Otok (ubranie)

rogatywka mł. chorążego artylerii, z zielonym otokiem

Otok – dolna, zewnętrzna, część czapki, z baraniego futra, czarnej, lakierowanej skóry, sukna, aksamitu lub bawełnianej taśmy.

Otoki Wojska Polskiego II RP

Od 1919 roku na otokach polskich czapek wojskowych (czapek garnizonowych lub rogatywek) umieszczane są oznaki stopni, a u marynarzy, na dodatkowo zakładanych wstążkach – nazwy okrętów lub nazwa Marynarka Wojenna. Kolory otoków na polskich czapkach wojskowych odpowiadają barwom broni i służb.

24 marca 1927 roku Minister Spraw Wojskowych wprowadził w pułkach strzelców konnych barwne otoki na czapkach oficerów i szeregowych:

• pułki strzelców konnych 1, 2, 3 i 4 otrzymały otoki amarantowe,
• pułki strzelców konnych 5, 6, 7 i 8 otrzymały otoki białe,
• pułki strzelców konnych 9 i 10 otrzymały otoki żółte^[1].

Otoki jednostek kawalerii Wojska Polskiego II RP

otok amarantowy posiadał: 1 p.szw., 1 p.uł., 7 p.uł., 9 p.uł., 10 p.uł., 12 p.uł., 20 p.uł., 1 psk, 2 psk, 3 psk, 4 psk.

otok biały posiadał: 2 p.szw., 2 p.uł., 11 p.uł., 16 p.uł, 22 p.uł., 24 p.uł., 5 psk, 6 psk, 7 psk, 8 psk.

otok żółty posiadał: 3 p.uł., 14 p.uł, 17 p.uł, 27 p.uł, 9 psk, 10 psk

otok ciemnożółty posiadał: 3 p.szw.

otok o barwie stare złoto posiadał: 8 p.uł.

otok o barwie turkusowej posiadał 21 p.uł.

otok o barwie różowej posiadał 13 p.uł., 26 p.ł.

otok o barwie szkarłatnej posiadał 15 p.uł., 25 p.uł. i dppanc 10 BK

otok o barwie pomarańczowej posiadał 23 p.uł.

otok o barwie chabrowej 4 p.uł., 18 p.ł.

otok o barwie błękitnej posiadał 6 p.uł.

otok o barwie granatowej posiadał 19 p.uł.

otok o barwie wiśniowej posiadał 5 p.uł.

Otoki w ludowym Wojsku Polskim

wstążka otoku oficera (podpułkownika lub podporucznika) lub st. chorążego wojsk lądowych LWP

W okresie powojennym w ubiorze garnizonowym tradycyjne podstawowe barwy pułków i szwadronów kawalerii noszono na otokach czapek^[2].

Przepisy ubiorcze z roku 1952 wprowadzały dla żołnierzy ludowego Wojska Polskiego czapki garnizonowe koloru khaki (z wyjątkiem Marynarki Wojennej) z kolorowymi otokami i wypustkami:

• dla Marszałka Polski i generałów Wojsk Lądowych – koloru jasnokarminowego,
• w Wojskach Lądowych – koloru ciemnokarminowego,
• w 1 Warszawskiej Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki – koloru żółtego z wypustką ciemnokarminową,
• w Wojskach Pancernych i Zmechanizowanych – koloru czarnego z wypustką ciemnokarminową,
• w Wojskach Lotniczych – koloru chabrowego,
• w Wojskowej Służbie Wewnętrznej – koloru białego (od roku 1957),
• w Wojskach Ochrony Pogranicza – koloru zielonego,
• w Korpusie Bezpieczeństwa Wewnętrznego – koloru granatowego.

Marynarka Wojenna i od roku 1958 Wojska Lotnicze nosiły otoki koloru czarnego.

W latach 1961-1990 żołnierze ludowego Wojska Polskiego nosili czapki garnizonowe w kolorze khaki. Daszki i paski przy tych czapkach były koloru brązowego. Otoki na czapkach garnizonowych występowały w kolorze oliwkowym, z tym, że:

• w 1 Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej im. T. Kościuszki – w kolorze żółtym,
• w pionie prewencji Wojskowej Służby Wewnętrznej – w kolorze białym^[3],
• w Wojskach Obrony Wewnętrznej i Nadwiślańskich Jednostkach Wojskowych MSW- w kolorze granatowym,
• w Wojskach Ochrony Pogranicza – w kolorze ciemnozielonym.

Marynarze i żołnierze sił powietrznych nosili otoki czarne, żołnierze Kompanii Reprezentacyjnej WP i Orkiestry Reprezentacyjnej WP w 1982 roku uzyskali prawo noszenia czapek rogatywek z otokiem granatowym (wcześniej KRWP nosiła czapki ogólnowojskowe), a milicjanci mieli, tak jak dzisiejsi policjanci, otoki niebieskie. Funkcjonariusze PRL-owskiej Straży Przemysłowej nosili mundury, których czapki miały otok beżowozielony (jak u żołnierzy wojsk lądowych).

