Oszmiana
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Obwód | |||||
Populacja (2018) • liczba ludności |
| ||||
Nr kierunkowy | +375 1593 | ||||
Kod pocztowy | 231100 | ||||
Tablice rejestracyjne | 4 | ||||
Położenie na mapie Białorusi (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||
Położenie na mapie Polski w 1939 r. | |||||
54°25′N 25°56′E/54,416667 25,933333 | |||||
Strona internetowa | |||||
Portal Białoruś |
Oszmiana[2] (biał. Ашмяны, Aszmiany, lit. Ašmena, ros. Ошмяны, Oszmiany, hebr. אשמיאני) – miasto na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, siedziba rejonu oszmiańskiego, do 1945[3] w Polsce, w województwie wileńskim, siedziba powiatu oszmiańskiego; położone na Garbie Oszmiańskim, nad Oszmianką, w pobliżu granicy z Litwą, na Wileńszczyźnie; 14,8 tys. mieszkańców (2010).
Miejsce obrad sejmików ziemskich powiatu oszmiańskiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[4]. W latach 1946–1991 Oszmiana leżała w Białoruskiej SRR, była siedzibą władz rejonu. Miasto posiada przemysł spożywczy; węzeł drogowy. Działa tam muzeum i Dom Polski.
Demografia
Według danych białoruskich w 2009 Polacy stanowili 5,69% mieszkańców Oszmiany[5][6].
Historia
Litwa i I Rzeczpospolita
Po raz pierwszy Oszmiana wymieniona w 1341, gdy po śmierci Giedymina odziedziczona została przez Jawnutę. Najazd krzyżacki z lat 1384–1385 doprowadził do zniszczenia Oszmiany i jej okolic. Kolejny najazd z 1402 zakończył się klęską Krzyżaków. Oszmiana się obroniła a rozbici Krzyżacy wycofali się do Miednik.
Od 1413 gród znajdował się już w województwie wileńskim. W 1432 Zygmunt Kiejstutowicz wyznaczony przez Jagiełłę do sprawowania władzy na Litwie stoczył tu bitwę z Świdrygiełłą roszczącym sobie prawo do władzy i spiskującego z Krzyżakami. Od tej pory Oszmiana stała się rezydencją Wielkich Książąt Litewskich. Dzięki posiadaniu dworu książęcego gród rozbudował się w znaczące miasto.
W 1519 Oszmiana ponownie została zniszczona, tym razem w wyniku ataku wojsk moskiewskich. W 1537 jej mieszkańcy otrzymali przywileje handlowe i targowe, które w 1683 jeszcze raz potwierdził król Jan III Sobieski. Gdy po najeździe moskiewskim dźwignięto miasto z ruiny, otrzymało ono w 1566 magdeburskie prawa miejskie. W tym czasie w mieście powstał kościół kalwiński z fundacji Mikołaja Radziwiłła („Rudego”).
Podczas najazdów nawiedzających Oszmianę zaginęły przywileje lokacyjne. Na prośbę burmistrza i rajców miejskich król Stanisław August Poniatowski uznał to miasto za „miejsce przyzwoite dla sądów i sejmików, za miasto wolne i niepodlegające żadnej innej administracji, prócz swego magistratu”, wydając w 1792 w Warszawie przywilej revonationis. W tym samym czasie miasto uzyskało herb miejski.
Okres zaborów
W 1795 po III rozbiorze Polski miasto znalazło się pod władztwem rosyjskim. W czasie powstania listopadowego miasto zostało opanowane przez oddziały powstańcze pod dowództwem pułkownika Karola hr. Przeździeckiego i dominikanina x. Jasińskiego złożone z mieszkańców Oszmiany. 15 kwietnia 1831, podczas ponownego ataku na Oszmianę, rosyjska 1500-osobowa ekspedycja karna z Wilna pod dowództwem pułkownika Wierszilina starła się z kilkudzięsięcioosobowym oddziałem powstańczym pod dowództwem Stelnickiego stanowiącym tylną straż oddziału Przeździeckiego, który wycofał się do Puszczy Nalibockiej. W tym czasie wojska rosyjskie spaliły miasto i dokonały rzezi mieszkańców. W kościele dominikańskim zamordowano 500 osób, m.in. kobiety, dzieci i kapłana sprawującego nabożeństwo. Na starym cmentarzu znajdują się też mogiły polskich żołnierzy poległych w 1920 w walce z bolszewikami, a także wspólny grób 57 Polaków zamordowanych przez NKWD w nocy z 23 na 24 czerwca 1941 w tutejszym więzieniu oraz pod Oszmianą, na wzgórzu „Kalniak” znajdującym się między kombinatem mięsnym a starym cmentarzem katolickim. W 1912 tutejsza gmina żydowska wzniosła w Oszmianie murowaną synagogę. Obecnie urządzony jest w niej magazyn.
