Ostróg (miasto)

Ostróg

Острог

Zamek Ostrogskich
Herb Flaga
Państwo	Ukraina
Obwód	rówieński
Rejon	ostrogski
Prawa miejskie	1528
Powierzchnia	10,9 km²
Populacja (2017) • liczba ludności	15 642[1]
Nr kierunkowy	+380 3654
Kod pocztowy	35800 – 35807
Położenie na mapie obwodu rówieńskiego Ostróg
Położenie na mapie Ukrainy (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Ostróg
Położenie na mapie Polski w 1939 r. (c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0 Ostróg
50°20′N 26°31′E/50,333333 26,516667
Strona internetowa
Portal Ukraina

Ostróg^[2] (ukr. Острог, Ostroh) – miasto na Ukrainie, w obwodzie rówieńskim, siedziba rejonu ostrogskiego, do 1945^[3] w Polsce, w województwie wołyńskim, w powiecie zdołbunowskim, położone nad Horyniem, u ujścia Wilii.

Ostróg był gniazdem rodowym książąt Ostrogskich. Prywatne miasto szlacheckie położone było w XVI wieku w województwie wołyńskim^[4]. Miejsce pierwszych wręczeń Orderu Virtuti Militari.

Położenie

Rzeka Wilia w Ostrogu

Ostróg położony jest na Wyżynie Wołyńskiej. Historycznie przynależy do Wołynia. Najbliższymi dużymi miastami (min. 200 tys. mieszkańców) są:

Łuck 110 km	Równe 45 km
Lwów 220 km		Żytomierz 170 km
Tarnopol 135 km	Chmielnicki 125 km	Winnica 210 km

Historia

Stary gród ruski, wzmiankowany już w 1100 roku; od drugiej połowy XII wieku w Księstwie Wołyńskim; w XIV wieku był przedmiotem walk pomiędzy wojskami polskimi a litewskimi; 1386 przyłączony do Wielkiego Księstwa Litewskiego; własność m.in. Ostrogskich, Zasławskich, Wiśniowieckich, Sanguszków, Jabłonowskich, Dubieńskich.

W I Rzeczypospolitej

Miasto na mapie Wacława Grodeckiego, Poloniae finitimarumgue locarum descriptio^[5]

W latach 1440 -1442 książę Fedor Ostrogski ufundował w Ostrogu klasztor dominikanów i łaciński kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny^[6].

Od XV wieku w mieście znajdowało się skupisko Żydów. Była to jedna z 4 gmin żydowskich Wołynia, posiadających przedstawicieli w Sejmie Żydów Korony. Żydzi w XVI wieku zbudowali w mieście murowaną synagogę z renesansową attyką. Wojewoda kijowski Konstanty Wasyl Ostrogski przebudował w stylu renesansowym zamek i bramy miejskie, a w 1579 roku została przez niego założona Akademia Ostrogska, dzięki czemu miasto na przełomie XVI i XVII wieku stało się ważnym ośrodkiem kulturalnym, do czasu zniszczenia Akademii przez Kozaków w latach 40. XVII wieku. W 1577 roku Iwan Fedorowicz założył Drukarnię Ostrogską. Pod jego kierownictwem zostały wydane następujące księgi: nowe wydanie „Bukwara” (1578), Nowy Testament z indeksem i Psałterz (1580), „Chronologia” Andrzeja Rymszy (1581), Biblia ostrogska (1581).

Książę wojewoda Ostrogski wystarał się też o prawa miejskie magdeburskie, które Ostróg otrzymał w 1585 roku. W II połowie XVI w. Ostróg był znaczącym ośrodkiem prawosławnym z dziewięcioma cerkwiami – Objawienia Pańskiego, św. Bazylego, św. Mikołaja (dwie świątynie tego wezwania), Zaśnięcia Matki Bożej, Zmartwychwstania Pańskiego, św. św. Borysa i Gleba, św. Jana, św. Onufrego oraz monasterem Trójcy Świętej. Fundatorem tejże wspólnoty był Konstanty Wasyl Ostrogski^[7].

