Otogizōshi

Shuntei Katsukawa (1770-1820), Momotarō w stroju dworskim obok noworocznych dekoracji

Sekien Toriyama (1712-1788), Walka z Shuten-dōji

Otogizōshi (jap. 御伽草子, お伽草子, おとぎ草子 otogi-zōshi) – bajki, opowiadania dla kobiet i dzieci, często barwnie ilustrowane, tworzące łącznie japoński gatunek literacki należący do popularnej literatury rozrywkowej, wydawanej od okresu Muromachi do początków okresu Edo^[1][2].

Historia i charakterystyka

Nazwa otogizōshi wywodzi się od zbioru pt. „Otogi bunko” („Biblioteka podręczna”), wydanego z początkiem XVIII w. (ok. 1716 r.) przez księgarza-wydawcę z Osaki nazwiskiem Seiemon Shibukawa. Jego zbiór obejmował 23 popularne opowieści z okresu Muromachi, ilustrowane prostymi drzeworytami. Różnorodny zestaw opowiadań ze zbioru Shibukawy dał nazwę wszystkim zbliżonym opowiadaniom z tego okresu. W wersji wąskiej, ścisłej otogizōshi (zapisywane 御伽草子) odnosi się tylko do tekstów zamieszczonych w zbiorze. W wersji szerszej, ogólnej otogizōshi (お伽草子 lub również 御伽草子) stało się terminem obejmującym zbiorczo wiele rodzajów opowieści^[3], które nazywa się też Muromachi-jidai monogatari (opowieści z ery Muromachi) lub chūsei shōsetsu (opowiadania średniowieczne). Ich twórcy są niemal zawsze anonimowi, ale byli wśród nich prawdopodobnie dworzanie, mnisi i świeccy kaznodzieje, zawodowi opowiadacze i mistrzowie poetyckich dialogów renga (’pieśni łączone’ lub ’wiązane’)^[2]. Były one niezmiernie popularne wśród ludzi w każdym wieku i każdej klasy społecznej^[4].

Otogizōshi obejmowały m.in. opowieści o bohaterach, bajki, przypowieści, uproszczone wersje dawnych dzieł, niesamowite opowiadania, czasem o treści umoralniającej. Wydawane zazwyczaj w postaci broszur, często ilustrowanych. Ten bardzo popularny gatunek przyczynił się do rozpowszechnienia wielu baśni i podań, wcześniej mających charakter lokalny. Wśród nich były np. opowiadanie o Momotarō, czy opowieść o pokonaniu demona (oni) Shuten-dōji^[5], który mieszkał na górze Ōe, przez Raikō Minamoto (Yorimitsu Minamoto)^[6]. Niektóre opowiadania mogły być zapisem występów opowiadaczy, inne pochodzić z wcześniejszych opowieści setsuwa lub sztuk nō^[4].

Zachowało się ok. 400 takich opowieści, przy czym dokładna liczba jest trudna do określenia ze względu na istnienie licznych wariantów tekstowych. Często używany podział na sześć kategorii: opowiadania o dworakach, wojownikach, zwierzętach, obcych krajach, plebejuszach i o treści religijnej jest dość sztuczny, albowiem wątki te przeplatają się w wielu opowieściach. Opowieści o zwykłych ludziach są najpowszechniejsze. Z kolei opowieści o duchach i stworzeniach nadnaturalnych należą do najbardziej interesujących i stały się w późniejszych czasach inspiracją dla ilustrowanych zwojów emaki-mono. Humor tych opowieści bywa często rubaszny, a bohaterowie nierzadko występują przeciwko przyjętym normom społecznym, angażując się w związki pozamałżeńskie, a nawet kazirodcze, mordując dzieci czy swoich małżonków; zdolni są też jednak do nadzwyczajnych poświęceń, wykazania się wielką pobożnością czy nabożnością synowską. Czasami na skutek swego postępowania przemieniają się w potwory, co w zewnętrznie obserwowalny sposób ukazuje ich wady charakteru i cechy psychiczne^[4].

Otogizōshi były w literaturze japońskiej wstępnym etapem umasowienia powieści. Jest wśród nich niewiele utworów wybitnych, ale przyczyniły się one do rozwoju czytelnictwa, pełniąc jednocześnie funkcje rozrywkowe i dydaktyczne. Stały się pomostem ku prozie popularnej następnej epoki prymatu kultury mieszczańskiej, zamykając jednocześnie ponad pięć wieków rozwoju epiki dworskiej i samurajskiej^[2].

W 1945 roku wydano Otogizōshi (Bajki, 1945), przetworzone przez pisarza Osamu Dazaia (1909–1948)^[2].

Zobacz też

• Kintarō
• Tarō Urashima
• Monogatari

Przypisy