Ostatnia rodzina

Ostatnia rodzina
Ilustracja
Widok z okna Zdzisława Beksińskiego na warszawskim Mokotowie, rekonstrukcja z Muzeum Historycznego w Sanoku wykorzystana podczas pracy nad filmem
Gatunek

film biograficzny

Rok produkcji

2016

Data premiery

30 września 2016

Kraj produkcji

Polska

Czas trwania

124 min

Reżyseria

Jan P. Matuszyński

Scenariusz

Robert Bolesto

Główne role

Andrzej Seweryn
Dawid Ogrodnik
Aleksandra Konieczna
Andrzej Chyra

Zdjęcia

Kacper Fertacz

Scenografia

Jagna Janicka

Kostiumy

Emilia Czartoryska

Montaż

Przemysław Chruścielewski

Produkcja

Leszek Bodzak

Wytwórnia

Aurum Film

Dystrybucja

Kino Świat

Nagrody
Festiwal Filmowy w Gdyni:
  • Złote Lwy
  • główna rola kobieca
  • główna rola męska
Konieczna, Seweryn, Matuszyński, Ogrodnik na Czerwonym Dywanie przed zakończeniem Festiwalu Filmowego w Gdyni 2016

Ostatnia rodzina – polski film biograficzny z 2016 roku w reżyserii Jana P. Matuszyńskiego, według scenariusza Roberta Bolesty opartego na losach Zdzisława, Tomasza i Zofii Beksińskich[1], z Andrzejem Sewerynem, Dawidem Ogrodnikiem i Aleksandrą Konieczną w rolach głównych. Film ukazuje losy rodziny Beksińskich w latach 1977–2005, do momentu morderstwa popełnionego na Zdzisławie w jego własnym mieszkaniu.

Ostatnia rodzina powstała w studiu Aurum Film. Scenografię imitującą mieszkanie rodziny Beksińskich opracowała Jagna Janicka, natomiast zdjęcia do filmu – naśladujące prywatne nagrania z archiwum rodziny – nakręcił Kacper Fertacz. Film Matuszyńskiego i Bolesty dofinansowały Polski Instytut Sztuki Filmowej oraz Mazowiecki i Warszawski Fundusz Filmowy.

Ostatnia rodzina została przeważnie pozytywnie oceniona przez krytyków, którzy doceniali grę aktorską oraz zaakcentowanie zwyczajności życia Beksińskich, dla której makabryczne malarstwo Zdzisława Beksińskiego jest w filmie jedynie tłem. Ostatnia rodzina została nagrodzona Złotymi Lwami na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz Polską Nagrodą Filmową za najlepszy scenariusz; z uznaniem spotkały się również wielokrotnie nagradzane role Seweryna (nagroda na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Locarno) oraz Koniecznej.

Fabuła

Film opowiada o losach rodziny Beksińskich. Akcja filmu rozpoczyna się w 1977 roku, gdy Tomasz Beksiński wprowadza się do mieszkania w Warszawie, niedaleko swoich rodziców, na tym samym osiedlu. Malarz mieszka ze swoją żoną Zosią oraz ich matkami. Relacje między poszczególnymi bohaterami są intensywne i burzliwe. Zdzisław Beksiński to jeden z najbardziej charakterystycznych polskich malarzy XX wieku, tworzący obrazy fantastyczne, pełne grozy oraz tajemniczych treści. Słynął on również z inteligencji, poczucia humoru oraz zamiłowania do nowych technologii. Jego syn Tomasz Beksiński był dziennikarzem muzycznym, prezenterem radiowym oraz tłumaczem filmowym. Tomek był neurotyczny i impulsywny, próbował popełnić samobójstwo kilka razy. Zofia Beksińska, żona malarza i matka Tomka, zajmowała się domem, była elementem łączącym w tej całej historii, trzymała rodzinę razem, zawsze martwiła się o syna. Losy trójki bohaterów zostały przedstawione jako uniwersalny portret rodziny, ukazujący wszystkie jej cierpienia, wzloty, upadki, problemy, ale też miłość i troskę.

Obsada

Produkcja

Pomysł na film Ostatnia rodzina wyszedł od Roberta Bolesty, który napisał scenariusz (w zamierzeniu dla pełnometrażowego filmu fabularnego), opowiadający o ostatnich 28 latach życia rodziny Beksińskich w Warszawie (1977–2005)[2]. Reżyser filmu Jan P. Matuszyński przyznał, że dowiedział się o tymże scenariuszu z informacji zawartej w biogramie Zdzisława Beksińskiego w polskiej Wikipedii, po czym podjął kroki w celu jego realizacji filmowej[3]. Współpracę z Matuszyńskim i Bolestą zaoferował operator Kacper Fertacz. Trio Matuszyński – Bolesto – Fertacz zdecydowało, że przyjmie konwencję realistyczną, wzorując się na estetyce materiałów z prywatnego archiwum Beksińskich. Przyjęło również, że każda scena będzie kręcona w jednym ujęciu[4].