Pozostałości zamku w XVIII w. na obrazie Zygmunta Vogla

W XVII wieku od zachodu miasto otrzymało dodatkowe ziemne umocnienia z wałem, fosą i pięcioma bastionami.

W latach 1609–1753 Ostróg stał się ośrodkiem ordynacji założonej przez wojewodę wołyńskiego Janusza Ostrogskiego, który po przejściu, jako pierwszy z rodu, z prawosławia na katolicyzm sprowadził do miasta bernardynów. W mieście działała też szkoła braci polskich, w której uczył kaznodzieja Andrzej Węgierski, który we wrześniu 1622 r. został na synodzie w Ostrorogu ordynowany na diakona i katechetę kalwińskiego. W tym samym roku Anna Alojza Chodkiewicz wzniosła w Ostrogu kolegium jezuickie. W 1648 roku oraz w 1649 roku podczas powstania Chmielnickiego miasto i kolegium jezuickie zostały spalone przez Kozaków, a ludność katolicka wymordowana. Nastąpił upadek miasta. Ponowny pomyślny etap w historii miasta miał miejsce w XVIII wieku dzięki wysokiemu poziomowi tutejszej szkoły jezuickiej. Miasto wchodziło w skład dóbr wołyńskich księżnej Anny Jabłonowskiej^[8].

Ostróg w XIX w.

W 1792 roku w czasie wojny z Rosją w mieście stacjonował książę Józef Poniatowski. Tydzień po zwycięskiej bitwie pod Zieleńcami w Ostrogu 25 czerwca 1792 roku po raz pierwszy w historii wręczono Ordery Virtuti Militari.

Okres zaborów

Od 1793 roku w zaborze rosyjskim, siedziba powiatu ostrogskiego. W XIX wieku rozebrano kościół i klasztor jezuitów oraz kościół i klasztor karmelitów. Pod koniec XIX wieku miasto traciło na znaczeniu z uwagi na oddalenie od linii kolejowych. Liczyło wtedy około 8 tys. mieszkańców.

W II Rzeczypospolitej

Przedwojenny herb

W latach 1919–39 ponownie w granicach Polski, w ówczesnym pow. zdołbunowskim, w dawnym województwie wołyńskim. 7 lipca 1920 roku doszło pod miastem do starć pomiędzy wojskami polskimi gen. Wincentego Krajowskiego i bolszewickimi z 1 Armii Konnej Budionnego.

1 kwietnia 1927 roku do miasta włączono wsie Bielmaż, Krasnostaw, Tatarską Ulicę i osadę Kaukaz z gminy wiejskiej Chórów, a także nie należące do żadnej gminy osady Kidry i Karpaty^[9].

Miasto było garnizonem macierzystym batalionu KOP „Ostróg” i 19 pułku Ułanów Wołyńskich. Ze względu na położenie Ostroga w strefie nadgranicznej, część miasta była dostępna tylko za okazaniem specjalnej przepustki.

Od 17 sierpnia 1934 do 17 września 1939 roku burmistrzem miasta był Stanisław Żurakowski^[10].

Okupacja wojenna i rzeź wołyńska

Podczas II wojny światowej, we wrześniu 1939 zajęty przez ZSRR i włączony do Ukraińskiej SRR. W 1939 roku 10 500 Żydów (czyli około 61% mieszkańców) wywieziono na Syberię. Wywożono także Polaków.

W latach 1941–44 Ostróg był pod okupacją niemiecką. Niemcy przystąpili do eksterminacji Żydów, których pozostało około 7 tysięcy. Łącznie w Ostrogu przeprowadzono 4 akcje eksterminacyjne, w których rozstrzelano 6,5 tysiąca Żydów miejscowych i z okolicznych wsi. Ostatnia masakra, 15 października 1942 roku, oznaczała likwidację getta powstałego 4 miesiące wcześniej^[11].

