Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce

Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce
Ilustracja
Ulica gen. Józefa Hallera
Państwo

 Polska

Miasto

Czerwionka-Leszczyny

Dzielnica

Czerwionka

Data budowy

1898–1916

Położenie na mapie Czerwionki-Leszczyn
Mapa konturowa Czerwionki-Leszczyn, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce”
Położenie na mapie powiatu rybnickiego
Mapa konturowa powiatu rybnickiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce”
Położenie na mapie gminy Czerwionka-Leszczyny
Mapa konturowa gminy Czerwionka-Leszczyny, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce”
Ziemia50°09′06,4001″N 18°40′18,9739″E/50,151778 18,671937

Osiedle kopalni Dębieńsko w Czerwionce – zespół budynków mieszkalnych (familoków) zlokalizowanych w centralnej części Czerwionki (miasto Czerwionka-Leszczyny, województwo śląskie) pomiędzy ulicami: Szkolną, Wolności, Słowackiego, Hallera, Kombatantów i Mickiewicza. Został wpisany do rejestru zabytków w 1995[1].

Historia i architektura

Dom z elementem muru pruskiego (ul. Wolności 11)

Osiedle patronackie 84 budynków z czerwonej cegły obejmuje obszar około 15 hektarów. Powstawało dla pracowników kopalni Dębieńsko etapami w latach 1898–1916[1][2]. Domy są wolnostojące, jedno- i dwukondygnacyjne, wzbogacone fragmentami z glazurowanej białej cegły, muru pruskiego, gładkimi tynkami piaskowymi i innymi elementami. Budynki usytuowano równolegle do ulic. Ich dachy kryte są dachówka ceramiczną. Obrzeża zespołu (od ul. Wolności) zabudowano obiektami parterowymi z dachami mansardowymi nad poddaszami, które są częściowo użytkowe. Wewnątrz zespołu stoją budynki dwukondygnacyjne o zróżnicowanej architekturze i dekoracjach. Zamknięcia ulic poprzecznych z widokiem w kierunku ul. Wolności są zaakcentowane budynkami większych rozmiarów i bogatszym wystroju elewacyjnym[1].

Wejścia do domów usytuowano na ich tyłach lub bokach. Poszczególne z nich mieściły od czterech do ośmiu mieszkań z kuchniami. Mieszkania robotnicze miały od 40 do 70 m², a urzędnicze były większe. Budynki wyposażono w strychy użytkowe, piwnice, piece kaflowe, wodociągi, kanalizację i prąd z sieci należącej do kopalni, a nadto w obiekty gospodarcze przeznaczone do przydomowej hodowli niewielkich zwierząt. Ubikacje zlokalizowano w budynkach gospodarczych. Istniały również ogródki rodzinne o powierzchni około 250 m² (zajmowały one łącznie 6,7 hektara, czyli prawie połowę powierzchni kompleksu). Na osiedlu była też pralnia i piekarnia chleba (obecnie Miejski Ośrodek Kultury przebudowany w latach 70. XX wieku), szkoła (ul. Szkolna - zachowane wejście) i ochronka (ul. Wolności 11, obecnie przedszkole, częściowo rozbudowane)[1].

Układ urbanistyczny jest zachowany w dobrym stanie i uzupełniony stosunkowo zdrową, różnorodną zieleń liściastą rosnącą wzdłuż ulic, np. na ul. Słowackiego rośnie dwurzędowa aleja lipowa. Także na ulicach Hallera i Mickiewicza znajdują się aleje formowanych akacji, a na ul. Wolności - jarzębiny. Ulica Szkolna obsadzona jest starymi lipami, kasztanowcami, jak również bukami. Cenną właściwością zespołu jest silne zróżnicowanie form architektonicznych oraz urozmaicenie detali (na 80 budynków istnieje 40 ich typów). Z uwagi na wartość zabytkową osiedla, od początku XXI wieku jest ono rewitalizowane[3] i promowane jako atrakcja turystyczna regionu górnośląskiego[1][2]. Znajduje się na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego[4].

Ochrona konserwatorska

Układ urbanistyczny kolonii jest wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków pod nr rej. A/1550/95 z 10 listopada 1995. Do rejestru wpisano:

  • 11 domów przy ul. Hallera 1–11,
  • 8 domów i 7 budynków gospodarczych przy ul. Kombatantów 1–7, 9,
  • szkołę przy ul. Kombatantów 8,
  • 11 domów i 10 budynków gospodarczych przy ul. Mickiewicza 1–11,
  • 14 domów przy ul. Słowackiego 1–13, 15,
  • dom przy ul. Szkolnej 1,
  • 41 domów i 5 budynków gospodarczych przy ul. Wolności 1–26, 28, 30, 32, 34, 36, 38, 40, 42, 44, 46, 48, 50, 52–54[2].

Galeria

  • Ulica Wolności

    Ulica Wolności

  • Jeden z familoków

    Jeden z familoków

  • Fragment zespołu zimą

    Fragment zespołu zimą

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Rys Historyczny – Zabytkowe Osiedle Patronackie Kopalni Dębieńsko [dostęp 2022-01-22] (pol.).
  2. ↑ a b c Osiedle robotnicze KWK „Dębieńsko” w Czerwionce-Leszczynach - Platforma e-Usług Kulturalnych, www.peuk.fiiz.pl [dostęp 2022-01-22].
  3. ↑ Rewitalizacja zabytkowego osiedla patronackiego kopalni, www.czerwionka-leszczyny.pl [dostęp 2022-01-22] (pol.).
  4. ↑ Szlak Zabytków Techniki - Szlak Zabytków Techniki, zabytkitechniki.pl [dostęp 2022-01-22] (pol.).

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Coal miners village in Czerwionka (3).jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Osiedle robotnicze KWK „Dębieńsko” w Czerwionce-Leszczynach.
Rybnik County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Rybnik County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.22 N
  • S: 49.99 N
  • W: 18.27 E
  • E: 18.80 E
Coal miners village in Czerwionka (1).jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Osiedle robotnicze KWK „Dębieńsko” w Czerwionce-Leszczynach.
Coal miners village in Czerwionka (2).jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Osiedle robotnicze KWK „Dębieńsko” w Czerwionce-Leszczynach.
Czerwionka-Leszczyny, ul. Wolności 11.JPG
Autor: Polar123, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Czerwionka-Leszczyny, dom
Czerwionka Leszczyny familoki 43.JPG
Autor: Beemwej, Licencja: CC BY-SA 3.0
Czerwionka Leszczyny, ul. Wolności. Tradycyjne śląskie familoki.