W castingu na rolę Zofii Beksińskiej wyłoniona została Aleksandra Konieczna, natomiast w roli Tomasza reżyser obsadził Dawida Ogrodnika. Największym wyzwaniem był wybór aktora odpowiedniego do roli Zdzisława Beksińskiego. Matuszyński od początku planował, że tę rolę zagra Andrzej Seweryn, aby film miał walory komercyjne: „Frontlinerem całego projektu nie mógł być aktor bez nazwiska”[4]. Koordynacji projektu sprzyjał pion scenograficzny na czele z Jagną Janicką, która przygotowała modele mieszkania do wybudowania w hali zdjęciowej. Montażysta Przemysław Chruścielewski połączył opracowane storyboardy z dźwiękowymi nagraniami z prób czytanych całego scenariusza z aktorami. Kilka miesięcy po etapie prac wstępnych twórcy filmu mogli przystąpić do realizacji scen zgodnie z pierwotnym projektem[4].

Część ujęć do Ostatniej rodziny powstała z użyciem tej samej technologii, której używał Zdzisław Beksiński przy nagrywaniu swojej rodziny, a więc kamer VHS, zakupionych w serwisach aukcyjnych. Baterie do tychże kamer były dorabiane na zamówienie, a ujęcia filmowane w technologii VHS – dublowane z kręconymi na kamerach cyfrowych. Sceny realizowane w mieszkaniach wykorzystywały obraz rzucany z projektorów, które imitowały krajobraz zza okien[4].

Odbiór

Ostatnia rodzina spotkała się z pozytywnymi ocenami polskich krytyków. Jakub Popielecki z portalu Filmweb stwierdził, iż film Matuszyńskiego „pokazuje, że za każdym surrealistycznym krajobrazem i każdą gotycką maskaradą czai się zwykła codzienność – kto wie, czy nie bardziej przerażająca”[5]. Zdaniem Tomasza Rachwalda z „Kultury Liberalnej”: „Makabryczne i niepokojące malarstwo Zdzisława Beksińskiego jest w Ostatniej rodzinie bohaterem trzecioplanowym, mówi się o nim jako o źródle utrzymania rodziny, jako o codziennym zajęciu ojca, elemencie dekoracyjnym ścian w mieszkaniu Tomka”[6]. Tadeusz Sobolewski z „Gazety Wyborczej” akcentował terapeutyczną rolę malarstwa w przełamywaniu przez Zdzisława Beksińskiego lęku przed śmiercią: „Ojciec swój lęk przed nieistnieniem wyraża w produkowanych regularnie obrazach. Nie oglądamy jednak, jak to bywa w filmach o artystach, narodzin obrazu, nie widzimy pociągnięć pędzla”[7]. Zwyczajna sublimacja popędu śmierci u Zdzisława, zdaniem Sobolewskiego, kontrastuje z destrukcyjnym zachowaniem Tomasza: „Tomek jest pozbawiony tego, co przynosi ratunek jego ojcu [...] Tomek mówi o swoim bólu, o przyczynach samotności, o niemożności stałego związku z kobietą, o podstawowej nieumiejętności życia”[7]. Marcin Cichoński z portalu Dziennik.pl również przekonywał, że „nie o wielkich osiągnięciach to obraz”, lecz o zwyczajnym życiu naznaczonym cierpieniem, „z którym twórczo należy coś zrobić”[8].

Z pochwałami spotkała się gra aktorów. Zdaniem Łukasza Adamskiego z portalu wPolityce.pl „Andrzej Seweryn nie zagrał Zdzisława. On przeistoczył się w swoją postać”[9]; Popielecki twierdził, że Seweryn „jest z jednej strony komicznie przerysowany [...], a z drugiej – pozostaje skupiony, wyciszony, hipnotyzujący, co uderza zwłaszcza w momentach milczącej zadumy Zdzisława”[5]. Chwalono też kreację aktorską Ogrodnika. Sobolewski przekonywał, iż interpretowany przezeń Tomasz „przypomina bohatera horrorów. Są w nim doktor Jekyll i pan Hyde[7], a zdaniem Cichońskiego to właśnie postać Tomka „wyznacza tempo filmu, jego temperaturę”[8]. Mniej entuzjazmu wykazywał Rachwald, twierdząc, że Ogrodnik w przerysowaniu swej roli „niestety posuwa się [...] za daleko”[6].

