów brazylijskich należą do najcenniejszych orzechów świata. Zawierają od 64,9% do 67,3% tłuszczu[4]. Otrzymuje się z nich olej używany nie tylko do celów spożywczych, ale również jako smar i do produkcji mydła.
  • Czerwonobrunatne drewno jest równie cenne, używane w meblarstwie i budownictwie.
  • Kora dostarcza garbników.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-04] (ang.).
  3. a b c Americas Regional Workshop (Conservation i inni, Bertholletia excelsa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] [dostęp 2013-10-18] (ang.).
  4. Bárbara R. Cardoso i inni, Brazil nuts: Nutritional composition, health benefits and safety aspects, „Food Research International”, 100, 2017, s. 9–18, DOI10.1016/j.foodres.2017.08.036 [dostęp 2022-01-26] (ang.).

Bibliografia

  • Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 VU pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Eulaema mocsaryi m.jpg
Autor: M. C. Cavalcante, F. F. Oliveira, M. M. Maués, and B. M. Freitas, Licencja: CC BY 3.0
Eulaema mocsaryi male: Approach to flowers of Brazil nut (Bertholletia excelsa) by distinct bee species in a commercial cultivation in the county of Itacoatiara, state of Amazonas, Brazil, 2007
Castanheira 1.jpg
Autor: Nando cunha, Licencja: CC BY 3.0
Castanheira fotografada próxima a cidade de Marabá, estado do Pará, Brasil.