II Rzeczpospolita
Miasto powiatowe w województwie wileńskim Zarząd miejski: burmistrz: Józef Staniewicz, wiceburmistrz Abram Strugacz. Budżet wykonany w roku 1938/1939: wpływy 162.537,39 złotych, wydatki 149.793,20 złotych. Elektr., szpital, telef.
Banki i instytucje oszczędnościowo-kredytowe: K.K.O., Bank Spółdzielczy, Żydowski Bank Ludowy. Zakład przemysłowy zatrudniający 100 ludzi – 1. Kościół rzymskokatolicki – 1, cerkiew prawosławna – 1, synagoga – 1. Przedszkole – 1, szkoła powszechna publiczna – 1,gimnazjum ogólnokształcące państwowe – 1, szkoła dokształcająca – 1. Instytucje opieki społecznej: stacja opieki nad matką i dzieckiem. Kinoteatr -1, biblioteki – 3 (2 polskie, 1 niepolska), czytelnia – 1.
Rocznik Polityczny i Gospodarczy 1939 Warszawa Polska Agencja Telegraficzna
II wojna światowa
W wyniku inwazji sowieckiej na terytorium Polski Oszmiana znalazła się pod okupacją Związku Radzieckiego. Wobec niemieckiej napaści na ZSRR, w nocy z 23 na 24 czerwca funkcjonariusze NKWD dokonali mordu od 30 do 52 więźniów polskiej narodowości przetrzymywanych dotychczas w więzieniu w Oszmianie.
Flaga i herb
Oszmiana otrzymała herb miejski w 1792 od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Tarcza herbowa jest trójdzielna w odwróconą rosochę – w polu pierwszym przedstawiono rękę trzymającą szalę, w drugim tarczę, w trzecim Ciołek – herb Poniatowskich.
Współczesne flaga i herb miasta Oszmiana zostały ustanowione 17 lipca 2006 ukazem prezydenta Białorusi nr 455[7].
Obiekty zabytkowe
- kościół św. Michała Archanioła, zbudowany w latach 1900–1906 ze składek wiernych w stylu baroku wileńskiego.
- ruiny kościoła franciszkanów, za rzeką, wschodnia część ul. Franciszkańskiej
- drewniany Kościół Dominikanów - obecnie kaplica cmentarna
- cerkiew prawosławna pw. Zmartwychwstania Chrystusa (parafialna)
- synagoga
- stary cmentarz katolicki z kwaterą żołnierzy poległych w 1920 i pomordowanych w 1941.
- stary cmentarz prawosławny
- cmentarz żydowski
- budynek młyna wodnego
- stara zabudowa miasta
Kościół
Parafia w Oszmianie założona przez Jagiełłę jeszcze podczas chrystianizacji Litwy jest jedną z najstarszych na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1505 część miasta tzw. Stara Oszmiana została przekazana zakonowi franciszkanów przez króla Aleksandra Jagiellończyka. Z jego fundacji stanął tam drewniany klasztor franciszkanów i murowany kościół, zniszczony w czasie potopu szwedzkiego. Odbudowa kościoła okazała się możliwa dzięki pieniądzom z zapisu testamentowego biskupa wileńskiego, którym w tym czasie był Jan Karol Dowgiałło Zawisza. W 1667 w Oszmianie pojawia się drugi kościół. Stało się to dzięki fundacji Andrzeja i Doroty Poczobuttów, którzy sprowadzili do miasta dominikanów i zbudowali im klasztor oraz drewniany kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej. Gdy w 1850 zakon został skasowany, kościół przeniesiono na cmentarz parafialny, gdzie pełnił rolę kaplicy cmentarnej, a w jego dawnym miejscu w 1872 wybudowano cerkiew.