W Siłach Zbrojnych RP

czapka marynarza, z czarnym otokiem i napisem

Żołnierze Sił Zbrojnych RP noszą otoki na rogatywkach^[a] lub czapkach garnizonowych w kolorach

granatowym – generałowie, w jednostkach zmechanizowanych, zabezpieczenia materiałowego, Pułku Reprezentacyjnym Wojska Polskiego, żołnierze korpusu osobowego sprawiedliwości i obsługi prawnej. (Kolor ten nawiązuje do barwy granatowego munduru piechoty od XVIII wieku)

pomarańczowym – w jednostkach pancernych, rozpoznawczych, 10 Warszawskim Pułku Samochodowym. (Kolor ten nawiązuje do barwy korpusów tych wojsk obowiązujących do roku 1951)

ciemnozielonym– w jednostkach rakietowych i artylerii, obrony przeciwlotniczej. (Kolor ten nawiązuje do barwy mundurów artylerii od XVII wieku i otoków artylerzystów do roku 1951)

czarnym – w jednostkach inżynieryjnych, chemicznych, zabezpieczenia technicznego, służby kartograficznej i topogeodezyjnej, a także słuchaczy Wojskowej Akademii Technicznej. (Kolor ten nawiązuje do barw wyłogów i wypustek na mundurach wojsk inżynieryjnych od XVIII wieku)

chabrowym – w jednostkach łączności i informatyki, rozpoznania i walki radioelektronicznej, dowodzenia, radiotechnicznych. (Kolor ten nawiązuje do barw wypustek na mundurach noszonych przez żołnierzy łączności po roku 1919)

wiśniowym – w jednostkach medycznych oraz wszyscy oficerowie korpusu osobowego medycznego, słuchacze Wojskowej Akademii Medycznej. (Kolor ten nawiązuje do barwy otoków służby medycznej do roku 1951)

fioletowym – żołnierze korpusu osobowego duszpasterstwa. (Kolor ten nawiązuje do barwy wypustek służby duszpasterskiej do roku 1951)

żółtym – żołnierze 1 Warszawskiej Brygady Pancernej im. Tadeusza Kościuszki.

czarnym w Marynarce Wojennej i Siłach Powietrznych

czarnym ze złotym napisem „MARYNARKA WOJENNA” lub z napisem wskazującym nazwę okrętu, np. „ORP SĘP” (na czapce marynarza).

W poprzednich latach nosili również otoki w kolorach

amarantowym – żołnierze Szwadronu Kawalerii Wojska Polskiego (wszedł w skład Pułku Reprezentacyjnego Wojska Polskiego^[4]), żołnierze noszą otoki w kolorze amarantowym podczas pokazów i uroczystości w formie rekonstrukcji, inscenizacji.

szkarłatnym – żołnierze Żandarmerii Wojskowej (kolor otoku nawiązywał do barwy otoków żandarmerii II RP) od 6 lutego 2009 roku dla żołnierzy Żandarmerii Wojskowej podstawowym przedmiotem umundurowania stanowiącym zestaw ubioru galowego jest beret w kolorze szkarłatnym; od tego czasu czapki rogatywki z otokiem koloru szkarłatnego przestały być użytkowane przez żołnierzy ŻW^[5].

Inne służby

czapka garnizonowa oficera policji, z niebieskim otokiem

zielony – Straż Graniczna.

ciemnozielony – Służba Celna, Inspekcja Transportu Drogowego.

granatowy – Biuro Ochrony Rządu, Urząd Ochrony Państwa, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służba Więzienna, Straż Ochrony Kolei (do 2014), Służba Wywiadu Wojskowego, Służba Kontrwywiadu Wojskowego, Agencja Wywiadu (ciemnogranatowy)

czarny – Straż Marszałkowska (od 2018 czerwone^[6]), Straż Graniczna (do munduru lotniczego i marynarskiego).

niebieski – Policja, Państwowa Straż Pożarna, Straż Przemysłowa.

amarantowy – Straż Ochrony Kolei (od 2014)

Na otoku czapki garnizonowej lub rogatywki, z przodu pośrodku, w polskich formacjach zmilitaryzowanych (oprócz marynarki) zazwyczaj umieszcza się oznaczenie stopnia wojskowego (policyjnego).

Otoki na czapkach funkcjonariuszy Straży Miejskiej wielu miast w Polsce nie mają jednolitego koloru, tylko wzór złoto-granatowej szachownicy.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dzienniki Rozkazów Ministra Spraw Wojskowych, 1927.
• Dziennik Ustaw z 2005, 2009 i 2010.
• Henryk Wielecki i Zdzisław Żygulski jun., Polski mundur wojskowy, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1988, ISBN 83-03-01483-8.
• Radzionkowskie Internetowe Muzeum Czapek: Fotografie czapek różnych służb zmilitaryzowanych różnych krajów i kolory ich otoków. [dostęp 2008-11-08].
• Portal Chojnice: Fotografie różnych czapek. [dostęp 2008-11-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (3 lutego 2009)].