Nieprzychylne opinie o filmie wyraziły osoby znające rodzinę Beksińskich, zarówno z okresu życia w Sanoku, jak i w Warszawie. Biograf Tomasza Beksińskiego, Wiesław Weiss uznał dzieło za „film nieuczciwy i nikczemny”, stwierdzając z całą mocą, że „nigdy nie widział takiego Tomka, jakiego pokazali scenarzysta, reżyser i odtwórca jego roli”[10]. Wyraził on sprzeciw wobec sposobu portretowania postaci przez Ogrodnika: „Tomek nie wyrzucał telewizorów przez okno, nie rozwalał szafek kuchennych, nie rozbijał butelek o ściany. [...] Tomek nie był świrem i półgłówkiem, a taką postać wymyślili panowie Bolesto, Matuszyński oraz Ogrodnik i nazwali ją Tomasz Beksiński”[11][12]. Z opinią Weissa zgodziła się filmoznawczyni Agnieszka Tambor, twierdząc, iż filmowa postać Tomasza Beksińskiego to „interpretacja daleko posunięta i być może rzeczywiście nie do końca prawomocna”[13]. Z kolei przyjaciółka Tomasza Beksińskiego, Aneta Awtoniuk, stwierdziła, że jej zdaniem „nie jest to film o rodzinie Beksińskich”; według niej Beksińscy zostali przedstawieni w filmie jako „rodzina przygłupów”, zaś ich relacje zostały ukazane jako „totalnie patologiczne, zaburzone”[14]. Krytyczne uwagi wobec fabuły filmu miał także dyrektor Muzeum Historycznego w Sanoku oraz jednocześnie znajomy i wykonawca ostatniej woli Zdzisława Beksińskiego, Wiesław Banach, według którego zasadniczo nie powinien powstać żaden film fabularny o Beksińskich[15]. Negatywne zdanie o efekcie produkcji wyraziła Liliana Śnieg-Czaplewska w tygodniku „Przegląd”, która przede wszystkim skrytykowała oficjalne określenie filmu przez twórców jako „historii prawdziwej”[15].

Według Stowarzyszenia Filmowców Polskich Ostatnią rodzinę obejrzało w kinach około 504 tysięcy widzów, co umiejscawiało film Matuszyńskiego i Bolesty na 29. miejscu w rankingu 50 najbardziej kasowych filmów 2016 roku[16].

Nagrody

RokFestiwalNagrodaOdbiorca[17]
2016Międzynarodowy Festiwal Filmowy w LocarnoNagroda za najlepszą rolę męskąAndrzej Seweryn
Festiwal Polskich Filmów FabularnychZłote LwyJan P. Matuszyński
Nagroda za pierwszoplanową rolę kobiecąAleksandra Konieczna
Nagroda za pierwszoplanową rolę męskąAndrzej Seweryn
Nagroda PublicznościJan P. Matuszyński
Nagroda Dziennikarzy
Nagroda OnetuAndrzej Seweryn

Aleksandra Konieczna

Dawid Ogrodnik

Kryształowa Gwiazda ElleJan P. Matuszyński
Złoty Kangur, nagroda australijskich dystrybutorów
CentEast Market WarsawNagroda Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej dla najlepszego polskiego filmu
Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Tofifest” w Toruniu„Złoty Anioł” w konkursie filmów polskich „From Poland”
Międzynarodowy Festiwal Filmowy w ChicagoNagroda za zdjęciaKacper Fertacz
Nagroda za scenografięJagna Janicka
Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Mołodist” w KijowieGrand PrixJan P. Matuszyński
Festiwal Młodego Kina Wschodnioeuropejskiego w CottbusNagroda za debiut
Nagroda aktorskaDawid Ogrodnik
Denver Film FestivalNagroda im. Krzysztofa KieślowskiegoJan P. Matuszyński
Lisbon & Estoril Film FestivalNagroda “Jaeger-LeCoultre” dla najlepszego filmu
Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych „Camerimage”Nagroda Główna w Konkursie Filmów PolskichKacper Fertacz