Obecny murowany kościół pw. św. Michała Archanioła powstał w latach 1900–1906 ze składek wiernych. Kościół ten zaprojektował architekt Wacław Michniewicz w stylu baroku wileńskiego. Kościół jest trójnawowy, posiada dwie wieże. W 1950 władze komunistyczne zamknęły kościół i urządziły w nim magazyn lnu. Niestety wybuchł pożar i len spłonął. Później w kościele urządzono fabrykę urządzeń plastycznych. W środku zbudowano dwa piętra. Gdy w 1991 kościół został zwrócony wiernym, od razu wydzielono jedną nawę i zaczęto odprawiać w niej msze, dopiero później wzięto się za długotrwały remont, który był możliwy dzięki pracy parafian i księży salezjanów, którzy przejęli parafię. Mimo dewastacji kościoła, uratował się Obraz Matki Bożej Częstochowskiej, umieszczony obecnie w bocznej nawie. W latach przedwojennych w tym kościele znajdowała się tablica upamiętniająca rzeź mieszkańców Oszmiany z 1831 oraz pocisk wmurowany w boczną nawę, którym wojsko carskie rozbiło drzwi do kościoła dominikańskiego.
Znane osoby związane z miastem i jego okolicami
- Wiaczasłau Adamowicz (młodszy) – białoruski działacz narodowo-kulturalny, pisarz i publicysta
- Tadeusz Borkowski (1922-2001) – polski duchowny katolicki, wieloletni proboszcz parafii katedralnej w Olsztynie, wikariusz generalny diecezji warmińskiej
- Andrzej Cikoto (1891-1952) – białoruski duchowny katolicki obrządku bizantyjsko-słowiańskiego
- Jan Nepomucen Deszkiewicz-Kundzicz (1796-1869) – polski ksiądz rzymskokatolicki, magister teologii Uniwersytetu Wileńskiego (1824), publikował prace na temat gramatyki polskiej
- Stanisław Dobosz – polski nauczyciel i rzemieślnik, poseł
- Edmund Dzierżyński (1838-1882) – polski szlachcic, ziemianin, nauczyciel, kawaler Orderu św. Anny
- Eugeniusz Get-Stankiewicz (1942-2011) – polski artysta grafik, wykładowca
- Irena Górska-Damięcka (1910-2008) – polska aktorka, reżyser teatralny i filmowy
- Józef Hermanowicz (1890-1978) – białoruski duchowny katolicki
- Walerian Holak (1881-1948) – polski ksiądz, proboszcz i dziekan oszmiański
- Czesław Jankowski (1857-1929) – polski poeta, krytyk, publicysta, historyk, krajoznawca, działacz społeczny
- Wiesław Johann (ur. 1939) – polski prawnik i dziennikarz, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku
- Aba Kovner (1918-1987) – polski Żyd, działacz ruchu oporu podczas II wojny światowej, lider Zjednoczonej Organizacji Partyzanckiej, dowódca powstania w getcie wileńskim, działacz żydowskiego ruchu Ha-Szomer Ha-Cair; pisarz, poeta, syjonista[8]
- Franciszek Kowzan (1843-1922) – polski poeta, powstaniec styczniowy
- Antoni Łokuciewski (1895-1941) – polski marszałek sejmu Litwy Środkowej, dyrektor gimnazjum w Oszmianie
- Witold Łokuciewski (1917-1990) – pułkownik pilot Wojska Polskiego, as myśliwski, ostatni dowódca dywizjonu 303
- Tadeusz Martusewicz (1916-2015) – polski kapitan lotnictwa i bryt. Flight Lieutenant, pilot dywizjonu bombowego 305 i 300
- Giedymin Pilecki (1903-1967) – polski duchowny katolicki, kapelan Armii Krajowej,
- Mieczysław Pimpicki (1913-2008) – polski lekarz, chirurg, pionier medycyny sportowej, oficer Armii Krajowej, honorowy obywatel Olsztyna
- Karol Dominik Przeździecki (1782-1832) – pułkownik, dowódca 21 pułk piechoty Księstwa Warszawskiego, dziedzic Smorgoń
- Ferdynand Ruszczyc (1870-1936) – polski malarz, grafik, rysownik, scenograf, pedagog
- Adam Maciej Sakowicz – wojewoda smoleński od 1 marca 1658, starosta oszmiański od 1649, podwojewodzi wileński 1633-1640, podkomorzy oszmiański od 1628, porucznik chorągwi husarskiej Wincentego Aleksandra Gosiewskiego
- Jakub Saphir (1822-1886) – żydowski rabin, podróżnik
- Jan Sienkiewicz (ur. 1955) – działacz mniejszości polskiej na Litwie, poseł na Sejm Litwy
- Michał Sopoćko (1888-1975) – polski duchowny katolicki, spowiednik św. siostry Faustyny Kowalskiej, założyciel Zgromadzenia Sióstr Jezusa Miłosiernego, błogosławiony Kościoła katolickiego
- Adam Stankiewicz (1892-1949) – białoruski duchowny katolicki, wydawca, pisarz, publicysta i działacz narodowo-religijny
- Jan Stankiewicz (1891-1976) – białoruski działacz narodowy i polityk
- Wojciech Tabor (ok. 1453-1507) – biskup wileński
- Witold Urbanowicz (ur. 1931) – polski malarz
- Lucjan Żeligowski (1865-1947) – generał broni, polski dowódca wojskowy
Przypisy
- ↑ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т..., www.belstat.gov.by [dostęp 2019-03-07] .
