Półrzeczki

Półrzeczki

wieś
Górna część Półrzeczek, w tle Jasień
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	limanowski
Gmina	Dobra
Wysokość	560–1170[1] m n.p.m.
Liczba ludności (2019[2])	609
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	34-643[3]
Tablice rejestracyjne	KLI
SIMC	0424266
Położenie na mapie gminy Dobra Półrzeczki
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Półrzeczki
Położenie na mapie województwa małopolskiego Półrzeczki
Położenie na mapie powiatu limanowskiego Półrzeczki
49°39′27,4592″N 20°13′10,7410″E/49,657628 20,219650

(c) I, Selso, CC-BY-SA-3.0

Dolna część Półrzeczek (na granicy z Jurkowem)

Widok z Półrzeczek na Mogielicę. Na pierwszym planie tzw. krzasła.

Półrzeczki (daw. Pułrzyczki^[4]) – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Dobra^[5][6].

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa nowosądeckiego.

Powierzchnia miejscowości to 21,7 km ² co stanowi 20,2% obszaru gminy (najwięcej pod względem powierzchni w gminie) oraz 2,27% powierzchni powiatu. Gęstość zaludnienia średnio wynosi 28 osób/km² (najmniejsza w gminie).

Położenie

Miejscowość położona jest w Beskidzie Wyspowym w dolinie potoku Jurkówka, pomiędzy wzniesieniami Mogielicy, Krzystonowa, Jasienia, Kiczory (Kobylicy) i Kiczorki. Główna zabudowa wsi ciągnąca się (3,5 km) wzdłuż rzeki Łososiny leży 560–700 m n.p.m. Najwyżej położone osiedla (Cyrla, Gronie, Palenica) sięgają 800–820 m n.p.m.^[7] Półrzeczki leżą na południowym krańcu gminy Dobra i są jej najwyżej położoną miejscowością. Do sołectwa prowadzi droga od Jurkowa, która kończy się w rejonie osiedla Bulak pod masywem Jasienia.

Najdalsze zabudowania znajdują się w ciasnym i stromym wąwozie potoku Dziadówka, wcinającym się głęboko w zbocza pod przełęczą pomiędzy Mogielicą a Krzystonowem^[8].

Miejscowość obszarowo graniczy z Chyszówkami, Jurkowem, Wilczycami (gmina Dobra), Łętowym, Lubomierzem (gmina Mszana Dolna), Szczawą (gmina Kamienica) oraz Słopnicami (gmina Słopnice)^[9].

Odległość z centrum wsi do: Mszany Dolnej – 15 km, Limanowej – 22 km, Rabki-Zdroju – 27 km, Nowego Sącza – 45 km, Krakowa – 70 km^[7].

Integralne części wsi

Struktura powierzchni

Na powierzchnię Półrzeczek składają się :

• użytki rolne: 19,5%
• użytki leśne: 78,9%^[10]

Użytki rolne stanowią najmniejszy udział w obszarze wsi w stosunku do wszystkich miejscowości w całej gminie. Grunty pod względem jakości należą do klas IV–VI (słabe). Lasy zajmują najwięcej terenu Półrzeczek (największa lesistość w gminie). Głównym gatunkiem drzewostanu jest buczyna karpacka, jodła i świerk, które porastają wznoszące się tu góry.

Historia

Powstanie Półrzeczek związane jest głównie z migracją osadników wołoskich w XV i XVI wieku. Grupa przybyszów zajmujących się pasterstwem dotarła w Beskid Wyspowy, wypasając swe stada na zboczach (polanach) Mogielicy i Jasienia. Uprawiający gospodarkę pasterską, którą prowadzili w surowych warunkach klimatycznych, zasiedlali niedostępne, wyżej położone obszary górskie (dom oznaczony numerem 1 znajdował się na Cyrli). Ich działania były wspierane przez okolicznych włodarzy (Pieniążków i Lubomirskich). Ślady osadnictwa wołoskiego można zaobserwować po dzień dzisiejszy w nazewnictwie geograficznym (Beskid, Kiczora), określeniach związanych z pasterstwem (bryndza, żętyca, bacówka), czy też w nazwach osiedli często wywodzących się od pierwszych osadników (Homy, Rakocze)^[11].