Jan P. Matuszyński

Festiwal „KinoPolska” w ParyżuNagroda GłównaJan P. Matuszyński
Festiwal Filmu Polskiego w AmeryceNagroda Specjalna Jury
Forum Kina Europejskiego „Cinergia” w ŁodziNagroda SpecjalnaAndrzej Seweryn
Tygodnik „PolitykaPaszport „Polityki”Jan P. Matuszyński
Festiwal Polskich Filmów „Ekran” w TorontoNagroda Publiczności
2017Koło Piśmiennictwa Filmowego Stowarzyszenia Filmowców PolskichZłota Taśma
Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej „Prowincjonalia”Nagroda Główna „Jańcio Wodnik” za najlepszy film fabularny
„Jańcio Wodnik” za najlepszą rolę męskąAndrzej Seweryn
Polska Akademia FilmowaNajlepszy scenariuszRobert Bolesto
Najlepsza główna rola kobiecaAleksandra Konieczna
Najlepsza główna rola męskaAndrzej Seweryn
Odkrycie rokuJan P. Matuszyński
Międzynarodowy Festiwal Filmowy „Kino pavasaris”Nagroda Główna w konkursie „New Europe – New Names”
Tarnowska Nagroda FilmowaNagroda Publiczności
Międzynarodowy Festiwal Kina Niezależnego „Off Camera”Krakowska Nagroda Filmowa w Konkursie Głównym „Wytyczanie drogi”
Nagroda Publiczności
The New York Polish Film FestivalNagroda im. Elżbiety Czyżewskiej dla najlepszego aktoraAndrzej Seweryn
Festiwal Filmów Polskich „Wisła” w MoskwieNagroda SpecjalnaJan P. Matuszyński
Koszaliński Festiwal Debiutów Filmowych „Młodzi i Film”Nagroda im. Stanisława Różewicza za reżyserię
Nagroda za rolę kobiecąAleksandra Konieczna
Nagroda PublicznościJan P. Matuszyński
Europejski Festiwal Filmowy w PaliciuWyróżnienie Specjalne Jury
Festiwal Filmowy „Bluebox” w OlsztynieNagroda Główna „Bluebox”Lightcraft
2019Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna w ŁodziNagroda im. Andrzeja MunkaJan P. Matuszyński

Zobacz też

Przypisy

  1. Festiwal Filmowy w Gdyni: Złote Lwy dla „Ostatniej rodziny”!. www.tvp.info, 2016-09-24. [dostęp 2016-09-25]. (pol.).
  2. Zdzisław Beksiński – sezony ciała. dwutygodnik.com. [dostęp 2016-09-25].
  3. Beata Zatońska: „Wołyń” i „Ostatnia rodzina” faworytami festiwalu w Gdyni. Dziś wieczorem nagrody. tvp.info, 2016-09-24. [dostęp 2016-09-25].
  4. a b c d Bartosz Wróblewski, Beksińscy, czyli koronkowa robota. Za kulisami „Ostatniej Rodziny”, Gazeta Wyborcza, czerwiec 2017 [dostęp 2020-07-20].
  5. a b Jakub Popielecki, Bo wszyscy Beksińscy to jedna rodzina, Filmweb, 7 września 2016 [dostęp 2020-07-20] (pol.).
  6. a b Tomasz Rachwald, Ojciec, Syn i Duch Święty, Kultura Liberalna, 11 października 2016 [dostęp 2020-07-20] (pol.).
  7. a b c Tadeusz Sobolewski, „Ostatnia Rodzina” - recenzja filmu. Szkoła przetrwania, nie tylko Beksińskich, Gazeta Wyborcza, 30 września 2016 [dostęp 2020-07-20].
  8. a b Marcin Cichoński, Wstrząsający autentyzm... Nie da się tego wyprzeć, Dziennik.pl, 1 września 2016 [dostęp 2020-07-20] (pol.).
  9. Łukasz Adamski, „Ostatnia rodzina”. Absolutne arcydzieło! Rola Seweryna godna Oscara, wPolityce.pl, 5 września 2016 [dostęp 2020-07-20].
  10. Wiesław Weiss: Tomek Beksiński. Portret prawdziwy. Czerwonak: Vesper, 2016, s. 8, 9. ISBN 978-83-7731-243-8.
  11. „Ostatnia rodzina”: sama prawda czy stek kłamstw o rodzinie Beksińskich? Kontrowersje wokół filmu, Wirtualna Polska, 29 września 2016 [dostęp 2020-07-20] (pol.).
  12. Ostatnia rodzina to nieuczciwy, nikczemny film – mówi Wiesław Weiss, autor biografii Tomasza Beksińskiego. film.wp.pl, 2016-09-12. [dostęp 2021-04-21].
  13. Agnieszka Tambor, Półka filmowa 2016 (i trochę 2017), „Postscriptum Polonistyczne”, 1 (19), 2017, s. 277, DOI10.31261/ps_p.2018.21.23.
  14. "Ostatnia rodzina". "To nie jest film o rodzinie Beksińskich". polskieradio.pl, 2016-10-02. [dostęp 2021-04-21].
  15. a b Liliana Śnieg-Czaplewska: Beksiński reżyser własnego filmu. tygodnikprzeglad.pl, 2016-10-24. [dostęp 2021-04-21].
  16. Podsumowanie polskiego Box Office 2016, Stowarzyszenie Filmowców Polskich, 6 stycznia 2017 [dostęp 2020-07-20].
  17. Ostatnia rodzina w bazie filmpolski.pl

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Festiwal Filmowy w Gdyni 2016 Czerwony Dywan Andrzej Seweryn.jpg
Autor: Klapi, Licencja: CC BY-SA 4.0
Czerwony dywan przed zakończeniem Festiwalu Filmowego w Gdyni 2016