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33, na czas okupacji rosyjskiej sejmiki powiatu oszmiańskiego przeniesiono w 1659 roku do Grodna.
- ↑ Перепись населения 2009. Национальный состав Республики Беларусь. Том 3, www.belstat.gov.by [dostęp 2019-03-07] .
- ↑ https://web.archive.org/web/20111104135501/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/national_structure_grodno.rar
- ↑ УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ - 17 июля 2006 г. № 455. Narodowy Internetowy Portal Prawny Republiki Białorusi, 2006-07-17. [dostęp 2010-04-03]. (ros.).
- ↑ Where was Abba Kovner born? - Vilna Gaon State Jewish Museum, jmuseum.lt [dostęp 2019-03-26] (ang.).
Linki zewnętrzne
- Strona miasta Oszmiana
- Strona Rejonu Oszmiańskiego. oshmiany.grodno.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)].
- Portal o Ziemi Oszmiańskiej
- Zdjęcia z Oszmiany
- Zdjęcia Oszmiańskich Żydów (kultura, religia, życie)
- Spis mieszkańców parafii rzymskokatolickiej w Oszmianie z dnia 1 stycznia 1909 r.
- Oszmiana, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 751 .
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Belarus
(c) Lukasb1992 z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0
Mapa lokalizacyjna Polski — 1939 (marzec – wrzesień).
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Flag of Hrodna Voblasts, Belarus
Ашмяны (Ašmiany), вуліца Жупранская (vulica Župranskaja)
Ашмяны (Ašmiany), Напалеонаўская карчма
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Adobe Illustrator., Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Grodno region
Equirectangular projection. Geographic limits of the map:
- N: 55.03° N
- S: 52.71° N
- W: 23.45° E
- E: 26.75° E
Autor: Францішак, Licencja: CC BY-SA 3.0
г.Ошмяны: костел Св. Михаила Архангела и рядовая застройка
Autor: Viktar Palstsiuk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Orthodox church of the Resurrection, Ašmiany
Autor: Францішак, Licencja: CC BY-SA 3.0
Фасад католического костёла в городе Ошмяны
Coat of arms of Hrodna Voblasts, Belarus
Ашмяны (Ašmiany), агульны выгляд з боку вуліцы Зарэчнай (vulica Zarečnaja)
Ашмяны (Ašmiany), млын на рацэ Ашмянцы (Ašmianka)
Ашмяны (Ašmiany), завулак Шпітальны (zavułak Špitalny). Дом на чатыры радзіны
Coat of Arms of Ashmiany, Belarus
Ашмяны (Ašmiany), пляц Рынак (plac Rynak) з боку вуліцы Гальшанскай (vulica Halšanskaja). Касьцёл Сьвятога Міхала Арханёла
Ашмяны (Ašmiany), вуліца Віленская (vulica Vilenskaja)
Flag of Ašmiany
Ашмяны (Ašmiany), вуліца Жупранская (vulica Župranskaja). Гімназія
Autor: Viktar Palstsiuk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Church of Franciscans, Ashmiany
Ашмяны (File:Ašmiany), пляц Рынак (plac Rynak) у бок вуліцы Гальшанскай (vulica Halšanskaja)