Podczas rzezi wołyńskiej w 1943 roku Ostróg stał się schronieniem dla polskich uciekinierów z eksterminowanych przez UPA wsi. Polacy mieli nadzieję na ochronę załogi niemieckiej i węgierskiej.

Po wycofaniu się Niemców i Węgrów z Ostroga oraz po wymarszu oddziału AK Franciszka Pukackiego „Gzymsa” na koncentrację sił 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty na początku stycznia 1944 roku, ludność polska w Ostrogu broniła się przed UPA przez dwa tygodnie w klasztorze i budynku więzienia. Duchowy przywódca Polaków, miejscowy proboszcz o. Remigiusz Kranc, organizował obronę i pomoc dla ludności polskiej. Pomagał mu pluton „Borszczówka” pod dowództwem Tadeusza Koblańskiego, który przybył do Ostroga, posiadał broń i doświadczenie bojowe. Ochronę zapewniał także oddział polskiej policji utworzony przez Niemców. Na cmentarzu rzymskokatolickim grzebano zwłoki zabitych przywiezione przez uchodźców; według obliczeń o. Kranca pochowano około 560 osób w 3 miesiące (na 1280 wiernych w parafii)^[12]. W latach 1943–45 ukraińscy nacjonaliści zamordowali w mieście ponad 118 Polaków^[12].

Ulica miasta

Polacy oblężeni w Ostrogu złożyli broń w ręce Armii Czerwonej, która wkroczyła do miasta 5 lutego 1944. O. Remigiusz Kranc ofiarował wtedy okryty chwałą sztandar Armii Polskiej. Uroczyste przekazanie sztandaru w ręce zastępcy dowódcy AP w ZSRR gen. dywizji Karola Świerczewskiego odbyło się 17 IV 1944 roku. O. Remigiusz Kranc w nagrodę za patriotyczną i społeczną postawę został mianowany przez władze radzieckie zastępcą przewodniczącego MRN miasta Ostroga, a następnie zesłany na katorgę do łagrów Kołymy.

W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca w miasteczku rodzina Szczawińskich udzieliła pomocy Linie Nusinow, Simie Rozliwker oraz Samuelowi Klepaczowi. W 1986 roku Instytut Jad Waszem podjął decyzję o przyznaniu Eugenii, Edwardowi, Adamowi Tadeuszowi Szczawińskim i Antoninie Tomaszewskiej z d. Szczawińskiej tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[13]

Okres powojenny

W latach 1945–1991 miasto znajdowało się w Ukraińskiej SRR, następnie na Ukrainie.

Od 2005 r. Ostróg jest miastem partnerskim Sandomierza. Od 10 września 2005 r. również Bierunia.

Zabytki

Pozostałości zamku Ostrogskich i cerkiew Objawienia Pańskiego

Kościół Wniebowzięcia NMP

Brama Łucka

• ruiny zamku książąt Ostrogskich z XV w., XVI w., w tym monumentalna baszta z renesansową attyką

• cerkiew zamkowa Objawienia Pańskiego, pierwotnie gotycka z XVI w., po 1891 roku odbudowana w stylu bizantyńsko-rosyjskim; dzwonnica powstała w 1905 roku na miejscu dawnej bramy wjazdowej
• kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (początkowo dominikanów) (XV, XVII, XVIII wiek), XIX wiek
• fragment murów miejskich z XVI wieku
• klasztor i kościół kapucynów (XVIII wiek) - obecnie cerkiew pw. św. Teodora na terenie Uniwersytetu Narodowego Akademia Ostrogska
• kaplica Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny (odbudowana w latach 90.XX wieku)
• Muzeum krajoznawcze
• Brama Łucka z XVI wieku - obecnie Muzeum Książki i Drukarstwa
• Brama Tatarska z XVI wieku
• synagoga z XVII w., renesansowa, dawniej z attyką
• cmentarz żydowski na ul. Papanina
• cmentarz tatarski
• dawny klasztor franciszkanów, obecnie klasztor prawosławny w Międzyrzeczu Ostrogskim, 3 km od Ostroga.

