Półwysep Iberyjski

Półwysep Iberyjski na mapie Europy
Półwysep Iberyjski

Półwysep Iberyjski (Półwysep Pirenejski, hiszp. i port. Península Ibérica, kat. Península Ibèrica, bask. Iberiar penintsula; w starożytności i średniowieczu Hiszpania) – półwysep znajdujący się w południowo-zachodniej części Europy. Od pozostałej części kontynentu oddzielają go Pireneje na północnym wschodzie, od zachodu i częściowo północy i południa otacza go Ocean Atlantycki, a od wschodu i południowego wschodu Morze Śródziemne. Od Afryki oddziela go Cieśnina Gibraltarska. Powierzchnia półwyspu wynosi 583 254 km². Jest drugim co do wielkości półwyspem w Europie.

Geografia[1]

Topografia

Linia brzegowa półwyspu jest słabo rozwinięta, z wybrzeżem północno-zachodnimi typu riasowego. Większość powierzchni półwyspu zajęta jest przez wyżyny i góry. Ponad 60% powierzchni to Meseta Iberyjska od wschodu ograniczona Górami Iberyjskimi, a na południe ciągną się Góry Betyckie, z najwyższym szczytem Półwyspu Iberyjskiego — Mulhacén 3478 m. Kotlina Aragońska oddziela Pireneje od Gór Iberyjskich. Na południowych wybrzeżach nadmorskich występują wąskie pasy nizin.

Rzeka Ebro
Rzeka Ebro

Główne rzeki

Klimat

  • Klimat podzwrotnikowy
    • Na północy i północnym zachodzie odmiana morska
    • We wnętrzu półwyspu odmiana sucha
    • Na południowym i południowo-wschodnim wybrzeżu występuje klimat śródziemnomorski
  • Średnia temperatura stycznia 3 –7°C do 10–12°C na południu
  • Średnia temperatura lipca 18–20°C na północy i północnym zachodzie do 28°C na północnym wschodzie
  • Średnia roczna suma opadów 300–600 mm
    • na północy i północnym zachodzie 700–1000 mm
    • w górach do 2000 mm

Geologia[1]

Półwysep Iberyjski - Geologia
Półwysep Iberyjski - Geologia

Półwysep Iberyjski zawiera skały ze wszystkich okresów geologicznych, i reprezentowany jest prawie każdy rodzaj skały. Rdzeń Półwyspu Iberyjskiego składa się z hercyńskiego bloku kratonicznego - Masywu Iberyjskiego. Na północnym wschodzie graniczy on z pirenejskim pasem fałdowym, a na południowym wschodzie z systemem Gór Betyckich. Te podwójne łańcuchy są częścią pasma alpejskiego. Od zachodu granica kontynentalna utworzona jest przez ubogie w magmę otwarcie Oceanu Atlantyckiego. Natomiast Pas Hercyński jest w większości zakopany przez mezozoiczne i trzeciorzędowe skały pokrywające na wschodzie, ale na powierzchnię wysuwają się i tak Góry Iberyjskie i system kataloński.

Mulhacen, Góry Betyckie

Bogactwa mineralne

  • węgiel
  • rudy żelaza
  • cynk
  • lit
  • wolfram
  • rtęć
  • piryt

Podział polityczny

Podział polityczny Półwyspu Iberyjskiego[2]
Podmiot politycznyPopulacjaPowierzchnia (km²)Stolica
 Andora86 823467,76Andora
 Gibraltar29 3216,50Gibraltar
 Hiszpania48 126 561493 519Madryt
 Portugalia10 578 62789 261Lizbona
Razem58 821 332583 254

Największe miasta

Metropolie mające powyżej 1 milion mieszkańców w zespole miejskim:

MiastoCentrum
administracyjne[3]
Zespół
miejski[4]
Zespół
metropolitalny[5]
Madryt3 182 9816 385 0006 476 838
Barcelona1 620 8094 840 0005 474 482
Walencja787 8081 595 0002 522 383
Sewilla689 4341 115 0001 943 191
Lizbona505 5262 715 0002 821 349
Porto237 5911 490 0001 719 021

Przypisy

  1. a b Iberyjski, Półwysep, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2020-11-12].
  2. Nie wliczając Azorów, Madery, Balearów, Wysp Kanaryjskich, Ceuty i Melilli, które wchodzą w skład wymienionych państw, ale nie są częścią Półwyspu Iberyjskiego.
  3. Detalle municipal(Descargar archivo comprimido con los ficheros excel municipales de cada año a nivel nacional), Instituto Nacional de Estadística (hiszp.).
  4. Demographia: World Urban Areas – Demographia, Kwiecień 2018.
  5. Population on 1 January by broad age group, sex and metropolitan regions - Eurostat, 2016

Media użyte na tej stronie

Flag of Gibraltar.svg
Flag of Gibraltar
Flag of Portugal.svg
Flag of Portugal, created by Columbano Bordalo Pinheiro (1857-1929), officially adopted by Portuguese government in June 30th 1911 (in use since about November 1910). Color shades matching the RGB values officially reccomended here. (PMS values should be used for direct ink or textile; CMYK for 4-color offset printing on paper; this is an image for screen display, RGB should be used.)
España y Portugal.jpg
Satellite image of the Iberian Peninsula in January 2003 taken by the MODIS instrument on board NASA's Aqua satellite.
NASA's description: The Iberian Peninsula, home to the countries of Spain and Portugal, stretches toward North Africa in this true-color Aqua MODIS image from January 24, 2003. Portugal sits on the Atlantic side of the peninsula, while Spain takes up the rest and shares a border with France to the northeast. At the bottom of the peninsula is a narrow gap between Europe and North Africa. This gap is the Strait of Gibraltar, which also serves as the buffer between the Atlantic Ocean and the Mediterranean Sea. The northern point of Morocco occupies the other side of the Strait, and farther to the east is northern Algeria.
Iberian map europe.svg
  • Description: Blank map of Europe * Source: SVG trace of PNG of the same name. Original PNG based on CIA map The World Factbook * Author: PNG author: San Jose, 19. July 2006. SVG trace by RedHotHeat 06 August 2006
Mulhacen Sommer.jpg
(c) Nilsf, CC-BY-SA-3.0
Der Mulhacén von Westen aus gesehen
Iberian Peninsula geological map EN.svg
Autor: PePeEfe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Iberian Peninsula simplified geological map. Summary based on the interpretation and simplification of different sources: Gabaldón, V. et al. (1994) Mapa Geológico de la Península Ibérica, Baleares y Canarias. Instituto Tecnológico Geominero de España; Rodríguez Fernández, L. R. et al. (2004) "Mapa geológico de España con la inclusión de Portugal continental y Pirineos franceses. Escala 1:2.000.000" in: Vera, J. A. (ed.) (2004) Geología de España. Sociedad Geológica de España & Instituto Geológico y Minero de España. ISBN 84-7840-546-1 and "Mapa Geológico de España" in: Meléndez Hevia, I. (2004) Geología de España. Una historia de seiscientos millones de años. Rueda. ISBN 84-7207-144-8 and numerous partial schemes from Vera (op. cit.). All cartographic errors and inaccuracies, due to the necessary simplification, are attributable solely to this user (PePeEfe). The long geological evolution of the Iberian Peninsula and the complexity of the exotic allochthonous units of the Iberian Massif and the Baetic Ranges have required an oversimplification, so this map should be taken as an rough approximation to the Iberian Geology. For proper understanding, it is recommended, therefore, consult the original sources, and other more specialized. For chronostratigraphic units (Silurian, Jurassic, etc.) have been used the International Stratigraphic Scale RGB standard colors, others are arbitrary, trying a correct display.
Delta del Ebro Anedes.JPG
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0