Otwór gębowy

Otwór gębowy (łac. oris) – otwór w ciele zwierzęcia, którym dostaje się do niego pokarm. Prowadzi do jamy chłonąco-trawiącej lub układu pokarmowego.

Dwuwarstwowce

U parzydełkowców i żebropławów otwór gębowy odpowiada pozycji pragęby w stadium gastruli rozwoju zarodkowego. U parzydełkowców i wielu żebropławów jest on jedynym otworem prowadzącym do niedrożnego układu chłonąco-trawiącego, stąd pełni także funkcję odbytu. Tylko żebropławy o ciele sferycznym mają osobne otworki odbytowe do wydalania[1]. W przypadku parzydełkowców kolonijnych niektóre zooidy pozbawione mogą być wtórnie otworu gębowego, np. nektofory u rurkopławów[2][1].

Trójwarstwowce

W rozwoju zarodkowym pierwoustych pragęba przemieszcza się na brzuszną stronę gastruli. Tam zarastają część tylna i środkowa pragęby, a z przedniej tworzy się otwór gębowy larwy[3]. Rzadziej, np. u pierścienic zarasta tylko środkowa część pragęby i tylna jej część daje początek odbytowi[1]. W rozwoju zarodkowym wtóroustych pragęba nie ulega przemieszczeniu, lecz tworzy otwór odbytowy. Otwór gębowy ma u nich charakter wtórny i formuje się w przednio-brzusznej części ciała zarodka[1][3].

Zarówno wśród pierwoustych (np. wirki, przywry, niektóre szczękogębe i wrotki) jak i wtóroustych (wężowidła) spotkać można formy o układzie pokarmowym niedrożnym, z otworem gębowym, ale bez otworu odbytowego. Ponadto formy pasożytnicze mogą być pozbawione otworu gębowego jak i całego układu pokarmowego i wchłaniać pokarm powierzchnią ciała (np. tasiemce)[1].

Za otworem gębowym trójwarstwowców leży ektodermalne jelito przednie, przy czym u kręgowców bywa ono bardzo krótkie (u ssaków kończy się na tylnej krawędzi zębów). Odcinek przewodu pokarmowego leżący bezpośrednio za otworem gębowym może mieć formę jamy gębowej lub umięśnionej gardzieli[1]. U stawonogów narządy gębowe formowane są z przydatków (odnóży) i w związku z tym często przed otworem gębowym pojawia się jama przedgębowa (przedsionek gębowy)[4][5][6][7]. Otwór gębowy stawonogów leży między drugim a trzecim somitem ciała, jeśli somitowi ocznemu nadać numer zerowy[8][9].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalne, systematyki i filogenezy. Wyd. 3. Warszawa: PWN, 2005, s. 35-36, 96, 116, 154-155, 162-164, 181-183, 195-196, 204, 213, 251, 262, 406-407, 565.
  2. ↑ Andrzej Kaźmierski, Czesław Błaszak, Typ: parzydełkowce – Cnidaria, [w:] Czesław Błaszak (red.), Zoologia. Tom 1. Część 1. Bezkręgowce. Nibytkankowce–pseudojamowce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, 108-110, A15, ISBN 978-83-01-17337-1.
  3. ↑ a b Czesław Błaszak, Dział: dwubocznie symetryczne – Bilateria, [w:] Czesław Błaszak (red.), Zoologia. Tom 1. Część 1. Bezkręgowce. Nibytkankowce–pseudojamowce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014, s. 139-142, ISBN 978-83-01-17337-1.
  4. ↑ Jacek Dabert: Gromada: ostrogony – Xiphosurida. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 1. Szczękoczułkopodobne, skorupiaki. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011. ISBN 978-83-01-17447-7.
  5. ↑ J.W. Shultz, A phylogenetic analysis of the arachnid orders based on morphological characters, „Zoological Journal of the Linnean Society”, 150 (2), 2007, s. 221–265, DOI: 10.1111/j.1096-3642.2007.00284.x.
  6. ↑ Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 53-85.
  7. ↑ Armand R. Maggenti, Scott Lyell Gardner: Online Dictionary of Invertebrate Zoology. 2005, s. 724.
  8. ↑ Ortega-Hernández, Javier; Janssen, Ralf; Budd, Graham E.. Origin and evolution of the panarthropod head – A palaeobiological and developmental perspective. „Arthropod Structure & Development. Evolution of Segmentation”. 46 (3), s. 354–379, 2017. DOI: 10.1016/j.asd.2016.10.011. ISSN 1467-8039. 
  9. ↑ Jason A. Dunlop, James C. Lamsdell, Segmentation and tagmosis in Chelicerata, „Arthropod Structure & Development.”, 3, 46, 2017, s. 395–418, DOI: 10.1016/j.asd.2016.05.002, ISSN 1467-8039.