Niezachowane:

• kościół oo. jezuitów z 1624 r., fundacji Anny Chodkiewiczowej, zburzony w 1875 r.
• dwór Jabłonowskich z XVIII w
• kościół i klasztor oo. karmelitów z 1779 r., rokokowy, zburzony w połowie XIX w.
• koszary KOP Batalionu Ostróg
• cmentarz rzymskokatolicki zniszczony z polecenia ukraińskich komunistów na przełomie lat 60-70. XX w. Na jego miejscu wybudowano stadion. Na cmentarzu pochowani byli m.in. Jan Latosz, polski lekarz i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej, oraz Stanisław Kardaszewicz, polski sędzia i badacz historii miasta Ostroga.

Przemysł

Przemysł spożywczy (mleczarski, cukrowniczy, rozlewnia wód mineralnych), materiałów budowlanych, fabryka mebli^[14].

Osoby związane z Ostrogiem

Pomnik książąt Ostrogskich

• Giacomo Briano - włoski architekt.^[15]
• Piotr Pasławski (1861-1943) - polski chirurg i działacz społeczny^[16].

Urodzeni w Ostrogu

• Anna Ciepielewska - polska aktorka filmowa i teatralna,
• Bolesław Drobiński - polski dowódca wojskowy, major pilot Wojska Polskiego
• Jerzy Gebert - polski radiowy dziennikarz sportowy
• Barbara (Grosser), imię świeckie: Wiera Grosser zd. Dubińska - polska mniszka prawosławna, przełożona monasteru Świętych Marty i Marii na górze Grabarce,
• Kazimierz Kardaszewicz - polski lekarz, generał brygady Wojska Polskiego,
• Witalij Kosowski - ukraiński piłkarz
• Bogusław Litwiniec - polski reżyser teatralny, działacz kulturalny, polityk, senator IV i V kadencji,
• Mirosława Lombardo - polska aktorka teatralna i filmowa,
• Elżbieta Ostrogska - polska magnatka,
• Konstanty Wasyl Ostrogski - ruski magnat, książę, wojewoda kijowski,
• Wołodymyr Salśkyj - ukraiński wojskowy, generał armii Ukraińskiej Republiki Ludowej
• Filip Felicjan Szumborski - greckokatolicki duchowny, biskup unickiej diecezji chełmskiej w latach 1828 - 1851,
• Włodzimierz Tiunin - polski artysta malarz i pedagog.

Zmarli i pochowani

• Samuel Eidels - żydowski uczony, rabin, komentator talmudu,
• Stanisław Kardaszewicz - polski sędzia i badacz historii miasta Ostroga,
• Jan Latosz - polski lekarz i astronom, wykładowca Akademii Krakowskiej,
• Michał Rychlicki - prawosławny duchowny, etatowy katecheta szkół miasta Ostroga w latach 1921-1939.

Miasta partnerskie

• Sandomierz
• Bieruń
• Gniew

Zobacz też

• Akademia Ostrogska
• Państwowe Gimnazjum im. Marii Konopnickiej w Ostrogu
• Uniccy (greckokatoliccy) biskupi łucko-ostrogscy
• Batalion KOP „Ostróg”
• Ostrogscy
• Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Ostrogu
• Międzyrzecz Ostrogski

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Ostróg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 682 .
• Wydawnictwo "Wołanie z Wołynia" - parafia rzymskokatolicka w Ostrogu
• Sowiecka mapa topograficzna.. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-14)].
• Zdjęcia z Ostroga
• Archiwalne widoki i publikacje o miejscowości w bibliotece Polona