Osiedle Białe (obecnie należące do Szczawy zamieszkałe przez grupę etnograficzną Białych Górali) położone w dolinie Kamienicy, po wschodniej stronie Krzystonowa stanowiło kiedyś część wsi Półrzeczki^[11].

Z miejscowością związana była dr Janina Banachowska, pracująca i mieszkająca tu przez ponad 30 lat, autorka książki „Dochtórko, ratujcież” (2007) opisującej przygody wiejskiego lekarza w górskiej wsi, mentalność jej mieszkańców, czy zwyczaje panujące tu przed kilkudziesięcioma laty^[12].

Obecnie we wsi znajduje się Szkoła Filialna im. Wincentego Pola, którą oddano do użytku w 2004 r. W roku 1982 rozpoczęto budowę murowanej kaplicy pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela^[13]. Miejscowość jest siedzibą leśnictwa „Skalne” obejmującego obszar 950,65 ha. W Półrzeczkach znajduje się stacja meteo IMGW (na osiedlu Stefany, 655 m n.p.m.)^[14]. We wsi zachowało się jeszcze – już nieliczne – dawne, drewniane budownictwo.

Ludność

Z etnograficznego punktu widzenia Półrzeczki (podobnie jak Jurków czy Chyszówki) zamieszkują Zagórzanie, których stolicą jest Mszana Dolna. Do dziś zachowali oni góralską gwarę, tradycje i zwyczaje^[15][16].

Klimat

Panuje tu klimat typu górskiego. Charakteryzują go znaczne opady oraz gruba i długo utrzymująca się pokrywa śnieżna. Maksymalna suma dobowa 164,7 l/m² zanotowana została 18 lipca 1970 r^[17]. W maju 2014 w ciągu 3 dni spadło 269,4 l/m^2[18]. W ostatnich latach : min temp -31 °C (luty 2012), max temp ok. 35 °C, pokrywa śnieżna 91 cm (styczeń 2019).

W Półrzeczkach można zaobserwować efekt opadu orograficznego, czyli zwiększone opady po nawietrznej, w tym przypadku zachodniej stronie pasma Mogielica–Jasień. Między 16 a 19 lipca 2018 na stacji telemetrycznej IMGW Półrzeczki (655 m) zanotowano 181,7 mm opadu, w Olszówce-Jasionów (735 m) 101,2 mm, w Roztoce (810 m) 137,4 mm^[19]. 16 maja 2014 w jedną dobę spadło w Półrzeczkach 162,3 mm opadu a w Roztoce 93,8 mm^[20].

Demografia

    Liczba ludności w latach 1998–2011
    Źródło: Wieś Półrzeczki w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-09-02]  (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.

Turystyka

Miejscowość jest doskonałym punktem wypadowym do zwiedzania szczytów Beskidu Wyspowego.

Szlak turystyczny

– z Półrzeczek do studenckiej bazy namiotowej Polana Wały na Polanie Wały pod Krzystonowem. Szlak łączy się z przebiegającym pobliskimi szczytami szlakiem żółtym.

Niebieski szlak rowerowy Półrzeczki-Chyszówki – trasa rozpoczyna się na ostatnim przystanku PKS Sakta w Półrzeczkach i biegnie drogami stokowymi pod grzbietem Jasienia, Krzystonowa i Mogielicy. Trasa liczy ok. 15 km i kończy się na przełęczy Rydza-Śmigłego w Chyszówkach^[21].

Trasy Mogielica – wokół szczytu Mogielicy przygotowane jest ok. 21 km tras dla amatorów "biegówek", dodatkowo 2 km trasa na polanie Stumorgowej. Z Półrzeczek, osiedla Mrózki (parking Polany) ok. 3 km do głównej pętli tras Mogielica^[22].

Ruch turystyczny wspomaga kursowanie busów na liniach z Półrzeczek: do Limanowej (przez Dobrą) oraz do Wieliczki (przez Wiśniową)^[23].

Przypisy