Ostrożeń lancetowaty

Ostrożeń lancetowaty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	ostrożeń
Gatunek	ostrożeń lancetowaty
	Nazwa systematyczna
	Cirsium vulgare (Savi.) Ten.; Fl. Napol. 5 209 1835
Synonimy
	Cirsium lanceolatum (L.) Scop.;
	Cirsium lanceolatum (L.) Scop.;

Ostrożeń lancetowaty (Cirsium vulgare (Savi.) Ten.) – gatunek wieloletniej rośliny zielnej należący do rodziny astrowatych. Gatunek kosmopolityczny, szeroko rozprzestrzeniony na wszystkich kontynentach (poza Antarktydą) i na wielu wyspach^[4]. W Polsce bardzo pospolity^[5]. We florze Polski gatunek ten ma niepewny status^[6].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, zwykle gałęzista, kolczasto oskrzydlona, słabo ulistniona. Osiąga od 0,6 do 1,5 m wysokości^[6].
Liście: Zatokowato pierzastodzielne lub pierzastosieczne, zbiegające po pędzie, o silnie kolczastych odcinkach. Górna powierzchnia gładka lub pomarszczona i pokryta kłującymi szczecinkami, dolna mniej lub bardziej intensywnie białoszaro owłosiona. Nerwacja wyraźna^[5].
Kwiaty: Zebrane w koszyczki wyrastające zazwyczaj pojedynczo, czasami po dwa na oskrzydlonych szypułach. Listki okrywy lancetowate z długą, kłującą, żółtą szczecinką na szczycie. Wszystkie kwiaty w koszyczku purpurowe, obupłciowe i wyłącznie rurkowate. Mają 5-łatkową koronę dwu- lub trzykrotnie krótszą od rurki^[5].
Owoc: Gładka niełupka o długości 4-5 mm. Jest szarawa lub brunatna, czasami z podłużnymi, czarnymi plamami i z puchem kielichowym o długości do 30 mm^[5].

Pokrój

Liście

Koszyczek

Owocostan

Liść

Biologia i ekologia

Rozwój: Roślina dwuletnia, hemikryptofit. W Polsce kwitnie w okresie od czerwca do września. Kwiaty przedprątne, zapylane przez owady^[7]. Nasiona rozsiewane przez wiatr, oraz przez zwierzęta (przyczepiają się do ich sierści i piór). W rozsiewaniu biorą udział także mrówki, nasiona posiadają bowiem elajosom. Niektóre kiełkują już jesienią, większość dopiero wiosną następnego roku^[5].
Siedlisko: Głównie siedliska ruderalne; przydroża, brzegi lasów, zarośli, nieużytki, wysypiska, tereny kolejowe, pastwiska. W górach występuje po regiel dolny. Roślina światłolubna^[5]. Gatunek charakterystyczny dla klasy Artemisietea^[8].
Korelacje międzygatunkowe: Na pędach ostrożnia lancetowatego pasożytują niektóre gatunki grzybów: Golovinomyces cichoracearum, Puccinia cnici i Ramularia cynarae^[9].
Genetyka i zmienność: Liczba chromosomów 2n = 68^[10]. Występuje w dwóch podgatunkach: Cirsium vulgare subsp. crinitum (Boiss. ex DC.) Arènes i Cirsium vulgare subsp. silvaticum (Tausch) Arènes^[3]. Tworzy mieszańce z ostrożniem krótkołodygowym (Cirsium acaule), ostrożniem siwym (Cirsium canum), ostrożniem błotnym (Cirsium palustre), ostrożniem głowaczem (Cirsium eriophorum) i in.^[10]

Zastosowanie

Korzeń jednorocznego ostrożnia lancetowatego jest jadalny, w smaku przypomina bulwy topinambura. Indianie z plemienia Thompson z pokrojonych kawałków gotowali zupę, używając do tego celu zarówno świeżych, jak i suszonych korzeni. Jadalne po ugotowaniu są także młode szypułki kwiatowe oraz młode liście pozbawione kolczastych szczecinek i pąki kwiatowe (dzień przed ugotowaniem moczy się je w wodzie z solą)^[11].
Suszone kwiaty można użyć zamiast podpuszczki do ścinania mleka^[11].

Obecność w kulturze i sztuce

Okaz ostrożenia, w postaci rozwiniętej rośliny z koszyczkami kwiatowymi, jest widoczny w tle malarskim sceny "Hołd Trzech Króli" w ołtarzu Wita Stwosza w Kościele Mariackim w Krakowie^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List [dostęp 2018-02-24] .
↑ Discover Life Maps [dostęp 2018-02-24] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
↑ ^a ^b Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1990, s. 230. ISBN 83-217-2710-7.
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Wiesław Mułenko, Tomasz Majewski, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, A preliminary checklist of micromycetes in Poland. Wstępna lista grzybów mikroskopijnych Polski, Kraków: W. Szafer. Institute of Botany, PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-75-4
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.
↑ Władysław Szafer: Kwiaty w ołtarzu Wita Stwosza, w: "Kwiaty w naturze i sztuce", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 102-117

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[tpl-3] The Plant List [dostęp 2018-02-24] .

[discover-4] Discover Life Maps [dostęp 2018-02-24] .

[sudnik-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.

[teofil-6] Teofil Gołębiowski: Rośliny gór i pogórzy. Warszawa: Wydawnictwo "Sport i Turystyka", 1990, s. 230. ISBN 83-217-2710-7.

[seidl-7] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[matuszkiewicz-8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych. Warszawa. ISBN 83-01-14439-4.

[mikro-9] Wiesław Mułenko, Tomasz Majewski, Małgorzata Ruszkiewicz-Michalska, A preliminary checklist of micromycetes in Poland. Wstępna lista grzybów mikroskopijnych Polski, Kraków: W. Szafer. Institute of Botany, PAN, 2008, ISBN 978-83-89648-75-4

[rutkowski-10] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[luczaj-11] Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalowy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.

[12] Władysław Szafer: Kwiaty w ołtarzu Wita Stwosza, w: "Kwiaty w naturze i sztuce", Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958, s. 102-117

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne