Ostrożeń polny

Ostrożeń polny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządastrowce
Rodzinaastrowate
PodrodzinaCarduoideae
Rodzajostrożeń
Gatunekostrożeń polny
Nazwa systematyczna
Cirsium arvense (L.) Scop.
Fl. carniol. ed. 2, 2:126. 1772
Synonimy
  • Carduus arvensis (L.) E. Robson
  • Cirsium segetum Bunge
  • Cirsium setosum (Willd.) Besser ex M. Bieb.
  • Cnicus arvensis (L.) Roth
  • Serratula arvensis L.[3],Serratula setosa Willd.

Ostrożeń polny (Cirsium arvense (L.) Scop.) – gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny astrowatych.

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimy obszar jego występowania to cała niemal Europa i znaczna część Azji[3]. Obecnie jednak jest gatunkiem kosmopolitycznym. Rozprzestrzenił się również na Azorach, w Australii i Nowej Zelandii, w Ameryce Północnej, na Hawajach i w niektórych rejonach Afryki i Ameryki Północnej[3]. W Polsce jest bardzo pospolity na całym obszarze. Status gatunku we florze Polski: gatunek autochtoniczny (rodzimy)[4].

Morfologia

Pokrój
Dorosła roślina osiąga 50 do 150 cm wysokości. Roślina łatwa do rozpoznania, jedynie mylona z ostami lub popłochem, oba gatunki są dwuletnie i tym samym wytwarzają zdecydowanie słabiej rozwinięty system korzeniowy[5].
Łodyga
Obła, ale lekko kanciasta, w górnych partiach silnie rozgałęziona i nieco pajęczynowato owłosiona[5]. Roślina wytwarza długie i dobrze rozwinięte rozłogi[6].
Liście
Liście wydłużone, o bardzo zmiennym kształcie: od wrębnych, aż po sieczne, kolczaste. Z wierzchu zielone i nagie, pod spodem szarawe z kutnerowatym nalotem. Dolne na krótkich ogonkach, pozostałe siedzące. Siewka — łodyżka podliścieniowa jest krótka, naga barwy biało-zielonej. Liścienie odwrotnie jajowate lub owalne wydłużone, na obu końcach zaokrąglone osadzone na nagich zielonych, krótkich ogonkach. Siewka jest rozetą ze skrętolegle ułożonymi liścieniami i liśćmi. Pierwsze liście jajowate kolejne coraz bardziej wydłużone na szczycie i u nasady zwężające się, na brzegach ząbkowane kolczaste. Blaszki liściowe pod spodem popielate z powodu gęstego pajęczynowatego owłosienia[7].
Kwiaty
Roślina dwupienna. Kwiaty zebrane w kwiatostan zbiorowy. Tworzą go liczne, jajowatowalcowate koszyczki o barwie fioletowej lub różowej, rzadziej białe. Koszyczki z kolei tworzą baldachogrono. Pojedynczy koszyczek ma wraz z kwiatami długość 15-20 mm, a owocujący do 35 mm. Puch kielichowy (podczas przekwitania) dłuższy od korony. Korona podzielona niemal do nasady na 5 płatków. Pręciki o nagich nitkach. Kwiaty żeńskie o bardzo silnym aromacie[5][8].
Owoc
Niełupki o długości 3 mm, z puchem kielichowym o pierzasto rozgałęzionych szczecinkach, które wydłużają się podczas dojrzewania owocu[8].
Korzeń
Bardzo silnie rozwinięty – głęboki i silnie rozgałęziony[8].

