Półpasiec

Półpasiec – wykwity na szyi

Półpasiec (łac. herpes zoster) – ostra wirusowa choroba zakaźna, której czynnikiem wywołującym jest wirus herpes virus varicella. Jest to ten sam wirus, który wywołuje ospę wietrzną^[1]. Schorzenie występuje u osób, które przebyły w przeszłości ospę wietrzną i u których doszło do reaktywacji utajonego zakażenia w zwojach czuciowych lub zakażenie nastąpiło w wyniku zetknięcia się z chorym na wietrzną ospę. Półpasiec objawia się występowaniem bolesnych pęcherzyków i wysypki, zlokalizowanej w charakterystycznych miejscach, wzdłuż przebiegu nerwów.

Objawy i przebieg

Zmiany skórne: pęcherzyki i pęcherze surowicze na podłożu rumieniowym są zgrupowane lub rozsiane w obrębie zajętego segmentu; pomiędzy nimi mogą istnieć poletka skóry niezmienionej. Najczęstszą lokalizacją jest twarz, zwłaszcza górna jej część (okolica unerwiona przez nerw oczny – pierwszą gałąź nerwu trójdzielnego). Zajęcie czubka i grzbietu nosa (objaw Hutchinsona) świadczy o dużym prawdopodobieństwie zajęcia również gałki ocznej (wspólne unerwienie – nerw nosowo-rzęskowy). Często zmiany występują na tułowiu, głównie na klatce piersiowej, plecach i brzuchu, tworząc poziomy pas pęcherzy w obrębie dermatomów. Zazwyczaj występują po jednej stronie ciała i nie przekraczają linii środkowej twarzy lub tułowia.

Pęcherze są bolesne i swędzące, podobne do pęcherzy tworzących się w przebiegu ospy wietrznej. Zajęta przez pęcherze okolica ciała może być opuchnięta i zaczerwieniona. Po około tygodniu pęcherze zaczynają wysychać, tworzą się strupy, które później odpadają^[1].

Zmiany skórne są zwykle poprzedzone pieczeniem, swędzeniem, mrowieniem i dokuczliwymi bólami, które mogą się utrzymać w ciągu całego okresu trwania choroby (2–4 tygodnie). U osób starszych nerwobóle mogą się utrzymywać przez wiele miesięcy po ustąpieniu zmian skórnych (tzw. neuralgia popółpaścowa), i mogą mieć charakter nawrotowy, nawet po wielu latach od zachorowania.

Ewolucja zmian w półpaścu

Dzień 1	Dzień 2	Dzień 5	Dzień 6
(c) Mariegriffiths z angielskojęzycznej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0	(c) Mariegriffiths z angielskojęzycznej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0	(c) Mariegriffiths z angielskojęzycznej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0

Niekiedy występuje złe samopoczucie, zmęczenie, rzadziej bóle głowy i gorączka.

Półpasiec na ogół pozostawia trwałą odporność. Nawroty i zmiany rozsiane powinny skłaniać do dokładnego przebadania w kierunku złośliwych chłoniaków, białaczek, innych chorób nowotworowych i schorzeń przebiegających ze spadkiem odporności.

Etiologia i zakażalność

Półpasiec jest wywoływany przez wirus ospy wietrznej i półpaśca (varicella zoster virus – VZV). Na chorobę tę zapadają osoby, które wcześniej przeszły ospę wietrzną. Po przechorowaniu ospy, wirus pozostaje w zwojach nerwowych w formie uśpionej i jego reaktywacja objawia się jako półpasiec. Czynniki wywołujące reaktywację zakażenia nie są w pełni poznane, ale można powiedzieć, że dochodzi do niej:

• u osób z osłabioną odpornością, w tym w przebiegu infekcji HIV,
• przy poważnych infekcjach,
• przy leczeniu immunosupresyjnym,
• podczas choroby nowotworowej,
• w okresach stresów i osłabienia,
• po szczepieniu.

Czasami powód nie jest uchwytny. Zachorowalność rośnie z wiekiem.

Od chorego na półpasiec można się zarazić ospą wietrzną, ale nie półpaścem^[1]. Wirus jest obecny w wydzielinie z pęcherzy i choroba jest zakaźna dopóki wszystkie pęcherze się nie zagoją. Dla zdrowej osoby, która przechorowała ospę, kontakt z chorym na półpasiec nie będzie stanowił zagrożenia. Warto jednak osłonić wykwity, a osoba, która nie chorowała na ospę, powinna kontakty z chorym ograniczyć, nawet jeśli wykwity są osłonięte. Kobiety w ciąży, które nie przechodziły ospy wietrznej w przeszłości i osoby o osłabionym układzie immunologicznym powinny unikać osób chorych na półpasiec^[1].

Odmiany kliniczne półpaśca

Półpasiec na klatce piersiowej

• krwotoczna (łac. zoster haemorrhagicus) – w przypadkach o ciężkim przebiegu
• oczna (łac. zoster ophthalmicus) – ze zmianami owrzodzenia rogówki
• uogólniona lub rozsiana (łac. zoster generalisatus s. disseminatus) – w której oprócz typowej lokalizacji segmentalnej występują zmiany rozsiane na tułowiu. Najczęściej towarzyszy chłoniakom i przerzutowym rakom. Inne przyczyny: immunosupresja (np. zakażenie wirusem HIV), choroby metaboliczne (cukrzyca)
• zgorzelinowa (łac. zoster gangraenosus) – zmiany ulegają rozpadowi z pozostawieniem zgorzelinowych owrzodzeń; przebieg zazwyczaj ciężki.

Powikłania

• zapalenie rogówki i błony naczyniowej oka, blizny na rogówce (keratitis dendritica)
• porażenie nerwów unerwiających mięśnie poruszające gałką oczna (nerw okoruchowy – n. III, nerw bloczkowy – n. IV, nerw odwodzący – VI)
• częściowa utrata słuchu (porażenie nerwu słuchowego – n. VIII)
• porażenie nerwu twarzowego (n. VII) lub trójdzielnego (n. V)
• neuralgia – podczas przebiegu półpaśca występują nerwobóle głównie okolicy lędźwiowej kręgosłupa
• zapalenie płuc^[2].

Leczenie

Leczenie obejmuje okres do zagojenia zmian skórnych oraz dokuczliwej i niekiedy długotrwałej neuralgii po półpaścu. Dokuczliwość zmian skórnych można złagodzić, stosując miejscowe środki ściągające, łagodzące i chłodzące. Pomocne jest założenie miękkiego opatrunku, który chroni wrażliwą skórę przed podrażnieniem i ocieraniem o ubranie. Stosuje się także leki w postaci aerozoli i płynów o działaniu odkażającym, znieczulającym miejscowo i ściągającym. Ból można złagodzić, podając leki przeciwbólowe.

Zażywanie leków przeciwwirusowych (np. acyklowir, walacyklowir, famcyklowir) łagodzi przebieg choroby i ogranicza rozprzestrzenianie się wirusów. Leków tych nie powinno się jednak podawać rutynowo wszystkim chorym – leczenie przeciwwirusowe powinno być zarezerwowane dla cięższych przypadków choroby, półpaśca występującego w okolicy oczu oraz dla pacjentów po 50. roku życia i z osłabionym układem odpornościowym^[1]. W celu zapobieżenia neuralgii, po ustaniu wysiewu pęcherzy, wskazane są małe dawki kortykosteroidów. W wypadku silniejszych dolegliwości bólowych stosuje się karbamazepinę. W przypadkach ciężkich neuralgii, zwłaszcza u ludzi starszych, niekiedy korzystnie działają naświetlanie laserem stymulującym lub zastosowanie kremu z kapsaicyną.

Zapobieganie

Szczepionki mogą pomóc w zapobieganiu ciężkim objawom półpaśca lub powikłaniom po tej chorobie. Wszystkie dzieci powinny otrzymać szczepionki przeciwko ospie wietrznej. Dorośli, którzy nigdy nie chorowali na ospę wietrzną, również powinni otrzymać tę szczepionkę.

Przypisy

Bibliografia

• Choroby skóry, Stefania Jabłońska, Tadeusz Chorzelski (red.), PZWL, Warszawa.