Ospowatość śliwy

Objawy szarki na liściach śliwy

Szarka na owocach śliwy

Szarka na owocu i liściu moreli

Ospowatość śliwy na brzoskwini

Ospowatość śliwy lub szarka śliwy (ang. pox of plum, sharka^[1]) – wirusowa choroba śliwy wywołana przez wirusa ospowatości śliwy (Plum pox virus, PPV). Występuje na wielu gatunkach roślin z rodzaju śliwa (Prunus)^[2].

Występowanie i szkodliwość

Po raz pierwszy choroba opisana została w 1932 r. w Bułgarii, prawdopodobnie jednak już w latach 1918–1919 występowała w Jugosławii. Później rozprzestrzeniła się po całej Europie, obecnie występuje także w Egipcie, Jordanii, Maroku, Syrii, Indiach, zawleczona została do Chin, Ameryki Północnej i Południowej (Chile). Jak dotąd nie występuje w Australii, Nowej Zelandii, Republice Południowej Afryki i w Kalifornii w USA. W Polsce szarka jest najgroźniejszą wirusową chorobą drzew pestkowych. Występuje na śliwach, ałyczy, morelach i brzoskwiniach^[2]. Na tych ostatnich ma nazwę ospowatość śliwy na brzoskwini^[3].

Jest to choroba o dużej szkodliwości. W ciągu 30 lat (1970–2000) na świecie przyniosła straty wynoszące około 10 mld euro. Porażone owoce śliw są mniejsze. Średnio następuje zmniejszenie plonu o 35%, a u odmian podatnych na szarkę nawet o 50%. Porażone owoce nie nadają się ani do bezpośredniego spożycia, ani na przetwory. Ponadto chore drzewa są bardziej wrażliwe na przemarzanie^[2].

Objawy

Objawy choroby widoczne są na liściach, pędach i na owocach. Na liściach pierwsze objawy pojawiają się po przekwitnięciu, czasami później – dopiero w połowie czerwca (gdy wiosna była zimna). Są to chlorotyczne plamy o kształcie pierścieni, smug. Mają rozmyte brzegi i nie występują na nich żadne oznaki etiologiczne. Rozległość tych plam jest uzależniona od wrażliwości danej odmiany na chorobę. U odmian bardzo wrażliwych, np. u 'Węgierki Zwykłej' czy 'Węgierki Włoskiej' chlorozy są tak rozległe, że drzewo chore na szarkę z daleka odróżnia się jaśniejszą barwą liści od zdrowych drzew. U brzoskwini chlorotyczne paski pojawiają się wzdłuż nerwów bocznych, ponadto występuje zniekształcenie liścia i skręcenie wzdłuż nerwu głównego. U moreli występują na liściach tylko pojedyncze chlorotyczne pierścienie lub smugi^[2][4].

Objawy występują także na owocach. U węgierek na niedojrzałych jeszcze, zielonych owocach śliw pojawiają się fioletowe, okrągłe plamy, stopniowo ciemniejące w miarę dojrzewania owoców. W miejscu plam miękisz owoców zapada się i powstają chlorotyczne wgłębienia. Miąższ pod nimi staje się czerwonawy, gąbczasty i przywarty do pestki. Ma posmak pleśni, jest kwaśny i wyciekają z niego krople stwardniałej „gumy”. Porażone owoce dojrzewają około 2 tygodnie wcześniej niż zdrowe i opadają. Na ich pestkach znajdują się ciemnoczerwone plamy i pierścienie. Na owocach renklod objawy choroby są słabsze. Występują fioletowoczarne pierścienie, ale tkanka pod nimi nie zapada się i miąższ nie zmienia smaku i konsystencji. Owoce ałyczy brunatnieją i nie opadają z drzew^[4]. Na owocach brzoskwiń i moreli powstają tylko powierzchniowe plamy i pierścienie o jasnozielonej barwie, a porażone owoce dojrzewają i opadają z drzew wcześniej od zdrowych^[2].

U odmian wrażliwych objawy pojawiają się także na pędach. Początkowo są to podłużne pęknięcia, potem przechodzące w rozległe zrakowacenia. Porażone gałęzie, a w końcu całe drzewa usychają w okresie od roku do dwóch lat. Takie objawy występują u odmian śliwy ‘Węgierka Włoska’, ‘Renkloda Zielona’, ‘Kirka’. Porażenia pędów nie obserwowano u 'Węgierki Zwykłej', która również jest wrażliwa na szarkę^[2].

Epidemiologia

Wirus ospowatości śliw nie przenosi się ani z sadzonymi nasionami, ani wraz z wiatrem przez pyłek. Przenoszony jest na sadzonki podczas wegetatywnego ich rozmnażania w szkółkach. Z drzew chorych na zdrowe przenoszą go także mszyce nakłuwające liście lub owoce porażonych drzew (również te opadłe na ziemię). Największą rolę odgrywa mszyca śliwowo-kocankowa (Brachycaudus helichrysi), ale wirus przenoszą także inne gatunki: mszyca lucernowo-grochodrzewowa (Aphis craccivora), mszyca burakowa (Aphis fabae), mszyca śliwowo-ostowa (Brachycaudus cardui), mszyca śliwowo-chmielowa (Phorodon humuli), mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana (Myzus persicae), mszyca śliwowo-trzcinowa (Hyalopterus pruni), zielona mszyca cytrusowa (Aphis spiraecola) i Myzus varians^[2].

Ochrona

Choroba jest nieuleczalna. Po stwierdzeniu jej występowania w sadzie wszystkie porażone drzewa należy wyciąć i spalić. Producentów drzewek obowiązuje zakaz wprowadzania do handlu roślin zarażonych, a w szkółkach, w których występuje szarka, wdraża się specjalne postępowanie kwarantannowe^[2], polegające na zniszczeniu wszystkich drzew śliw i brzoskwiń oraz zakazaniu produkcji tych gatunków przez okres trzech lat. Można tylko zapobiegać chorobie przez działania profilaktyczne^[4]:

• pobieranie zrazów i podkładek do szczepienia tylko od zdrowych drzew,
• zakładanie szkółek śliw w okolicach, w których nie występuje ta choroba,
• zakładanie nowych sadów śliwowych w odległości przynajmniej 700–800 m od sadów, w których występowała szarka,
• uprawianie odmian mało wrażliwych na tę chorobę,
• zwalczanie mszyc,
• wycinanie przydrożnych dziko rosnących w okolicy drzew porażonych szarką^[4].

Zaleca się uprawę odmiany ‘Jojo’, która według zapewnień hodowców ma być pierwszą śliwą całkowicie odporną na szarkę^[5]. Wśród śliw dużą odpornością na szarkę cechują się również odmiany ‘Amers’, ‘Čačanska Najbolja’, ‘Čačanska Lepotica’, ‘Čačanska Rana’, ‘Stanley’ i ‘Ruth Gerstetter’^[2]. Do mało wrażliwych należą także odmiany: ‘Herman’, ‘Katinka’, ‘Carpatin’, ‘Fryga’, ‘Opal’^[6].

Plum pox virus jest organizmem kwarantannowym, którego wprowadzanie i przemieszczanie na terytorium Unii Europejskiej jest zabronione i podlega on obowiązkowemu zwalczaniu^[7].

Przypisy