Ostrożeń głowacz
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Podrodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek | ostrożeń głowacz |
Nazwa systematyczna | |
Cirsium eriophorum (L.) Scop. Fl. Carniol., ed. 2. 2: 130. 1772[3] |
Ostrożeń głowacz[4] (Cirsium eriophorum (L.) Scop.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych. Nazwa głowacz pochodzi od bardzo dużych koszyczków (jak głowa na szyi).
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w Europie. W Polsce występuje prawie wyłącznie w Karpatach, poza nimi tylko w okolicach Przemyśla. Jest rzadki. Na Pogórzu Cieszyńskim podany z 3 stanowisk, w Gorcach dwóch (Lubań i Biała Skała nad Tylmanową), na Działach Orawskich z jednego w Lipnicy Wielkiej, w Beskidzie Sądeckim dwóch (dolina potoku Szczawniczek i Złockie oraz Wdżary Wyżne w Paśmie Radziejowej), na Pogórzu Spiskim z dwóch stanowisk. Najwięcej stanowisk ma w Pieninach: Wysokie Skałki, Trzy Korony, Wąwóz Szopczański, Nowa Góra, Macelowa Góra, Macelak, Łaźne Skały, Ligarki, Krościenko, Harczygrund, Hombark Łapszański oraz w Tatrach: Wielkie Koryciska, Małe Koryciska, Tyrałowa Czuba, Sarnia Skała, Furkaska, Dolina Kryta, Dolina Chochołowska, Dolina Białego, Dolina Długa. Podano go również na 9 stanowiskach w polskiej części Pienińskiego Pasa Skałkowego[5]. Status gatunku we florze Polski: gatunek rodzimy[4].
Morfologia
- Łodyga
- Wzniesiona, prosta, gruba, górą rozgałęziająca się. Osiąga wysokość do 1,5 m i jest nieoskrzydlona[6].
- Liście
- Ulistnienie skrętoległe, liście podwójnie pierzastodzielne, składające się z lancetowatych lub podługowatych odcinków, które są jeszcze podzielone na 2-3 łatki. Na spodniej stronie liście są pokryte szarym kutnerem i mają bardzo gruby nerw środkowy. Nie zbiegają wzdłuż łodygi. Szczytowe odcinki liści są silnie kolczaste[7][6].
- Kwiaty
- Zebrane w duże, kuliste koszyczki, które okryte są gęstą, siatkowatą jakby pajęczyną. Łuski okrywy koszyczków mają równowąski kształt i zaostrzony koniec, zwykle górne ich części są odgięte w dół. Koszyczki mają długość 5-8 cm, bezpośrednio pod nimi występuje kilka liści będących pośrednią formą pomiędzy liśćmi a łuskami okrywy. Kwiaty w koszyczku mają ciemnopurpurową barwę i wszystkie są rurkowate. Ich kielich przekształcony jest w puch kielichowy[6][7].
- Owoc
- Niełupki o długości 5-6 mm z pierzastym puchem kielichowym mającym długość 22-32 mm[6].
Biologia i ekologia
- Rozwój
- Roślina dwuletnia, hemikryptofit. Mimo że jest pokaźną rośliną, żyje krótko – tylko 2-3 lata. Po zakwitnięciu i wydaniu nasion obumiera[8]. Kwitnie od lipca do września, jest owadopylna. Nasiona rozsiewa wiatr (anemochoria)[5].
- Siedlisko
- Występuje na słonecznych łąkach i pastwiskach, stokach, w świetlistych lasach, zaroślach i na ich obrzeżach, na zrębach głównie na podłożu wapiennym. W Tatrach występuje do regla górnego[5]. Najwyższe stanowisko (1450 m n.p.m.) owocującego okazu podawane jest z zarastającego kosodrzewiną zbocza Małej Kopy Królowej nad Starymi Kopalniami[9].
- Gentyka
- Liczba chromosomów 2n = 34[7]. Tworzy mieszańce z: ostrożniem błotnym, ostrożniem lancetowatym, ostrożniem polnym, ostrożniem siwym, ostrożniem warzywnym[7].
Zagrożenia
Umieszczony na polskiej czerwonej liście w kategorii VU (narażony)[10]. Według klasyfikacji IUCN z 2001 gatunek w polskich Karpatach zagrożony wyginięciem (kategoria VU). W Polsce tylko część stanowisk znajduje się na obszarze parków narodowych (Tatrzańskiego i Pienińskiego). Na niechronionych obszarach jest zagrożony wskutek działalności człowieka (koszenie łąk, mechaniczne niszczenie podczas ich wypasania, zbieranie do celów dekoracyjnych). Zagrożony jest też przez naturalną sukcesję ekologiczną (głównie zarastanie przez głóg i trzcinnik piaskowy). W 2008 największa populacja ostrożnia głowacza znajdowała się na górze Tuł na Pogórzu Cieszyńskim (około 65 kwitnących i 100 płonnych osobników). Na stanowiskach w Tatrach, Gorcach i Paśmie Radziejowej rośnie przeważnie po kilka-kilkanaście osobników[5].
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-13].
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c d Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ a b c d Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ a b c d Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- ↑ Zbigniew Mirek: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Halina Piękoś-Mirkowa. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
- ↑ Magdalena Zwijacz-Kozica, Tomasz Zwijacz-Kozica: Nowe maksima wysokościowe, w: "Tatry" nr 4 (46), jesień 2013, s. 50
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
Media użyte na tej stronie
Cirsium eriophorum (L.) Scop., syn. Carduus eriophorus L.
- Original Caption
- Wollköpfige Kratzdistel, Carduus eriophorus
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Cirsium eriophorum (pl. ostrożeń głowacz), habitat: Pieniny, Jarmuta