Otwornica gorzka

Otwornica gorzka

Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	workowce
Klasa	miseczniaki
Rząd	otwornicowce
Rodzina	otwornicowate
Rodzaj	otwornica
Gatunek	otwornica gorzka
Nazwa systematyczna
Pertusaria amara (Ach.) Nyl. Bull. Soc. linn. Normandie, sér. 2 6: 288 (1872)

Otwornica gorzka (Pertusaria amara (Ach.) Nyl.) – gatunek grzybów z rodziny otwornicowatych (Pertusariaceae)^[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów^[2].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Pertusaria, Pertusariaceae, Pertusariales, Ostropomycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy gatunek ten opisany został w 1809 przez E. Achariusa jako Variolaria amara. Do rodzaju Pertusaria przeniósł go W. Nylander w 1872 i nazwa nadana przez tegoż autora jest obecnie według Index Fungorum obowiązująca. Niektóre synonimy nazwy naukowej^[3]:

Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski^[2].

Morfologia

Plecha skorupiasta, zazwyczaj dość gruba, ale czasami cienka. Powierzchnia jest szorstka, pomarszczona lub chropowata, czasami podzielona na poletka. Ma barwę od jasnoszarej do ciemnoszarej i bardzo gorzki smak. Przedplesze jest jaśniejsze i czasami podzielone na pasemka. Na powierzchni zawsze i licznie występują soralia, pojedynczo lub w grupach, często łączą się z sobą. Mają średnicę 0,2-2 mm. kolisty lub półkolisty kształt i szeroko przylegają do plechy. Plecha zawiera glony protokokkoidalne^[4].

Reakcje barwne: Pd + czerwony, K –, KC + fioletowoczerwony^[4].

Owocniki typu apotecjum pojawiają się bardzo rzadko. Są zagłębione po kilka w brodawkach podobnych do soraliów. Mają silnie, białawo przyprószone tarczki o barwie od czerwonawej przez brunatną do czarnej. W każdym worku powstaje jeden tylko, jednokomórkowy, bezbarwny i grubościenny zarodnik o rozmiarach 140-230 × 50-70 μm^[4].

Występowanie i siedlisko

Gatunek szeroko rozprzestrzeniony, głównie na półkuli północnej. Najliczniej notowany jest w Ameryce Północnej i Europie, ale występuje także w Azji, Ameryce Środkowej, północnych rejonach Ameryki Południowej i Afryki oraz w Australii^[5]. W Polsce pospolity w całym kraju.

Główne siedlisko jego występowania to kora drzew, zwłaszcza liściastych, szczególnie w miejscach bardziej słonecznych; poza zwartymi kompleksami leśnymi lub w świetlistych lasach^[4].

Znaczenie

Wytwarza kwas fumaroprotocetrariowy, który nadaje jej bardzo gorzki smak, podobny do smaku chininy. Właśnie z powodu tego gorzkiego smaku dawniej plecha otwornicy gorzkiej używana była jako namiastka chininy^[6].

Gatunki podobne

Najbardziej podobna jest również pospolita otwornica zwyczajna (Pertusaria albescens). Odróżnia się bardzo dużymi soraliami (mają średnicę 0,5-4,5 mm), grubą plechą i brakiem kwasu fumarioprotocetrariowego. Pewne odróżnienie tych gatunków możliwe jest reakcjami barwnymi; u otwornicy gładkiej wszystkie są negatywne^[7].

Przypisy