Biologia i ekologia

Rozwój
Bylina, geofit korzeniowy[8]. Kwitnie od lipca do października, przedprątne kwiaty zapylane są przez owady[9]. Jedna roślina wytwarza około 1-5 tysięcy nasion, które jednak mają małą zdolność kiełkowania – kiełkuje tylko niewielka ich część. Zachowują zdolność kiełkowania do 20 lat. Kiełkują wiosną. Roślina rozmnaża się głównie przez oderwane rozłogi korzeniowe, rzadziej przez nasiona[6].
Siedlisko
Roślina synantropijna, rosnąca głównie na siedliskach ruderalnych i segetalnych; na ścierniskach, w ogrodach, na łąkach, pastwiskach i trawnikach, na nieużytkach, terenach kolejowych, wysypiskach, poboczach dróg, w rowach, nad rzekami. Rośnie na wszystkich typach gleb, ale najchętniej na dobrze przewietrzanych, zasobnych w składniki pokarmowe, toleruje silnie zasolone gleby[8]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Artemisietea vulgaris[10].
Skład fitochemiczny
Ziele zawiera laktony, polifenole, alkaloidy (taliacyna, raufolina), fitosterole, luteolinę. W korzeniu znajdują się alkaloidy i fitosterole[11].
Zmienność

Tworzy mieszańce z następującymi gatunkami: ostrożeń bezłodygowy (Cirsium acaule), ostrożeń błotny (Cirsium palustre), ostrożeń głowacz (Cirsium eriophorum), ostrożeń lancetowaty (Cirsium lanceolatum), ostrożeń lepki (Cirsium erisithales)[4].

Korelacje międzygatunkowe

Pasożytują na nim niektóre gatunki grzybów: Bremia lactucae, Erysiphe mayorii, Golovinomyces cichoracearum, Puccinia cnici, Puccinia punctiformis, Albugo tragopogonis, Ramularia cynarae, Ramularia cynarae emend, Phyllosticta cirsii i bakteria Pseudomonas syringae. Żerują na nim niektóre gatunki chrząszczy, muchówek, pluskwiaków[12].

  • Kwiatostan

  • Koszyczki ostrożnia polnego i zapylający je motyl

  • Dwie pszczoły na koszyczku ostrożnia polnego

  • Liść

  • Przekrój koszyczka

Znaczenie w rolnictwie

W uprawach rolnych jest uciążliwym chwastem, szczególnie na pastwiskach. Rozmnaża się bardzo łatwo; każdy odcięty kawałek pędu może utworzyć nową roślinę. Na poziomych pędach podziemnych stale tworzy nowe pączki dające początek nowym pędom nadziemnym[9]. Próg szkodliwości gospodarczej we wszystkich uprawach waha się od 0,5-1,0 rośliny/m²[7].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-29].
  4. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN83-01-14342-8.
  5. ↑ a b c Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
  6. ↑ a b Horst Klaaβen, Joachim Freitag: Profesjonalny atlas chwastów. Limburgerhof: BASF Aktiengeselschaft, 2004.
  7. ↑ a b Ostrożeń polny. [dostęp 2007-12-07].
  8. ↑ a b c d e Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
  9. ↑ a b Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  10. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
  11. ↑ dr Henryk Różański. Ostrożeń polny – Cirsium arvense (L.) Scopoli w medycynie ludowej. [dostęp 2018-01-15].
  12. ↑ Malcolm Storey: Cirsium arvense (L.) Scop. (Creeping Thistle). W: BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-02-28].

Media użyte na tej stronie

Cirsium arvense with Bees Richard Bartz.jpg
Autor: Richard Bartz, Munich aka Makro Freak MFB.jpg, Licencja: CC BY-SA 2.5
2 Bees on a Creeping Thistle Cirsium arvense
Cirsium arvense PID952-6.jpg
Autor: Benjamin Zwittnig, Licencja: CC BY 2.5 si
Njivski osat na ljubljanskem barju.
Hering 13.257.jpg
Autor: Klaus Rassinger (Museum Wiesbaden), Licencja: CC BY-SA 4.0
Leaf-mark Coll. Dr. Martin Hering. Host plant: Cirsium arvense (Compositae) - Parasite: Phytomyza affinis (Agromyzidae) – Location: Berlin-Wannsee, X.1931, leg. Hering, det. Hering, being processed by Gisela Schadewaldt.
Akkerdistel vrucht.jpg
(c) Rasbak, CC-BY-SA-3.0
zelfgemaakte foto van de vrucht van de Akkerdistel Cirsium arvense; begin oktober
Pieris.rapae.6834.jpg
Autor: picture taken by Olaf Leillinger, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Small White (Pieris rapae) on heads of Cirsium arvense