Ostrokrzew paragwajski
| |||
 | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | rośliny zielone | ||
| Nadgromada | rośliny telomowe | ||
| Gromada | rośliny naczyniowe | ||
| Podgromada | rośliny nasienne | ||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | ostrokrzewowce | ||
| Rodzina | ostrokrzewowate | ||
| Rodzaj | ostrokrzew | ||
| Gatunek | ostrokrzew paragwajski | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Ilex paraguariensis A.St.-Hil. Mém. Mus. Hist. Nat. 9: 351 1822[3] | |||
| Synonimy | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
Plantacja ostrokrzewu paragwajskiego
Ostrokrzew paragwajski (Ilex paraguariensis A.St.-Hil.) – gatunek drzewa z rodziny ostrokrzewowatych (Aquifoliaceae Bartl.). Występuje w stanie dzikim w Ameryce Południowej (Brazylia, Argentyna, Paragwaj, Urugwaj[5]. Nazwę (Ilex paraguarensis) tej roślinie nadał francuski botanik Auguste de Saint Hilaire w 1822 roku[3]. Hiszpańska nazwa potoczna to yerba mate[6], a portugalska erva-mate.
Morfologia
- Pokrój
- Wiecznie zielone drzewo dorastające nawet do 15 metrów wysokości[6], ale zwykle wysokość nie przekracza 6-8 metrów[7].
- Pień
- Kora biaława i gładka, pień krótki, drewno nietrwałe, łatwo butwiejące[6].
- Liście
- Zimozielone, odwrotnie podłużnie jajowate, z zewnątrz błyszczące, odlegle ząbkowane. Osiągają długość ponad 5 cm[6].
- Kwiaty
- Rośliny zmienne, zarówno jedno- jak i dwupienne. Kwiaty zawsze rozdzielnopłciowe, zebrane w pęczki w kątach liści, drobne, białe lub kremowe. Mają mały, 4–5-działkowy kielich, 4-płatkową koronę zrośniętą do połowy, 1 czterokomorowy słupek o bardzo krótkiej szyjce i 4 pręciki przyrośnięte do korony[6]. Kwitnie od października do grudnia.
- Owoce
- Ciemnoczerwona lub fioletowa, mięsista jagoda[7].
Zastosowanie
- Sztuka kulinarna: w Ameryce Południowej ostrokrzew ma znaczenie podobne jak herbata w Europie. W celach spożywczych wykorzystywane są liście oraz gałązki w ustawowo określonych proporcjach do produkcji yerba mate. Dziko rosnący ostrokrzew ma aromatyczny, silny zapach i smak. Napar z tej rośliny, znany jako yerba mate (herbata paragwajska, mate) przyrządza się z pokruszonych, suchych (rzadziej świeżych), specjalnie spreparowanych liści oraz gałązek[6].
- Roślina uprawna: W ciągu roku z jednego drzewa można zebrać 30-38 kg suszonych liści. Plony z jednego drzewa są zbierane co trzy lata, aby zapobiec „utracie mocy” rośliny. W XVII wieku przybyli do Paragwaju Jezuici założyli pierwsze większe plantacje.
- Roślina lecznicza: Indianie Guarani piją napar z liści ostrokrzewu paragwajskiego od czasów prekolumbijskich, aby zmniejszyć uczucie głodu, zwalczyć zmęczenie i zredukować stres.
- Surowiec zielarski: liście, zawierają 0,9–1,8% kofeiny[6], oraz witaminy A, B1, B2, C, sole mineralne, inozytol, cholinę, kwas nikotynowy, flawonoidy.
- Działanie: napar działa pobudzająco, zmniejsza postęp miażdżycy, oczyszcza organizm z ciężkich metali i toksyn, rozszerza naczynia krwionośne, działa odchudzająco.
Obecność w kulturze i symbolice
W różnych częściach świata ostrokrzew paragwajski służy ludziom do nawiązywania więzi o charakterze nieformalnym opartej na wspólnym rytualnym piciu yerba mate.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
- ↑ a b The Plant List. [dostęp 2013-01-30].
- ↑ Ilex paraguariensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2013-01-30].
- ↑ a b c d e f g Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
Media użyte na tej stronie
Ilex paraguariensis - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-074.jpg
Mate-Strauch. A männlicher Zweig. B weiblicher Zweig. C Fruchtzweig. 1 männliche Blüte. 2 dieselbe im Längsschnitt. 3 weibliche Blüte. 4 dieselbe im Längsschnitt. 5 Frucht. 6 dieselbe im Längsschnitt. 7 dieselbe im Querschnitt. A, B, C etwas verkleinert. 1—7 vergrössert.
Mate-Strauch. A männlicher Zweig. B weiblicher Zweig. C Fruchtzweig. 1 männliche Blüte. 2 dieselbe im Längsschnitt. 3 weibliche Blüte. 4 dieselbe im Längsschnitt. 5 Frucht. 6 dieselbe im Längsschnitt. 7 dieselbe im Querschnitt. A, B, C etwas verkleinert. 1—7 vergrössert.